Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Jones.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Bron nad yw i'w weld yn hen newyddion bellach, mae cymaint o amser ers imi gael cyfle i'ch holi mewn cwestiynau gan y llefarwyr yn y Siambr, ond mae'n peri pryder mawr i ddarparwyr addysg a minnau y bydd y cwricwlwm newydd yn gweld gwahanu'n digwydd yn y TGAU, y gwyddorau gwahanol, a gwahanu Saesneg a Saesneg—. Mae'n ddrwg gennyf, bydd yn arwain at gyfuno'r gwyddorau, a Saesneg a llenyddiaeth Saesneg hefyd. Yn y Siambr hon, rydym bob amser wedi deall pa mor bwysig yw gwyddoniaeth a phwysigrwydd annog pobl i ddilyn pynciau gwyddonol, yn ogystal â thynnu sylw wrth gwrs at ba mor bwysig yw hi i bobl ddilyn pynciau gwyddonol ar gyfer ein heconomi yn y dyfodol, ar gyfer swyddi yn y dyfodol.

Felly, roedd clywed y cyhoeddiad hwn yn peri penbleth i mi, ac mae'n mynd yn groes i un o bedwar diben y cwricwlwm newydd. Mae cyfuno pynciau yn diystyru'r gorau o'r hyn a gredwyd ac a ddywedwyd dros ganrifoedd. Nid cemeg yw bioleg, ac nid llenyddiaeth Saesneg yw Saesneg. Weinidog, bydd Lloegr yn cadw pynciau ar wahân, gan werthfawrogi eu gwerth a'u pwysigrwydd. Felly, Weinidog, oni welwch y bydd hyn yn anochel yn achosi draen dawn gan y bydd myfyrwyr sydd am astudio meddygaeth yn Rhydychen neu Gaergrawnt angen cymwysterau TGAU gwyddoniaeth driphlyg i wneud y mwyaf o'u gobaith o lwyddo? Ai dyma rydym am ei weld yn digwydd mewn gwirionedd? Mae'n ddigon anodd recriwtio i'r sector addysg heb i staff deimlo bod eu pwnc yn cael ei ddiddymu neu ei gyfuno.

Byddwn wrth fy modd yn clywed eich sylwadau, Weinidog, ar ba effaith y credwch chi y bydd y cam hwn yn ei chael ar blant Cymru—cam nad yw wedi ei gefnogi gan y rhan fwyaf o'r sector addysg, gan gynnwys yr undeb, Cymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau Cymru, a nododd mai dim ond 30 y cant o'r rhai a oedd yn rhan o'r ymarfer ymgynghori gwreiddiol oedd yn credu bod hwn yn syniad clodwiw neu ymarferol, ond rywsut fe gafodd ei gynnwys yn yr adroddiad terfynol. Felly, Weinidog, pam y mae'r undebau, athrawon ym Mhrifysgol Abertawe a'r Gymdeithas Gemeg Frenhinol yn anghywir ynghylch effaith drychinebus y penderfyniad hwn, ond eich bod chi a Cymwysterau Cymru yn iawn?

Wel, rwy'n credu ei bod yn bwysig edrych ar y pwnc hwn gyda rhywfaint o gymedroldeb yn rhai o'r disgrifiadau a roddwn, oherwydd mae'n faes pwysig iawn i'n dysgwyr. Os yw'r Aelod wedi cael cyfle i edrych ar adroddiad Cymwysterau Cymru, 'Cymwys ar gyfer y Dyfodol', bydd wedi gweld dadl Cymwysterau Cymru dros y diwygiadau y maent yn eu hargymell yn y ddau faes, a oedd, fel y mae'n cydnabod, yn destun ymgynghoriad blaenorol. O ran yr argymhelliad, er enghraifft, i ddod â llenyddiaeth Saesneg ac iaith Saesneg at ei gilydd, os edrychwch ar niferoedd cyfredol mewn perthynas â llenyddiaeth Saesneg, gallai'r argymhelliad alluogi mwy o ddysgwyr i gyfranogi o lenyddiaeth Saesneg am fwy o amser yn y cwricwlwm, a dyna yw ei fwriad. Felly, y ddadl a wneir gan Cymwysterau Cymru yw y bydd hynny'n cynnig cyfle i fwy o ddisgyblion nag sy'n ei gael ar hyn o bryd i astudio llenyddiaeth Saesneg.

