Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau.

Ac mae'n braf iawn gweld arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ôl gyda ni, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Diolch yn fawr am y croeso cynnes iawn a gyda'ch goddefgarwch, hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau o bob rhan o'r Siambr hon a thu hwnt sydd wedi anfon dymuniadau gorau ataf i, yn enwedig y nodyn personol a ysgrifennodd y Prif Weinidog ataf i—fe wnes i ei werthfawrogi yn fawr—ynghyd â Gweinidogion eraill hefyd. Gallwn ni beidio ag ildio'r un fodfedd yn y Siambr hon, ond pan fyddwn ni'n mynd y tu allan i'r Siambr hon rydym ni i gyd yn fodau dynol, a gwerthfawrogais y gefnogaeth honno yn fawr, a dweud y lleiaf. Gadewais y Siambr hon ym mis Medi yn 19.5 stôn; rwyf i bellach yn 17.5 stôn. Felly, mae dwy stôn yn llai o gig eidion Cymreig yn y Siambr hon heddiw. [Chwerthin.]

Ond yn ôl at y busnes dan sylw, cwestiynau i'r Prif Weinidog yw'r rhain. Hoffwn i ofyn i chi, Prif Weinidog, am ofal iechyd sylfaenol ac, yn benodol, y sylwadau yr wythnos diwethaf gan Gymdeithas Feddygol Prydain a ddywedodd fod yn rhaid rhoi'r gorau i rywbeth yn sgil cyflwyno'r pigiad atgyfnerthu mewn gwasanaethau eraill, ac roedd y Gweinidog iechyd yn cytuno â'r ddarpariaeth y byddai'n rhaid cwtogi'r darpariaethau hynny fwy na thebyg, mewn meddygfeydd teulu yn arbennig. Mae Llywodraethau eraill yn y DU wedi gwneud cyhoeddiad dros y penwythnos. A ydych chi mewn sefyllfa i gyhoeddi pa wasanaethau allai gael eu tynnu yn ôl dros dro o wasanaethau cymunedol, yn enwedig gwasanaethau meddygol sylfaenol, oherwydd yn amlwg gallai hynny arwain yn y pen draw at fwy o alw am unedau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru?

