Eitem 6 sydd nesaf—datganiad gan y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru: BlasCymru/TasteWales: hyrwyddo bwyd a diod o Gymru i'r byd. Galwaf ar Lesley Griffiths i wneud y datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Senedd am drydydd digwyddiad BlasCymru/TasteWales a gynhaliwyd ar 27/28 Hydref 2021 yng Nghanolfan Gynadledda Ryngwladol Cymru yng Nghasnewydd. BlasCymru yw ein digwyddiad nodedig i hyrwyddo'r diwydiant bwyd a diod yng Nghymru. Rydyn ni i gyd wedi teimlo effaith y pandemig coronafeirws ac nid yw hyn wedi bod yn fwy amlwg yn unman nag ym maes iechyd, teithio a'r diwydiant bwyd a diod. Felly, dangosodd BlasCymru 2021 hefyd sut y gallwn barhau i gefnogi ein diwydiant yn ystod cyfnod mor anodd, fel rhan o'n cynllun adfer wedi COVID.

Roedd BlasCymru yn ddigwyddiad nodedig wedi’i redeg o dan brotocol COVID-19. Fe wnaethom roi ystod o fesurau ar waith i gadw’r sawl oedd yn mynychu yn ddiogel. Fe wnaeth y digwyddiad groesawu partneriaid allweddol yn y diwydiant, noddwyr ac urddasolion rhyngwladol yn y DU o farchnadoedd blaenoriaeth, fel yr Undeb Ewropeaidd, y Dwyrain Canol, Cymdeithas Gwledydd De-ddwyrain Asia a rhanbarth Indo-Pasiffig. Roedd hwn yn gyfle gwych i arddangos bwyd a diod o Gymru ar raddfa fyd-eang a chreu diddordeb pellach gan noddwyr a phrynwyr.

Mae BlasCymru yn ddigwyddiad masnach. Fe wnaeth yr arddangosfa cynnyrch newydd a broceriaeth ddenu ddiddordeb sylweddol gan gynhyrchwyr a phrynwyr. Hoffwn amlinellu rhai o'n hallbynnau a'n data cychwynnol a ddarparwyd gan ein partneriaid cyflawni. Mae'r rhain yn cynnwys 200 o brynwyr masnach oedd yn bresennol, ac roedd y rhain yn cynnwys y rhan fwyaf o'r prif fanwerthwyr a phartneriaid allweddol ym maes gwasanaeth bwyd a lletygarwch; cynhaliwyd 1,695 o gyfarfodydd diogel o ran COVID fel rhan o gyfleoedd ‘cwrdd â'r prynwr', rhwng prynwyr masnach a busnesau bwyd a diod o Gymru; cafodd 285 o gynhyrchion newydd eu cyflwyno a'u lansio o fewn y 12 mis diwethaf ac yn ystod y cyfnod clo; cymerodd 102 o fusnesau bwyd a diod o Gymru ran, gan gynnwys 21 o sêr newydd—busnesau newydd a sefydlwyd yng Nghymru o fewn y ddwy flynedd ddiwethaf. Cynhaliwyd dros 600 o ymweliadau unigol allweddol dros ddau ddiwrnod, gyda rhai ymwelwyr yn mynychu bob dydd. Mae gwerth y cyfleoedd a nodwyd yn fwy na £14 miliwn hyd yma.

Y sector bwyd a diod yw ein diwydiant mwyaf yng Nghymru. Mae'n rhychwantu busnesau o fentrau micro i gwmnïau rhyngwladol sydd wedi gwneud Cymru yn gartref. Rhwng 2014 a 2019, rydym ni wedi gweld twf o draean yn y sector blaenoriaeth bwyd a ffermio. Aeth hyn y tu hwnt i darged penodol o £6 biliwn a chyrraedd gwerth gwerthiant anhygoel o £7.6 biliwn.

Prif elfen y llwyddiant hwn oedd ein hamrywiaeth o fentrau strategol, gan sbarduno arloesedd technolegol drwy Brosiect HELIX, cefnogi busnesau newydd a microfusnesau drwy Cywain, hyfforddi a gwella sgiliau drwy Sgiliau Bwyd Cymru a chysylltu busnesau a mentrau drwy ein rhaglen clystyrau busnes enwog. Mae hyn wedi cefnogi'r gwaith o ddatblygu busnesau, wrth agor llwybrau masnach rhyngwladol newydd—partneriaeth wirioneddol rhwng busnes, y byd academaidd, Llywodraeth a llywodraeth leol.

Yn ogystal â'r pandemig, rydym ni hefyd yn delio â'r argyfwng hinsawdd, ac mae ein taith gynaliadwy bellach yn bwysicach nag erioed. Yng Nghymru, rydym ni wedi croesawu egwyddorion cynaliadwyedd a thegwch i'n hamgylchedd, ein heconomi a'n cymdeithas gyfan. Cynaliadwyedd a bwyd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol oedd thema allweddol cynhadledd BlasCymru, lle croesawyd ystod o siaradwyr, gan gynnwys yr Athro Mike Berners-Lee, awdur ac arbenigwr blaenllaw ym maes cynaliadwyedd ac ôl-troed carbon, ac Adam Henson, ffermwr a chyflwynydd BBC Countryfile.