O ran gwyddoniaeth a thechnoleg, gwn ei bod yn cefnogi'r egwyddor yn y cwricwlwm o sicrhau bod ein dysgwyr yn cael ystod eang o brofiadau. A'r bwriad, sydd eto wedi'i nodi yn adroddiad Cymwysterau Cymru, yw darparu cyfle i ddysgwyr astudio ar lefel TGAU i fod yn gymwys mewn ystod ehangach o gymwysterau. Ac yn wir, bydd yn gwybod mai'r argymhelliad mewn perthynas â chymhwyster gwyddoniaeth yw iddo fod, i bob pwrpas, yn werth dau TGAU, ac i'w gwneud hi'n bosibl ffurfio'r cysylltiadau yn y ffordd y deallwn sy'n bwysig rhwng y gwahanol wyddorau. Mae'n debyg y bydd hi hefyd yn gwybod, ar hyn o bryd, mai ar gyfer y cymhwyster TGAU gwyddoniaeth ddwbl sy'n bodoli'n barod y ceir y mwyaf o geisiadau gwyddoniaeth TGAU ar hyn o bryd. Fodd bynnag, mae'n amlwg y ceir amrywiaeth barn ar hyn, felly hoffwn ei hannog hi ac eraill i gyfrannu at yr ymgynghoriad sydd ar y gweill; mae'n bwysig ein bod yn clywed y safbwyntiau hynny hefyd.

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae'r rhan fwyaf o'r bobl y siaradais â hwy yn dweud y gwrthwyneb yn llwyr.

Mae adroddiad newydd damniol neithiwr, a ryddhawyd gan Gymdeithas Genedlaethol Prifathrawon Cymru—undeb arall, Weinidog—wedi tynnu sylw at effaith tangyllido cronig ysgolion Cymru. Mae 'A Failure to Invest: the state of Welsh school funding in 2021' yn rhoi enghreifftiau sy'n peri gofid o'r ffyrdd y mae athrawon wedi cael eu gorfodi i dorri gwariant i fantoli cyllidebau yn wyneb toriadau Llafur. Dywedodd mwy na thri chwarter yr arweinwyr ysgolion nad oes ganddynt ddigon o arian cyfalaf i gynnal eu hadeiladau; dywedodd bron i 92 y cant fod y cyllid ar gyfer disgyblion ag anghenion addysgol arbennig yn eu hysgol yn annigonol; a dywedodd 94 y cant nad yw'r cyllid anghenion dysgu ychwanegol a gânt yn ddigonol i ddiwallu anghenion y ddeddfwriaeth ADY newydd a gyflwynwyd gan y Llywodraeth hon. Dywedodd bron i bedwar o bob pump o arweinwyr ysgolion y bydd y toriadau y cânt eu gorfodi i'w gwneud yn effeithio'n negyddol neu'n negyddol iawn ar ansawdd y ddarpariaeth ysgol ar gyfer disgyblion Cymru. Mae'r adroddiad hwn, sy'n amlwg yn ddamniol, gan yr undeb yn gofyn llawer o gwestiynau, Weinidog. Y gwir amdani yw bod disgyblion Cymru yn cael £1,000 yn llai na disgyblion Lloegr. Felly, pa bryd y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau cyllid i ddisgyblion Cymru sydd yr un fath â disgyblion Lloegr, a pha bryd y byddwch yn buddsoddi yn nyfodol ein plant ac efallai hyd yn oed yn ariannu ysgolion yn uniongyrchol i sicrhau bod y disgyblion a'r ysgolion yn cael yr arian y maent yn ei haeddu?