Wel, Llywydd, cyn i mi ddechrau, a gaf i ddweud ei bod hi'n braf iawn gweld yr Aelod yn ôl yn ei le yn y Siambr y prynhawn yma? Diolch am y cwestiwn pwysig yna hefyd. Rydym ni'n cloi ein trafodaethau gyda darparwyr gofal sylfaenol yng Nghymru. Rydym ni eisiau iddyn nhw chwarae mwy o ran yn yr angen byrdymor ond brys i gryfhau ein rhaglen frechu cyn, fel y mae arnaf ofn y mae'n rhaid i ni ei ddisgwyl bellach, i don fawr o amrywiolyn omicron gyrraedd. Yng Nghymru, rydym ni wedi edrych yn ehangach ar ofal sylfaenol nag mewn rhai rhannau o'r Deyrnas Unedig ym maes brechu, felly rydym ni hefyd yn cynnwys optometryddion a deintyddion y stryd fawr hefyd, a all ddarparu brechiadau clinigol yn llwyddiannus. Y pethau y bydd yn rhaid eu rhoi o'r neilltu dros dro, gobeithio, fydd yr agweddau mwyaf arferol ar ofal sylfaenol—pethau pwysig, rwy'n gwybod. Rydym ni'n talu llawer o arian drwy'r contract i'n cydweithwyr yn y gwasanaethau meddygol cyffredinol i gyflawni'r gweithgareddau gwyliadwriaeth hynny, fel monitro cyflwr diabetig pobl, eu pwysedd gwaed, yr holl bethau hynny. Nid yw hynny am eiliad yn dweud nad ydyn nhw'n bwysig, ond o'r holl bethau y mae meddygon teulu yn eu gwneud, mae'n debyg y gellir eu gosod o'r neilltu am gyfnod byr er mwyn cael mwy o gapasiti mewn gofal sylfaenol i ddarparu mwy o'r rhaglen frechu, oherwydd yr angen brys i achub y blaen cyn belled ag y gallwn, ac mor gyflym ag y gallwn, ar effaith debygol yr amrywiolyn newydd hwnnw.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'n bwysig ein bod ni'n deall pa wasanaethau allai gael eu tynnu yn ôl; fe wnaethoch chi gyfeirio at archwiliadau iechyd, er enghraifft. Pryd gallem ni wybod canlyniad y trafodaethau hyn, oherwydd mae pobl yn wirioneddol bryderus? Bu pwysau dealladwy ar feddygfeydd teulu a chael apwyntiadau ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall yr hyn y gallan nhw ei ddisgwyl yn ystod misoedd y gaeaf wrth symud ymlaen, gyda'r holl bwysau sydd ar feddygfeydd teulu. Ond yn bwysig, pa fesurau diogelu fydd yn cael eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr bod pobl yn gallu cael gafael ar y gwasanaethau dros gyfnod pwysig y Nadolig ac i'r flwyddyn newydd? Yn draddodiadol, mae hwnnw yn wasgbwynt am resymau dealladwy ac rwy'n gobeithio, yn y trafodaethau hynny gyda gofal sylfaenol, bod y trafodaethau hynny yn arwain at ddarparu gwasanaethau ychwanegol, fel y gall adrannau damweiniau ac achosion brys gael y seibiant hwnnw y mae ei angen yn daer. Rydym ni'n gwybod beth ddigwyddodd mewn uned damweiniau ac achosion brys yng Nghaerdydd dros y penwythnos lle gwnaethon nhw erfyn ar bobl i beidio â mynd yno oni bai ei bod hi'n sefyllfa a oedd yn fygythiad i fywyd. Byddwn i'n awgrymu bod hynny yn cael ei efelychu mewn unedau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru, ac felly rwy'n credu ei bod yn hollbwysig gwybod pryd y bydd y trafodaethau hynny gyda darparwyr sylfaenol yn cael eu cwblhau a pha wasanaethau allai gael eu tynnu yn ôl. Felly, pe gallech chi rannu hynny, byddem yn ddiolchgar dros ben.

Diolch eto i Andrew R.T. Davies. Byddwn yn gwneud y cyhoeddiadau hynny mor gyflym ag y gallwn. Mae cwpl o ddarnau o'r jig-so rydym ni'n dal i'w cwblhau. Rydym ni'n gobeithio cael cymorth ychwanegol yn yr ymgyrch frechu hon gan y gwasanaeth tân ac achub, er enghraifft, sy'n gwneud llawer iawn fel ymatebwyr cyntaf ac rydym ni'n credu a fyddai'n gallu, gyda rhywfaint o sylw ychwanegol, darparu brechwyr. Rydym ni bwriadu cynnwys mwy o gymorth gan y lluoedd arfog fel y gwnaethom ni yn gynharach yn y pandemig, ac rydym ni'n aros i gael y cadarnhad terfynol o'r cymorth y gallwn ni ei gael ganddyn nhw. Ac, wrth gwrs, mae fferyllfeydd yn gyfranwyr mawr arall at frechiadau. Felly, dim ond rhai o'r darnau o'r jig-so yr ydym ni'n aros am gadarnhad terfynol arnyn nhw yw hynny. Byddai pob un ohonyn nhw yn ein helpu i leihau'r angen i feddygon teulu dynnu yn ôl o rywfaint o'u gweithgareddau mwy arferol, gan ein bod ni'n awyddus i sicrhau bod hynny yn digwydd cyn lleied â phosibl hefyd, a gwneud hynny am yr union resymau y mae arweinydd yr wrthblaid wedi eu dweud.