Nid yw'n ymwneud â thwf economaidd mwyach, cynhyrchu mwy a gwerthu mwy. Mae'n ymwneud â chynhyrchu'n well. Mae'n ymwneud â busnesau cyfrifol a datblygu llwyddiant er budd pobl a chymdeithas drwy ddarparu gwaith teg, drwy gynhyrchu cynnyrch o ansawdd rhagorol a gweld arfer cynaliadwy fel ffordd o redeg busnes yn fwy effeithlon. Mae llai o ddeunydd pacio yn golygu arbedion. Mae ail-bwrpasu bwyd dros ben yn ei gwneud yn fforddiadwy i'r tlotaf mewn cymdeithas. Mae logisteg symlach yn golygu cyrhaeddiad hirach ar gyfer allforion a mewnforio gyda mwy o hyblygrwydd o bosibl. Mae'n hanfodol ein bod yn defnyddio adnoddau'n effeithlon drwy leihau gwastraff a'n hôl-troed carbon a hefyd cymryd cyfrifoldeb am safonau uwch yn ein cadwyni cyflenwi, p'un a ydyn nhw’n tarddu gartref neu dramor. Mae Cymru fel cenedl fwyd yn ceisio hyrwyddo gwreiddioldeb a natur unigryw cynnyrch bwyd a diod Cymru drwy adeiladu ar ein henw da am gadwyni bwyd cynaliadwy.

Cafodd ein blaenoriaethau allweddol eu harddangos yn y neuadd arddangos ac roedden nhw’n cynnwys gweithgynhyrchu uwch i ddatblygu a gweithredu technolegau newydd a chyfleoedd posibl ar gyfer cynhyrchu bwyd a diod, i fynd i'r afael â phwysau'r gweithlu a llafur, a helpu i leihau'r defnydd o adnoddau. Cafodd cynaliadwyedd, lle mae dull newydd o fynd i'r afael â heriau cynaliadwyedd a'r hyn mae’n ei olygu i fusnesau ei amlinellu. Roedd yn ystyried ddosbarthiad bwyd dros ben, technoleg amaethyddol ar gyfer cynhyrchu bwyd yn y dyfodol, ac fe'i hadeiladwyd ar lwyfan Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Y ddeddfwriaeth hon yw sylfaen ein gweledigaeth newydd ar gyfer y diwydiant bwyd a diod, yn seiliedig ar ddull gyda sawl maen prawf o ymdrin â chynaliadwyedd y system fwyd. Arloesi a sgiliau: nid oes un ateb i faterion presennol y gweithlu. Mae’n rhaid i ni wella'r cyfleoedd gyrfa sydd ar gael a sicrhau gwaith teg a datblygu sgiliau. Bydd arloesi ac awtomeiddio yn cyflymu'r broses o gynhyrchu bwyd sy'n gynyddol gynaliadwy ac yn mynd i'r afael â'r her cynhyrchiant.

Dangosodd y rhaglen clystyrau pa mor amrywiol yw ein diwydiant bwyd a diod mewn gwirionedd. Mae'r rhaglen flaenllaw hon yn darparu sylfaen bwysig ar gyfer trosglwyddo gwybodaeth, dysgu a datblygu. Mae wedi cyfrannu at drosglwyddo technoleg, dyfodol bwydydd iach, yr economi gylchol a datblygu technoleg werdd i leihau'r defnydd o ynni ac adnoddau naturiol.

Roeddwn i’n falch o lansio ein grŵp cynghori newydd ar allforio, i ddatblygu ein hallforion ymhellach ar gyfer y diwydiant bwyd a diod yng Nghymru. Mae hyn yn hanfodol wrth i ni ddatblygu ein taith gynaliadwy a gweithio gyda'n partneriaid allforio i ddatblygu'r cyfleoedd ar gyfer y dyfodol.

Mae gan Gymru nifer o enwau bwyd gwarchodedig. Mae gan y teulu ardystiedig hwn o gynhyrchion frandio gwahaniaethol ac mae’n rhoi'r hyder i brynwyr a defnyddwyr yng ngwerth Cymreictod a dilysrwydd yr hyn sy’n cael ei gynnig. I Gymru hefyd y cafodd yr arwyddion daearyddol cyntaf eu dynode o dan gynllun newydd y DU.

Rwy’n credu y gallwn i gyd gytuno bod BlasCymru/TasteWales 2021 yn ddigwyddiad pwysig yn wyneb heriau digynsail, ac yn garreg filltir bwysig i ddiwydiant bwyd a diod arloesol a chadarn. Mae BlasCymru yn elfen hanfodol o'n cynlluniau adfer wedi COVID, gan bwysleisio ein hymrwymiad i gefnogi'r diwydiant ehangach drwy'r cyfnod anodd hwn. 

Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i'r Gweinidog am weld y datganiad hwn yn gynnar, ac rwy’n falch o weld a chroesawu'r gwerth mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar ein diwydiant bwyd a diod gwych yng Nghymru. Rwy’n deall fod gan y sector yng Nghymru ffrwd refeniw o tua £7.5 biliwn y flwyddyn, ond dim ond 10 y cant o'r refeniw hwn a gafwyd o allforion i wledydd y tu allan i'r Deyrnas Unedig. Fe wnaethon ni i gyd groesawu'n fawr benderfyniad yr Unol Daleithiau i godi'r gwaharddiad mewnforio ar gig eidion o Brydain yn 2020 ac ar gig oen o Brydain ddiwedd y llynedd, ac er bod y cyfleoedd allforio newydd hyn megis dechrau, ein cam nesaf yw sicrhau bod ein cynnyrch o'r radd flaenaf, o ran ei gynaliadwyedd, ei ansawdd a'i elfennau amgylcheddol, yn ennill tir ym mhob marchnad sydd ar gael.

Wrth gyfeirio at ddigwyddiad arddangos diweddaraf BlasCymru/TasteWales, rwy’n croesawu’r ffigurau a ddarparwyd gan y Gweinidog mewn perthynas â nifer y prynwyr oedd yn bresennol a nifer y digwyddiadau cwrdd â'r prynwr. Fodd bynnag, byddai gen i ddiddordeb mewn dysgu mwy am y budd economaidd gwirioneddol a gafwyd o'r digwyddiad hwn, a pha dargedau neu ddangosyddion perfformiad allweddol, os o gwbl, sydd ar waith i gynyddu nifer y cynhyrchion fydd yn cael eu hallforio dros y blynyddoedd nesaf, neu i bennu ei lwyddiant.

Un maes domestig mae'r sector bwyd a diod yn cyd-fynd ag ef yn agos iawn yw ein sector twristiaeth. Gyda COVID-19 yn cynyddu nifer yr ymwelwyr domestig â Chymru, allwch chi amlinellu pa gamau penodol mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y ddau sector yn gallu elwa ar y naill a’r llall? Oni fyddai'n wych cysylltu treftadaeth a hanes Cymru â'r bwyd rydyn ni’n ei gynhyrchu a'r cynnyrch rydyn ni’n ei allforio, gan greu marchnad newydd gyfan o fewn ein diwydiant twristiaeth sydd nid yn unig yn gweld ein cynnyrch gwych yn cael ei hyrwyddo, ond ein treftadaeth falch hefyd?

Mae dyhead enfawr i greu cyfleoedd busnes gwell, mwy cyfrifol a chynaliadwy o fewn llu o sectorau, a thrwy alinio'r sector bwyd a diod â'r diwydiant twristiaeth gallwn geisio datblygu cyfleoedd cyflogaeth sy'n dod i'r amlwg a chynnal gwelliannau sylfaenol i'r gadwyn gyflenwi. Y llynedd, gwelsom pa mor agored i niwed y gall ein cadwyn gyflenwi fod. Dim ond drwy dyfu'r sector a datblygu partneriaethau gwirioneddol ar draws y gadwyn gyflenwi rhwng ein ffermwyr, proseswyr bwyd a diod, manwerthwyr a chwmnïau gwasanaethau bwyd y gallwn geisio cryfhau diogelwch bwyd Cymru.

Yr wythnos diwethaf, ysgrifennais at Asda ynghylch pa mor bwysig yw'r pwynt hwn. Ar ôl i'r archfarchnad wneud datganiad i'w groesawu i ffermwyr Prydain ddiwedd y llynedd, maen nhw wedi gadael i’w hymrwymiad i ffermwyr Prydain fynd ers hynny drwy stocio cig o’r tu allan i Brydain. Mae'r cam hwn yn ôl ar ei addewid o 100 y cant o gig eidion Prydain yn mynd yn groes i'r ymrwymiadau a welwyd ac y mae archfarchnadoedd eraill, fel Aldi, Lidl a Morrisons, yn glynu atynt. O ystyried hyn, rwy’n falch o weld y Gweinidog yn cydnabod pwysigrwydd cynhyrchu'n well, a ddylai, yn erbyn cefndir COP26, weld pwyslais pellach ar effaith amgylcheddol yr hyn rydyn ni’n ei fwyta a'i yfed. Un ffordd y gallwn ni gyflawni hyn yng Nghymru yw drwy ychwanegu gwerth at y cynnyrch crai sy’n cael ei dyfu a’i fagu yma yng Nghymru. Mae Puffin Produce Blas y Tir yn sir Benfro yn enghraifft o hyn, ond rhaid i bolisi Llywodraeth Cymru gyd-fynd o ran caniatáu ychwanegu gwerth at gynnyrch crai o Gymru.