Bydd yr Aelod yn gwybod mai darlun rhannol iawn y mae'n ei roi o sefyllfa cyllid i ysgolion yng Nghymru. Fe fydd yn gwybod, ar nifer fawr o fesurau, fod swm y cyllid a fuddsoddir yn system addysg Cymru yn sylweddol uwch na'r hyn a fuddsoddir mewn ysgolion yn Lloegr, y mae hi ei hun yn ei ddewis fel cymharydd ar gyfer y cwestiwn. Rwy'n ymwybodol o'r adroddiad a gwn am ei gynnwys, ac rwyf wedi trafod y materion hyn gyda Chymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon sawl gwaith. Defnyddiodd gyllid ADY fel enghraifft—i ddewis un o'r enghreifftiau a roddodd. Rydym yn cydnabod yn llwyr fod cost ynghlwm wrth drosglwyddo o'r system sydd gennym ar hyn o bryd i'r ddeddfwriaeth newydd. Rydym wedi darparu cyllid sylweddol i'r system ar gyfer costau trosglwyddo. Mae pwysau eraill wedi codi o ganlyniad i ymateb i COVID wrth newid i'r system newydd hefyd, ac rydym wedi darparu cyllid sylweddol i alluogi hynny i ddigwydd. Cefais drafodaethau gydag awdurdodau lleol, ac rwyf wedi dweud, os oes ganddynt dystiolaeth o gostau ychwanegol sylweddol yn hirdymor, fy mod yn agored iawn i dderbyn y dystiolaeth mewn perthynas â hynny.

Diolch, Weinidog. Hefyd, mae ffigurau'r bwlch cyrhaeddiad a ryddhawyd yn ddiweddar yn cynnig darlun pryderus iawn. Fe'u gwaethygwyd gan yr anghydraddoldeb rhwng y cyfoethocaf a'r tlotaf yng nghymdeithas Cymru. Mae canlyniadau TGAU uchaf yn dangos bwlch o 11.5 y cant yn 2021. Weinidog, sut y bwriadwch fynd i'r afael â'r bwlch cyrhaeddiad a sicrhau bod pobl ifanc Cymru yn cael y dechrau gorau mewn bywyd, beth bynnag fo'u cefndir, gan ei bod yn ymddangos bod y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn gwneud cam â'r tlotaf yn ein cymunedau? Roedd yn ddrwg cyn y pandemig, Weinidog, ond mae'n waeth bellach, gan ei bod yn ymddangos bod y newid i raddau a aseswyd gan ganolfannau wedi gwaethygu'r sefyllfa. Oni chytunwch ei bod hi'n bwysicach nag erioed bellach eich bod yn dychwelyd at arholiadau? Gwn eich bod wedi dweud yn awr mai dyna rydych am ei wneud. Ond yn y Siambr hon, a allwch ddweud yn awr mai dyna yw eich bwriad, sef dychwelyd at arholiadau? A beth rydych yn ei wneud, Weinidog, i sicrhau bod y plant sydd adre o'r ysgol oherwydd COVID neu oherwydd rheoliadau sy'n gysylltiedig â COVID yn cael yr addysg y maent ei hangen ac yn ei haeddu—oherwydd mae plant yn treulio cryn dipyn o amser o'r ysgol ar hyn o bryd—er mwyn sicrhau nad yw'r bwlch hwn yn tyfu yn y dyfodol?