Mae'r system yn ei chyfanrwydd o dan bwysau enfawr ym mhob rhan ohoni, ac os byddwn yn lleihau gweithgarwch mewn un rhan o'r system, y perygl yw mai'r cwbl yr ydych chi'n ei wneud yw symud y gweithgarwch hwnnw i ryw ran arall o'r system sydd eisoes o dan bwysau enfawr. Felly, rwy'n gobeithio, yn fuan iawn, mor gyflym â phosibl—rydym ni'n sôn am ddyddiau, nid wythnosau—y byddwn ni'n gallu gwneud y cyhoeddiad hwnnw, ond ceir y darnau olaf hynny y mae angen i ni wneud yn siŵr eu bod nhw gennym ni ar waith yn llwyr, fel y gallwn ni ddefnyddio gofal sylfaenol a'n timau meddygon teulu, ond ei wneud mewn ffordd sy'n caniatáu iddyn nhw barhau i wneud y pethau pwysig iawn eraill y maen nhw'n eu darparu gymaint â phosibl.

Diolch am hynna, Prif Weinidog. Edrychaf ymlaen at y cyhoeddiad hwnnw yn fuan, gobeithio.

Ond fe wnaethoch chi sôn am jig-so, ac mae patrwm gofal iechyd yn ymwneud â jig-so ac mae'n bwysig bod gan y Llywodraeth strategaethau gyda'i phartneriaid. Nawr, yr wythnos diwethaf, i'r pwyllgor iechyd, tynnodd Ymchwil Canser sylw at sut mai Cymru, cyn bo hir, fydd yr unig ran o'r Deyrnas Unedig heb strategaeth ganser gyfredol. Rydym ni'n gwybod, dros y penwythnos, fod Llywodraeth Cymru—ac rwy'n ei chymeradwyo am wneud hyn—wedi cyflwyno cyllideb hyfforddi staff â chynnydd o £250 miliwn a bydd honno yn darparu cynnydd o 15 y cant, yn ôl yr hyn rwyf i'n ei ddeall, i ddarpariaeth hyfforddiant. Ond yr hyn yr ydym ni yn ei wybod yw bod llawer o bobl nad ydyn nhw wedi dod yn eu blaenau â symptomau canser, ac rydym ni'n gwybod, erbyn 2030 yn ôl Macmillan, y bydd angen 80 y cant o nyrsys arbenigol canser ychwanegol arnom ni yma yng Nghymru. Felly, er mwyn dod â'r jig-so hwn at ei gilydd, mae'n bwysig bod strategaeth ar waith sy'n tynnu'r holl gydrannau at ei gilydd, fel y gall gwasanaethau canser ymdrin â'r don llanw—ac mae'n flin gen i ddefnyddio'r gair yna—o ganser heb ddiagnosis sy'n bodoli mewn cymunedau, gan nad yw pobl, am resymau dealladwy, wedi dod ymlaen. A wnewch chi ymrwymo heddiw i gyflwyno strategaeth ganser fel y gall yr holl wasanaethau canser ledled Cymru weithio yn unol â'r strategaeth honno, a lle bynnag y byddwch yn byw yng Nghymru, byddwch yn sicr o wasanaeth canser sydd ymysg y gorau yn y byd, lle bynnag y byddwch yn byw yng Nghymru, yn hytrach na loteri cod post, nad yw'n bodoli ar hyn o bryd, fel rwy'n dweud, ond nid ydym ni eisiau i hynny ddatblygu yng Nghymru?

Rwy'n diolch i arweinydd yr wrthblaid am hynna ac yn diolch iddo am dynnu sylw at yr wythfed flwyddyn yn olynol lle bydd buddsoddiad newydd a mwyaf erioed i greu gweithlu'r dyfodol ar gyfer ein GIG. Ac mae'r hyn a ddywedodd Mr Davies yn iawn: mae gennym ni wasanaethau canser o ansawdd uchel iawn ym mhob rhan o Gymru ar hyn o bryd ac maen nhw'n adnoddau gwerthfawr iawn i mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod ni'n eu cynnal.