Yn olaf, Gweinidog, roeddwn i’n hynod falch o weld Aelodau'r Senedd o bob lliw gwleidyddol yn cefnogi Bil bwyd fy nghyd-Aelod Peter Fox, darn pwysig o ddeddfwriaeth ddrafft sy'n ceisio sefydlu system fwyd fwy cynaliadwy, cryfhau ein diogelwch bwyd, gwella lles economaidd-gymdeithasol Cymru a gwella dewis defnyddwyr. Rwy'n mynd i ddefnyddio'r cyfle hwn i'ch annog chi a Llywodraeth Cymru i ailystyried eich gwrthwynebiadau i'r Bil hwn, i weithio gyda Peter a'r rhanddeiliaid niferus sydd eisoes wedi ymrwymo eu cefnogaeth i'r Bil hwn. Mae'n gyflawnadwy, yn gyraeddadwy a byddai'n gwneud gwahaniaeth parhaol i dirwedd fwyd Cymru.

Rwy’n rhannu eich uchelgeisiau ar gyfer BlasCymru a'r diwydiant bwyd a diod ehangach. Gallai weithredu fel ffordd arall o hyrwyddo Cymru i'r byd ehangach. Fodd bynnag, er mwyn cyflawni ei lawn botensial, ni all sefyll ar ei ben ei hun ac mae angen iddo gael ei gefnogi ar draws portffolios y Llywodraeth. Wrth i ni ddod allan o COVID ac wrth i’r byd ailagor, rhaid i ni wneud popeth o fewn ein pwerau i sicrhau llwyddiant ein diwydiant. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch yn fawr Samuel am eich cyfraniad cadarnhaol i'r datganiad, ac rwyf am ddweud ar unwaith nad yw hyn yn ymwneud â fy mhortffolio i yn unig, mae'n ymwneud yn fawr iawn â'r Llywodraeth gyfan, ac fe wnes i sôn am y parthau a oedd gennym ni yn BlasCymru—y parth arloesi, y parth clwstwr, y parth buddsoddwr. Roedd hi’n bwysig iawn i ni gael y gefnogaeth honno os ydym am edrych ar y daith gynaliadwyedd yn y ffordd rwyf i’n sicr am ei gwneud. Felly, nid digwyddiad ar ei ben ei hun i mi’n unig yw hwn, ac mae'n cyd-fynd â llawer o'n portffolios traws-lywodraeth.

Rydych chi’n llygad eich lle; y diwydiant bwyd a diod, o'r cynllun gweithredu bwyd blaenorol—. Fe wnaethom gyrraedd y targed hwnnw, fel y soniais yn fy natganiad agoriadol, o £6 biliwn, gan ragori arno i £7.5 biliwn. Fe wnaeth y weledigaeth bwyd a diod y gwnes i ei lansio yn y ffair aeaf osod y targed o £8.56 biliwn, ac rydyn ni’n gobeithio ei gyrraedd gyda'n sector bwyd a diod erbyn 2025. Un ffordd y byddwn ni’n gwneud hynny, rydych chi’n llygad eich lle, yw allforion. Dyna pam ei bod hi’n bwysig iawn i mi lansio'r grŵp allforio fel rhan o fwrdd y diwydiant bwyd a diod, sy'n fy nghynghori i a Llywodraeth Cymru. Roeddem ni o'r farn bod ei angen yn fawr oherwydd natur gymhleth y ffyrdd presennol rydyn ni’n allforio. Felly, roeddwn i’n falch o wneud hynny, i sefydlu'r is-grŵp hwnnw. Rwy’n credu mai'r hyn fydd hynny'n ei wneud yw galluogi neilltuo mwy o amser i feysydd allforio penodol.

Mae hefyd yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU mewn perthynas ag allforion, ac roedd yn bwysig bod gennym ni swyddogion Llywodraeth y DU yn BlasCymru, oherwydd mae angen i ni weithio ledled y DU. Yn amlwg, mae'r rhwydwaith hwnnw rydyn ni wedi'i adeiladu—. Fe wnaethoch chi sôn am ddiogelwch bwyd a chyflenwadau bwyd, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni’n gweithio ar sail y DU integredig honno.

Rwy'n credu eich bod chi’n llygad eich lle am dwristiaeth. Ers i mi fod mewn portffolio, mae'n faes rydyn ni wedi edrych arno oherwydd, yn amlwg, mae pobl yn hoffi clywed straeon am eu bwyd; maen nhw am wybod o ble y daw eu bwyd. Rwy’n credu bod tarddiad ein busnesau bwyd a diod yn rhywbeth maen nhw’n ei ddweud wrthyf i fod gan bobl fwy a mwy o ddiddordeb ynddo. Felly, rwy’n credu bod hynny'n bwysig.