Rwy'n deall diddordeb yr Aelod mewn cau'r bwlch cyrhaeddiad ac fe fydd yn gwybod yn iawn, o'r trafodaethau blaenorol a gawsom yn y Siambr hon, ei bod yn flaenoriaeth bwysig iawn i mi ac i'r Llywodraeth hon yn gyffredinol. Rwy'n rhannu ei phryder mewn perthynas â'r canlyniadau a welsom yr haf hwn, a oedd mewn gwirionedd yn dangos bod y bwlch cyrhaeddiad wedi tyfu. Roedd hynny'n rhywbeth roeddem yn ofni y gallai ddigwydd ac fel y gwn ei bod hi'n gwybod, mae'r rhaglen fuddsoddi adnewyddu a diwygio rydym wedi'i darparu i ysgolion a'r system addysg er mwyn ymateb i heriau'r flwyddyn ddiwethaf wedi'i phwysoli'n sylweddol tuag at gefnogi dysgwyr, dysgwyr difreintiedig neu'r rhai y mae angen cymorth ychwanegol arnynt er mwyn parhau â'u dysgu. Yn ystod y pandemig, rydym wedi darparu bron i £180 miliwn mewn perthynas â'r rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau. Mae hynny ei hun wedi'i bwysoli tuag at ddarparu cymorth mwy dwys i'n dysgwyr mwy difreintiedig ac mae hynny wedi caniatáu cyfleoedd ar gyfer hyfforddiant ychwanegol, ar gyfer mentora ac yn y blaen. Ond mae angen gwneud mwy ac mae'r cyllid yn y system wedi'i gynllunio i gyflawni hynny.

Mae cwestiwn y bwlch cyrhaeddiad yn gyfres ehangach o heriau nag y gellir eu cyflawni a mynd i'r afael â hwy o fewn amgylchedd yr ysgol yn unig. Mae llawer o'n hymrwymiadau yn y rhaglen lywodraethu wedi'u cynllunio ar gyfer cau'r bwlch cyrhaeddiad, felly boed yn ymwneud ag ymestyn cymhwysedd i gael prydau ysgol am ddim, diwygio'r diwrnod ysgol a'r flwyddyn ysgol, neu ysgolion bro, mae'r holl ymyriadau hyn wedi'u cynllunio i gyfrannu at hynny, ac edrychaf ymlaen at weithio ymhellach gyda'r Aelod ar y rheini os yw'n hapus i wneud hynny.

Llefarydd Plaid Cymru, Cefin Campbell.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. A fyddai’r Gweinidog yn cytuno â fi mai un o’r pethau pwysicaf sydd angen digwydd er mwyn sicrhau bod mwy o blant yn elwa ar addysg Gymraeg yw sicrhau bod athrawon dwyieithog cymwys ar gael i’w dysgu nhw? Nawr, tra ein bod ni’n cydnabod bod rhywfaint o gynnydd wedi bod ers cyfnod y pandemig o ran y nifer sy'n dewis hyfforddi fel athrawon, ar y cyfan mae'r sefyllfa o ran niferoedd yr athrawon Cymraeg yn parhau i fod yn un argyfyngus. Wrth ystyried pwysigrwydd sicrhau cyflenwad digonol o athrawon i'r strategaeth 2050, gyda'r nod o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg, mae'r prinder o dros 300 o athrawon cyfrwng Cymraeg yn y sector cynradd a 500 yn y sector uwchradd yn destun pryder mawr. Ac, mor bell ag yr wyf i'n gallu gweld, does yna ddim strategaeth i fynd i'r afael â hyn. Nawr, rŷch chi a'r Gweinidog addysg blaenorol wedi cyfeirio sawl gwaith at gynllun 10 mlynedd. Felly, a oes modd cael diweddariad ac amserlen i'r cynllun hwn? A'r cwestiwn amlwg i ofyn, wrth gwrs, yw beth yn benodol rŷch chi fel Llywodraeth yn bwriadu gwneud er mwyn denu siaradwyr dwyieithog i'r proffesiwn, neu i ddarparu hyfforddiant iaith digonol i siaradwyr di-Gymraeg er mwyn rhoi'r sgiliau a'r hyder iddyn nhw gyfrannu i'r sector addysg Gymraeg.

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn, ac os ydy'r cyfrifoldebau yma yn gyfrifoldebau parhaol newydd, rwy'n ei groesawu fe iddyn nhw hefyd. Mae'r cwestiwn hwn yn un dilys iawn. Er mwyn inni allu ymestyn mynediad pobl i addysg Gymraeg ym mhob rhan o Gymru, mae'n rhaid sicrhau ein bod ni'n cyrraedd ac yn mynd yn bellach na'r targedau sydd gyda ni ar hyn o bryd o ran recriwtio, a dŷn ni ddim eto wedi gwneud hynny.