O ran strategaeth ganser, rwy'n credu mewn rhai ffyrdd mai dadl am semanteg yn hytrach na sylwedd yw hon. Mae gan Loegr gynllun canser, mae gan yr Alban strategaeth ganser ac mae gennym ni ddatganiad ansawdd canser. Nawr, mae'r datganiadau ansawdd hynny yn deillio o'r adolygiad seneddol o'r gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, a ddisgrifiodd ffyrdd y gallem ni wneud yn siŵr, ym mhob un o'r prif gyflyrau—clefyd y galon, strôc ac, wrth gwrs, canser—fod gennym ni ddatganiadau o flaenoriaethau cenedlaethol, pwyslais ar driniaeth a chanfod clefydau yn gynnar. Fe wnaethom ni gyhoeddi ein datganiad ansawdd canser ym mis Mawrth eleni ac rwy'n credu ei fod yn gwneud y pethau y mae pobl sy'n gofyn am strategaeth neu gynllun yn chwilio amdanyn nhw. Nawr, wrth gwrs, rydym ni'n hapus iawn i drafod hynny gyda'r sefydliadau trydydd sector hynny y soniodd arweinydd yr wrthblaid amdanyn nhw, ond nid yw'n wir nad oes unrhyw gynllun ar gyfer Cymru. Mae cynllun ac mae strategaeth; mae wedi ei nodi yn y datganiad ansawdd hwnnw. Nod y datganiad yw gwneud yn union y mathau o bethau a awgrymodd arweinydd yr wrthblaid.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. A gaf i ddechrau drwy ddweud pa mor falch yr wyf i o weld arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ôl yn ei le yma? Rydym ni wedi anghytuno droeon yn y Siambr hon, Andrew, ac rwy'n siŵr y byddwn ni'n anghytuno droeon eto, ac weithiau'n angerddol, ond a gaf i ddweud ein bod ni bob amser wedi bod â'r berthynas bersonol orau posibl? A gaf i hefyd dalu teyrnged i'r ffordd y gwnaethoch chi siarad yn agored am faterion llesiant? Rydych chi'n ysbrydoliaeth wirioneddol i bob un ohonom ni yn hynny o beth.

Prif Weinidog, mae prif weithredwr Banc Datblygu Cymru wedi bod yn gwneud buddsoddiadau personol mewn cwmnïau sydd wedi eu lleoli yng Nghymru heb geisio cymeradwyaeth y bwrdd ymlaen llaw. A yw hynny yn rhywbeth yr ydych chi, fel Prif Weinidog, yn gyfforddus ag ef?

Rwy'n disgwyl i unrhyw brif weithredwr neu gyflogai menter neu asiantau Llywodraeth Cymru gadw at yr holl briodoldebau a'r rheolau sy'n ofynnol ganddyn nhw. Nid wyf i'n siŵr a yw arweinydd Plaid Cymru yn awgrymu y bu amhriodoldeb yma, ond os ydyw, dylai ddweud hynny, ac os yw'n dweud hynny, yna byddwn yn ymchwilio i hynny.

Wel, fe wnaeth Mr Thorley ofyn am gymeradwyaeth y bwrdd ac ysgrifennodd hefyd at Weinidog yr economi ar y pryd cyn dechrau ei swydd gyflogedig fel cadeirydd Zip World. Efallai y gallai'r Prif Weinidog gadarnhau a oedd buddsoddiad personol Mr Thorley yn Zip World hefyd yn destun cymeradwyaeth y bwrdd ymlaen llaw, fel sydd wedi ei adrodd yn y wasg.

Nawr, os oedd, a'r rheswm yr wyf i'n codi hyn—. Wel, mae'r cwestiwn yn eglur, onid yw? Pam na chafodd yr un egwyddor ei ddilyn ar gyfer ei fuddsoddiad yn y busnes newydd Love to Visit yng Nghaerdydd? A gaf i ofyn pwynt o egwyddor eithaf sylfaenol i chi, Prif Weinidog, a yw wedi ei nodi na ddylai Mr Thorley, sydd eisoes ymhlith y cyflogeion â'r tâl uchaf mewn unrhyw gorff a ariennir yn gyhoeddus yng Nghymru, fuddsoddi mewn cwmnïau drwy ddefnyddio gwybodaeth neu rwydweithiau y mae wedi eu caffael drwy ei waith yn y banc datblygu? Oni fyddech chi'n cytuno â mi nad yw'n asesiad y dylai Mr Thorley gael ei wneud, fel barnwr a rheithgor yn ei achos ei hun i bob pwrpas?