Felly, os edrychwch chi ar yr hyn rydyn ni wedi'i wneud gyda gwinllannoedd Cymru, er enghraifft—. Efallai na fyddai pobl yn meddwl am Gymru fel rhywle lle bydden nhw fel arfer yn prynu gwin, ond mae cysylltiad nawr rhwng y gwinllannoedd. Mae hynny oherwydd ein gwaith clwstwr, rwy'n credu, lle rydym wedi gweld busnesau'n dod at ei gilydd. Maen nhw’n rhannu eu harbenigedd. Maen nhw’n rhannu gwybodaeth am eu hardaloedd. Rwy'n gefnogwr enfawr o waith clwstwr, ac rwy'n credu bod y sector bwyd a diod wir wedi arwain y ffordd yn hynny o beth.

Rwy'n credu mai un o'r pethau eraill yw'r enwau bwyd gwarchodedig y gwnes i gyfeirio atyn nhw. Rwy’n credu bod hynny'n helpu ein twristiaeth yn fawr iawn. Roedd hi’n wych i ni gael, rwy’n credu, y ddau gynllun arwyddion daearyddol newydd cyntaf yn y DU, ac rwy’n credu bod gennym ni lawer mwy ar y gweill. Rwy’n credu bod dau sydd wedi mynd yn bell, os mynnwch chi, ac rydyn ni’n gweithio gyda thua phedwar arall i gael y statws hwnnw. Oherwydd maen nhw’n sicr yn dweud wrthyf i ei fod yn helpu gyda thwristiaeth. Felly, rwy’n credu bod hwnnw'n faes arall lle gallwn ni eu cefnogi.

Fe wnaethoch chi sôn am archfarchnadoedd, a rhaid i mi ddweud bod yr holl brif fanwerthwyr, rwy’n credu, yn BlasCymru, ac roedden nhw’n awyddus iawn i gael cynnyrch bwyd a diod newydd o Gymru ar eu silffoedd. Yn sicr, ar ddechrau'r pandemig, pan oeddem ni yn y cyfnod clo ac roeddwn i’n cyfarfod yn rheolaidd iawn, iawn â'r archfarchnadoedd i wneud yn siŵr ein bod yn datrys unrhyw anhawster y gallai fod o gwmpas y cyflenwad bwyd, un o'r manteision i ni ill dau oedd bod ganddyn nhw fwy o gynnyrch Cymreig ar eu silffoedd, ac yn sicr mae'n ymddangos bod hynny wedi parhau. Ond rwy'n credu ei fod yn faes lle rydyn ni’n parhau i weithio'n agos iawn. 

Yn sicr, mae BlasCymru yn dod â'r prynwyr i mewn, gan gyfarfod â'r busnesau bwyd a diod—. Mae ychydig fel caru cyflym, mae'n debyg, lle mae gennym ni bobl yn eistedd i lawr ac maen nhw’n symud o gwmpas bob 10 munud yn gyson. Felly, nifer y busnesau a'r cyfarfodydd a gynhaliwyd—. Fyddech chi ddim yn cael hynny mewn unrhyw le arall. Mae'n dda iawn dod â Chymru i'r byd.

Fe wnaethoch chi sôn am fod eisiau gwybod am y budd economaidd. Mae'n debyg ei bod hi ychydig yn rhy gynnar. Fe wnes i sôn yn fy natganiad agoriadol ein bod yn meddwl, o bosibl, fod tua £14 miliwn o fusnes newydd a fydd wedi digwydd yn BlasCymru. Ond, yn amlwg, wrth i'r misoedd fynd heibio, byddwn yn gallu rhoi'r ffigur hwnnw i chi'n ddiweddarach.

Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Gweinidog am ddod â'r datganiad yma ger ein bron ni y prynhawn yma. Mae pawb, wrth gwrs, yn ymwybodol bod cynhyrchwyr bwyd Cymru yn darparu cynnyrch o'r ansawdd gorau, ac mae'n dda gweld bod hyn yn cael ei arddangos drwy BlasCymru.

Ond mae yna heriau o flaen y sector bwyd. Os ydyn ni am barhau i weld y cynnyrch o'r ansawdd uchaf yma, yna mae angen mynd i'r afael â'r ansicrwydd lu sy'n wynebu y gwahanol haenau oddi fewn y sector bwyd, o’r pridd neu o'r porth i'r plât. Rhaid edrych felly yn agosach at lygad y ffynnon, mynd at wraidd y gadwyn gynhyrchu, os am sicrhau hyfywedd y sector yn ei chyfanrwydd, ac mae hyn, wrth gwrs, yn golygu rhoi'r gefnogaeth gywir i'n ffermwyr a'n pysgotwyr. Rwy'n falch bod y cytundeb cydweithio rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru am sicrhau taliadau i ffermwyr yn y tymhorau canol a hir, ond, yn y tymor byr, a wnaiff y Gweinidog amlinellu'r sefyllfa ddiweddaraf o ran taliadau sylfaenol, fel amlinellwyd yn y gyllideb ddrafft, a pha sicrwydd fedrith hi ei roi yn wyneb toriadau cyllid amaethyddol o du San Steffan? Yn yr un modd, mae gennym ni gyfle euraidd i dyfu'r sector fwyd môr. Yn wyneb diffyg strategaeth benodol gan y Llywodraeth, a wnaiff y Gweinidog wrando ar y sector a chyhoeddi cynllun er mwyn sicrhau twf y sector fwyd môr, am fod bwyd môr yn chwarae rhan ganolog yn ein darpariaeth o gynnyrch bwyd Cymreig?