Roedd y rhaglen waith gwnes i ei chyhoeddi rai wythnosau yn ôl yn sôn am y cynllun sydd gennym ni ar gyfer strategaeth newydd. Dyw'r atebion ddim yn atebion syml; mae pawb, wrth gwrs, yn cydnabod hynny. Ac mae'n rhaid sicrhau ein bod ni'n gweithio mewn partneriaeth gyda'n rhanddeiliaid ehangach er mwyn gwneud cynnydd yn y maes hwn. Felly, rydym ni ar fin cyhoeddi dogfen ddrafft i drafod gyda'n rhanddeiliaid ni. Rydym ni wedi bod yn trafod eisoes gyda Chyngor y Gweithlu Addysg, Cymdeithas Ysgolion Dros Addysg Gymraeg, y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, gyda'r comisiynydd, ond mae eraill hefyd y bydd angen iddyn nhw fod yn rhan o'r sgwrs honno. 

Mae amryw o bethau y gellid eu gwneud er mwyn annog pobl i hyfforddi fel athrawon—ei gwneud hi'n haws iddyn nhw wneud hynny, rhoi anogaeth ariannol i bobl wneud hynny. Felly, mae mwy nag un ffordd o fynd i'r afael â hyn. Ond rwy'n credu bod angen edrych ar y gweithlu ehangach hefyd. Rwyf wedi cael trafodaethau diweddar ynglŷn â'r prinder cynorthwywyr dosbarth sy'n gallu siarad Cymraeg, ac mae'n rhaid inni hefyd wneud cynnydd yn y maes hwnnw, a gweld y gweithlu cyfan, fel petai. 

Diolch yn fawr iawn. Wel, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld y strategaeth ddrafft honno. Jest i ddilyn ymlaen, rwyf wedi bod yn cyfeirio'n benodol at y sector statudol. Mae amcanion Cymraeg 2050, wrth gwrs, yn cydnabod rôl bwysig y sector ôl-16 ac addysg uwch i wireddu'r weledigaeth o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg. Ac mae dyletswydd gyda chi fel Llywodraeth i sicrhau bod gan ddysgwyr a myfyrwyr gyfleoedd i barhau â'u haddysg yn y Gymraeg ar ôl iddyn nhw adael ysgol. Felly, beth yw cynlluniau'r Llywodraeth i sicrhau bod mwy o gyfleoedd ar gael ac, yn benodol, fod mwy o staff ar gael i addysgu'n pobl ifanc ni mewn sefydliadau colegau addysg bellach ac addysg uwch, ac yn benodol hefyd i ddilyn prentisiaethau trwy gyfrwng y Gymraeg, achos y dysgwyr sydd yn mynd i addysg bellach a dilyn prentisiaethau yw'r rhai sy'n fwyaf tebygol o aros yn eu hardaloedd ac i allu darparu gwasanaethau pwysig yn eu cymunedau lleol? 

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw hefyd. Rydym ni wedi bod yn trafod hyn gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol ac wedi darparu mwy o gyllideb iddyn nhw eleni er mwyn gwneud mwy o waith gyda ni yn y maes hwn. Ond mae'n iawn i sôn mai un o'r sialensau yn y maes hwn hefyd yw'r gweithlu sydd yn gallu darparu addysg yn y Gymraeg, a hefyd argaeledd cymwysterau yn  Gymraeg. Rydym ni wedi bod yn trafod rheini gyda Cymwysterau Cymru hefyd. Bydd gan y comisiwn newydd, a fydd yn dod yn sgil y ddeddfwriaeth rydym ni'n gobeithio'i phasio yma yn y Senedd, ddyletswydd benodol i sicrhau ffyniant addysg ôl-16 yn y Gymraeg, ac, felly, rwy'n credu bod hynny'n gyfle pwysig inni allu ymestyn y ddarpariaeth. Un o'r pethau sydd angen edrych yn fwy arno, rwy'n credu, yw'r berthynas rhwng addysg ôl-16 ac ysgolion, yn enwedig yng nghyd-destun rhan ddiwetha'r cwestiwn, sef darpariaeth prentisiaethau ac addysg ôl-16 yn y Gymraeg, fel ein bod ni'n cynefino pobl yn ystod eu cyfnod ysgol â'r opsiynau sydd gyda nhw er mwyn gwneud cymwysterau galwedigaethol yn y Gymraeg wedi gadael ysgol. 