Wel, rwy'n sicr yn cytuno â'r pwynt olaf, Llywydd, pan fo unrhyw berson yn gwneud gwaith ar ran budd y cyhoedd yng Nghymru ac mewn swydd a benodir yn gyhoeddus i wneud hynny, yna mae wedi ei rwymo gan lyfrau rheolau nad ydyn nhw wedi eu llunio ganddyn nhw eu hunain, ac nad y person hwnnw ddylai fod yr unig feirniad o ba un a yw'n cydymffurfio â'r llyfrau rheolau hynny.

Nid wyf i'n gyfarwydd â manylion y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud gan brif weithredwr Banc Datblygu Cymru yn y ffordd y mae arweinydd Plaid Cymru. Os oes pryderon penodol y dylid ymchwilio iddyn nhw, yna mae angen tynnu sylw'r Llywodraeth atyn nhw ac yna byddan nhw'n yn cael y sylw hwnnw.

Fel y gwyddoch chi, Prif Weinidog, roedd eich rhagflaenydd Rhodri Morgan yn feirniadol iawn o ffigyrau arweinyddiaeth uwch yn Awdurdod Datblygu Cymru a oedd â buddiannau busnes allanol a arweiniodd at dybiaethau negyddol. Dywedodd, ac rwy'n dyfynnu:

'Nid yn unig y mae'n rhaid i fusnes gael ei gyflawni, mae'n rhaid iddo gael ei weld yn cael ei gyflawni. Mae hynny fwy neu lai yn amhosibl pan fydd gennych chi gysylltiadau sy'n cyd-gloi.'

Nid yw'n ddigon i ddweud mai materion i'r bwrdd yn unig yw'r rhain, er enghraifft, pan fo hwn yn gwmni sy'n eiddo cyhoeddus a Llywodraeth Cymru yw ei unig gyfranddaliwr. Fe wnaethoch chi ddiwygio'r ddogfen fframwaith sy'n nodi, yn ôl yr hyn yr wyf i'n ei ddeall, ddisgwyliadau'r Llywodraeth o'r banc o ran llywodraethu—rhai o'r cwestiynau yr wyf i wedi eu codi gyda chi heddiw—ym mis Chwefror eleni. A gaf i ofyn i chi gyhoeddi'r ddogfen honno, ynghyd â'r llythyr cylch gwaith y gwnaethoch ei lofnodi gyda'r banc fel Llywodraeth fis diwethaf? A wnewch chi fynnu ar adolygiad o drefniadau llywodraethu i sicrhau eu bod nhw'n bodloni disgwyliad rhesymol pobl nad oes gorgyffwrdd na diystyriaeth rhwng budd y cyhoedd a buddiannau preifat unigolion, er mwyn osgoi rhai o'r problemau o ran tybiaethau yr wyf i wedi eu codi gyda chi heddiw?

Rwy'n cytuno yn llwyr â'r cynnig terfynol a wnaeth Mr Price; ni ddylai pobl roi eu hunain yn y sefyllfa honno. Rwy'n cofio yn iawn farn y cyn Brif Weinidog ar Awdurdod Datblygu Cymru a'i hanes a nifer o'i gyflogeion. Safbwynt rheolaidd Llywodraeth Cymru yw cyhoeddi llythyrau cylch gwaith i sefydliadau yr ydym yn eu noddi, ond mae Banc Datblygu Cymru yn ymdrin â meysydd sy'n fasnachol sensitif lle nad yw bob amser yn bosibl cyhoeddi'r un lefel o wybodaeth â'r hyn sy'n bosibl i gyrff nad ydyn nhw'n ymdrin â'r un meysydd hynny. Rwy'n gyndyn, Llywydd, i roi ymrwymiadau cyffredinol ar sail awgrymiadau nad wyf i'n gwbl sicr o'u sail, nac yn wir yr hyn sy'n cael ei honni. Byddaf yn darllen yn ofalus iawn y Cofnod o'r hyn sydd wedi ei ddweud y prynhawn yma ac, wrth gwrs, os byddaf yn credu bod angen i Lywodraeth Cymru gymryd unrhyw gamau, yna bydd y camau hynny yn dilyn.FootnoteLink

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)