Rŵan, dwi am fynd ymlaen i sôn am ddynodiad ein cynnyrch; rydych chi, Weinidog, wedi cyfeirio tipyn ato eisoes. Rydyn ni'n gwybod bod y rhelyw o bobl sy'n gweld cynnyrch wedi ei frandio fel un a wnaed yng Nghymru yn ystyried cynnyrch o'r fath o'r safon uchaf. Mae'r Llywodraeth ar ben arall yr M4 wedi dechrau ar ei dynodiadau ei hun yn dilyn Brexit. Hoffwn i wybod pa waith mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i fesur gwerth y dynodiad newydd yma, a faint o ymgynghoriad sydd wedi bod rhwng y ddwy Lywodraeth ar y dynodiad newydd.

Wrth gwrs, er mwyn bod yn driw i ddynodiadau, dylai gymaint o'r broses o ddatblygu cynnyrch â phosib aros yng Nghymru, ond mae yna wendid sylfaenol yma, sef y diffyg capasiti i brosesu bwyd. Nid yn unig bod ffatrïoedd laeth wedi cau, lladd-dai o dan straen, a physgod yn mynd allan o Gymru i gael eu paratoi ar gyfer y farchnad, ond mae llawer o'r camau terfynol wrth baratoi hefyd y tu allan i'n cymunedau ni yma. Mae yna nifer fawr o gwmnïau meicro, bwrdd cegin, er enghraifft, yn gweithio'n ddiwyd i baratoi bwydydd a diodydd gwych, a rhaid cydnabod gwaith Cywain yma. Ond erys y ffaith bod angen cymorth sylweddol o hyd er mwyn datblygu ein gallu prosesu bwyd yma, a galluogi gymaint o'r broses â phosib i aros yma yng Nghymru a dod â budd economaidd i'n cymunedau ni. Pa gamau, felly, mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod cyfleoedd gwaith yn cael eu creu fel rhan o unrhyw strategaeth i ddatblygu'r sector fwyd a diod ac i hyrwyddo ein cynnyrch ni ar gyfer pobl ifanc sydd eisiau dod i mewn i'r sector yma?

Ac, mi wnaethoch chi, Weinidog, sôn am weithio traws-adrannol. Oes yna unrhyw drafodaethau wedi bod ar draws adrannau'r Llywodraeth, er enghraifft efo Gweinidog yr economi, i weld sut gall hyn blethu i mewn gyda chynlluniau eraill, megis y warant pobl ifanc? Diolch yn fawr iawn ichi.

Diolch am y cwestiynau hynny. Rydych chi yn llygad eich lle; ystyrir bod bwyd a diod o Gymru o'r safon uchaf, ac fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at ffermio, ac yn amlwg mae ein safonau iechyd anifeiliaid a'n safonau amgylcheddol yn uchel iawn. Un o fy mhryderon pan wnaethom adael yr Undeb Ewropeaidd oedd y byddem ni yn cymryd gostyngiad yn y safonau hynny, ond rydyn ni wedi'i gwneud yn glir iawn ei bod yn bwysig iawn gwneud hynny. Ac yn amlwg, rydyn ni’n cydnabod, os ydyn ni am werthu ein bwyd i'r byd, fod angen i ni gynnal y safonau hynny. Mae heriau. Yn amlwg, mae COVID wedi cyflwyno her enfawr i'r diwydiant bwyd a diod, ac mae gadael yr Undeb Ewropeaidd wedi hefyd, a dyna pam ei bod hi mor bwysig gweithio ar yr allforion. Ac fel rydych chi’n ei ddweud, mae llawer iawn o ansicrwydd, ac un o'r rhesymau y gwnes i gyhoeddi y byddwn i’n cadw'r cynllun talu sylfaenol am ddwy flynedd oedd er mwyn rhoi rhywfaint o sicrwydd i'n ffermwyr. Mae'n amlwg yn destun pryder mawr bod Llywodraeth y DU yn mynd yn ôl ar eu gair ynghylch na fyddem ni’n geiniog yn llai ar ein colled pe byddem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'r trafodaethau hynny'n parhau. Ond, fel y dywedais i, rwyf i wedi ymrwymo i Gynllun y Taliad Sylfaenol.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at fwyd môr, ac roedd cynrychiolaeth dda i fwyd môr yn BlasCymru. Mae gennym glwstwr bwyd môr. Fe wnes i sôn am y gwaith clwstwr sy'n cael ei wneud yn y sector bwyd a diod, ac mae gennym glwstwr bwyd môr. Maen nhw’n arddangos eu bwyd môr yn BlasCymru. Roedd gennym ni bysgod dŵr croyw, roedd gennym ni bysgod môr, roedd gennym ni bysgod cregyn—cynnyrch eiconig iawn o'n dyfroedd arfordirol a mewndirol yng Nghymru. Fe wnaethoch chi gyfeirio at ddiffyg strategaeth, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig—. Gall strategaethau eistedd ar silffoedd weithiau; yr hyn sy'n bwysig iawn yw bod allan yno'n gwerthu ein bwyd môr, ac unwaith eto rydyn ni wedi cael rhai problemau go iawn ers i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, y byddwch chi’n ymwybodol ohonyn nhw, ac o ran hynny rwy’n ceisio helpu Llywodraeth y DU i’w datrys, oherwydd roedden ni wir ar ymyl clogwyn o ran allforio ein bwyd môr.