Iawn, diolch yn fawr iawn. Mae'r cwestiwn olaf yn debyg iawn i'r cwestiwn gan Laura Anne Jones, ond dwi'n mynd i ddod ato fe o ongl ychydig bach yn wahanol, sef y bwlch cyrhaeddiad yn y data a gyhoeddwyd gan Cymwysterau Cymru yr wythnos hon, a oedd yn dangos bod llai o raddau uchel A* ac A mewn arholiadau gan blant sydd yn derbyn prydau bwyd am ddim o gymharu â'r dysgwyr hynny sydd yn fwy breintiedig. Nawr, rŷch chi wedi esbonio sut rŷch chi'n bwriadu mynd i'r afael â hyn, sef y cwestiwn gwreiddiol oedd gyda fi, ond wrth edrych yn ôl ar y cyfnod yn ystod y pandemig, mae'n amlwg bod yna ddiffyg cefnogaeth wedi bod i'r dysgwyr yma, oherwydd bod y bwlch wedi mynd yn fwy. Felly, ydych chi yn gallu dweud wrthym ni beth yw'r gwersi rŷch chi wedi eu dysgu, fel Llywodraeth, o edrych yn ôl ar y cyfnod hwnnw? Ac, yn bwysicach, ydych chi'n gallu cadarnhau fel mae cyfleoedd i'r dysgwyr hynny ddal i fyny gyda'r cyfleoedd sydd wedi cael eu colli? A beth ŷch chi'n teimlo ydy'r prif resymau bod y bwlch yna wedi mynd yn fwy?

Wel, rwy'n credu bod pobl o gefndiroedd sy'n fwy difreintiedig wedi cario baich COVID mewn amryw o ffyrdd, gan gynnwys ym mywyd ysgol, ond yn llawer ehangach na hynny yn ein cymdeithas ni ac yn ein heconomi ni. Roeddem ni'n rhagdybio y byddai hynny'n risg, o beth roeddem ni'n gweld yn datblygu yn ystod COVID, ac felly dyna pam y gwnaethom ni ddarparu ymyraethau a ffynonellau ariannu a oedd yn rhoi pwyslais penodol ar gefnogi dysgwyr yn y cohorts hynny. Dwi ddim yn credu bod unrhyw swm o arian neu fuddsoddiad yn gallu gwneud y gwahaniaeth y mae angen i ni ei wneud fel ymateb i hynny, ond mae'n rhaid cario ymlaen gyda'r ymyraethau sydd gyda ni. Rŷm ni hefyd yn mynd i fod yn sicrhau ein bod ni'n cadw golwg ar lwybr addysgiadol pobl sydd wedi cael eu heffeithio gan COVID fel ein bod ni'n deall, ar gyfer polisïau yn y dyfodol, dros y blynyddoedd nesaf, achos mae hon yn sialens fydd gyd ni nawr am flynyddoedd, beth gallwn ni ei wneud.

Roedd yr Aelod yn sôn am beth gallwn ni ei wneud i sicrhau bod pobl yn dal i fyny. Dwi'n ceisio peidio sôn am 'ddal i fyny', achos dwi ddim yn credu bod hynny'n ffordd sydd yn debygol o ysgogi ymrwymiad ac ymroddiad gan ein dysgwyr ni, ond o ran yr holl ymyraethau sydd gyda ni, o ran y three Rs, a'r renew and reform, dyna eu bwriad nhw—sicrhau bod capasiti pellach yn ein hysgolion ni ac yn ein colegau ni, i gael ei ddefnyddio'n bwrpasol i gefnogi un wrth un, neu i ddarparu mewn grwpiau bychan y math o gefnogaeth bellach sydd ei hangen ar y bobl sydd wedi colli allan fwyaf.