Fe wnaethoch chi sôn am y diffyg cyfleusterau prosesu, ac unwaith eto rwyf wedi gweithio'n agos iawn gyda'r sector. Rydyn ni wedi rhoi cyllid i unedau prosesu cynnyrch llaeth. Roedd gennym ni’r ffatri prosesu wnaeth gau yn y gogledd-ddwyrain ac rydyn ni wedi gweithio i geisio dod o hyd i brynwyr ar gyfer y fan honno. Roedd gennym ni laeth yn mynd allan i Loegr i'w brosesu, fel y gwnaethoch chi gyfeirio ato. Felly, mae'n bwysig iawn, os gallwn ni, ein bod yn cynyddu'r cyfleusterau prosesu sydd gennym ni yng Nghymru.

Mae rhywun arall wedi sôn wrthyf i am bryderon lladd-dai. Dydw i heb glywed dim am y pryderon hynny, ac fe wnes i ofyn i swyddogion ymchwilio iddo, ond ar hyn o bryd, rwy’n credu bod ein lladd-dai yn gallu prosesu'r cig yma yng Nghymru y gofynnir iddyn nhw ei wneud.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at enwau bwyd gwarchodedig a chynlluniau dynodiad daearyddol, GI, newydd y DU, a pha ymgynghori a ddigwyddodd gyda Llywodraeth y DU. Mae hyn yn rhywbeth mae'r pedwar Gweinidog amaethyddol, yng nghyfarfodydd grŵp rhyng-weinidogol adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, wedi'i drafod, mae'n debyg, ers tua phedair blynedd, felly mae llawer iawn o waith wedi bod. Fe wnes i sôn mai ni oedd yr un cyntaf yng Nghymru; fe gawsom ni gig oen morfa heli Gŵyr Cymru, ac yn sicr, fe es i lansiad hwnnw, ac maen nhw’n credu y bydd yn dod â llawer iawn o fusnes, bod yn rhan o'r cynllun GI hwnnw yn y DU. Ac wrth gwrs, ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, roedd yn rhaid i ni gael ein cynllun ein hunain yn y DU, ac rwy’n falch iawn, fel y dywedais i, mai ni a gafodd yr un cyntaf, rwy’n credu mai ni a gafodd yr ail un, ac mae gennym ni rai eraill ar y gweill, oherwydd mae'r busnesau'n dweud wrthyf i, oherwydd bod pobl yn gwybod yn union o ble mae’r cig hwnnw’n dod a sut y mae wedi digwydd, eu bod yn rhoi gwerth mawr ar hynny.

Rwy'n credu y dylid canmol Cywain mewn gwirionedd. Roedd yn wych gweld y sêr newydd yno, y cynhyrchion newydd. Roeddwn i’n ei chael hi’n anodd iawn credu ein bod wedi cael 200 o gynhyrchion bwyd a diod newydd o Gymru yn ystod y pandemig, ar adeg pan oedd hi’n anodd iawn gwneud y gwaith rydyn ni’n ei wneud yn eithaf aml gyda'r sector, felly roedd hi’n wych gweld y sêr newydd hynny yno. Ac mae'n rhaid i mi ddweud mai Menter a Busnes yw'r sefydliad sy'n rhedeg y prosiect ac maen nhw’n cefnogi datblygiad y math hwnnw o fusnesau sy'n canolbwyntio ar dwf. Mae gennym ni 950 o fusnesau yn y prosiect hwnnw, felly gallwch weld pwysigrwydd y gwaith mae Cywain yn ei wneud.

Dydw i heb gael trafodaeth benodol gyda Gweinidog yr economi am warant y bobl ifanc, ond rwy’n sicr wedi'i thrafod o safbwynt sgiliau, oherwydd mae'n bwysig iawn bod gennym y sgiliau hynny sydd eu hangen ar y sector bwyd a diod. Fe wnes i sôn yn fy natganiad gwreiddiol heddiw mai un o'r pethau rwy’n credu sydd angen i ni ei wneud yw gwerthu'r sector bwyd a diod mewn ffordd llawer gwell nag rydyn ni yn ei wneud ar hyn o bryd. Mae'n debyg ei bod hi tua phedair blynedd ers i ni gael cwpl o gynadleddau a drefnwyd gan Fwrdd Diwydiant Bwyd a Diod Cymru, lle'r oedd gennym ni ryw fath o byramid, os mynnwch chi, o'r holl sgiliau, ac efallai bod sgiliau na fyddai pobl yn cydnabod eu bod yn ofynnol gan y diwydiant bwyd a diod, ond pan fyddwch chi’n dod i lawr y pyramid hwnnw, gallwch weld eu bod nhw yno i raddau helaeth. Ac fel y dywedais i, dyma'r sector mwyaf sydd gennym ni yng Nghymru. Os ydych chi’n meddwl am y sector cyfan, rwy’n credu ei fod yn cyflogi tua 0.25 miliwn o bobl, felly mae'n eithriadol o bwysig i'n gwlad.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiadau. Mae'n amlwg iawn eich bod chi'n hynod frwdfrydig am yr hyn mae BlasCymru yn ei wneud. Mae'n mynd o nerth i nerth ac mae'n gyfle pwysig iawn i hyrwyddo bwyd a diod o Gymru i'r byd ar adeg pan fo Brexit a COVID wedi rhoi pwysau enfawr ar gynhyrchwyr ac allforwyr, ac roeddwn i eisiau rhannu pryderon am effaith Brexit ar fwyd a diod o Gymru yn fyr.

Ar ôl cyfarfod â'r Ffederasiwn Busnesau Bach, mae tua un rhan o bump o'r aelodau wedi nodi eu bod wedi rhoi'r gorau i allforio i'r UE, gan nodi pryderon ynghylch TAW a rheolau tarddiad, a baich prosesau a gwaith papur ychwanegol ac effaith Brexit ar y gweithlu. Ac roeddwn i wir eisiau gofyn i chi pa gamau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi'r allforwyr hynny, gan greu capasiti ychwanegol ymhlith allforwyr Cymru i reoli cadwyni cyflenwi.

Roeddwn i hefyd eisiau sôn fy mod i'n edrych ymlaen at y Bil amaethyddiaeth sydd i ddod, ac at weld y manylion ym Mil Bwyd Peter Fox. Gallai'r ddau ohonyn nhw roi cyfle i'r Senedd a Llywodraeth Cymru roi sefydlogrwydd a gweledigaeth y mae mawr eu hangen i ddyfodol y diwydiant bwyd a diod yn erbyn cefndir o ansicrwydd. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch, Jane, am eich sylwadau a'ch cwestiynau. Rydw i newydd sylweddoli na wnes i ateb cwestiwn Samuel ynghylch Bil Peter Fox, a dim ond dweud: nid fy mod i'n ei wrthwynebu; rwy'n credu ein bod yn gwneud llawer o'r hyn roedd Peter wedi'i gynnig, ac rwy'n sicr yn edrych ymlaen at weithio gyda Peter o amgylch y strategaeth bwyd cymunedol. Rwy'n credu y gellir rhoi llawer o'r hyn mae am ei gyflawni yn y Bil yno ac, fel yr wyf wedi'i addo iddo, byddaf yn sicr yn gweithio gydag ef ar hynny. Rwy'n credu eich bod yn iawn: rwy'n credu bod cyfleoedd gwych yn y Bil amaethyddiaeth. Ar hyn o bryd rydyn ni'n gweithio'n galed iawn i gyflwyno hwnnw cyn egwyl yr haf ac, yn amlwg, bydd mwy o wybodaeth yn dod allan dros y misoedd nesaf.

Mae'n hawdd iawn bod yn frwdfrydig am fwyd a diod o Gymru. Rydw i bob amser yn dweud, 'Beth sydd i beidio ei hoffi am fod yn Weinidog sy'n gyfrifol am fwyd a diod Cymru?' Mae'n hawdd iawn ei werthu. Rwyf wedi bod yn ffodus iawn, cyn COVID, roeddwn i'n gallu mynd i wledydd eraill i'w hyrwyddo. Ac, wrth gwrs, mae hynny wedi dod i ben, a dyna pam ei bod hi mor bwysig cael y trydydd BlasCymru hwnnw. Yn amlwg, roedd wedi'i ohirio o fis Mawrth y llynedd—rydyn ni'n ei gael bob dwy flynedd—ond roeddwn i'n awyddus iawn i sicrhau ein bod ni'n bwrw ymlaen ag ef. Roedd hi'n bwysig iawn ei wneud mewn ffordd oedd yn ddiogel rhag COVID i wneud i bobl deimlo'n gyfforddus. Dyma ein cyfle i ddod â'r byd i Gymru i weld beth sydd gennym ni i'w gynnig. Mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau, ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, i fynychu digwyddiadau, fel Anuga, a gynhelir yn Cologne bob yn ail flwyddyn, a SIAL, a gynhelir ym Mharis bob yn ail flwyddyn. Ac, unwaith eto, cafodd Anuga ei ohirio. Rwy'n credu ei fod yn mynd yn ei flaen ym mis Ebrill eleni, ac yna bydd Paris ym mis Hydref. Ac, unwaith eto, rydyn ni bob amser yn mynd â chwmnïau bwyd a diod i'r digwyddiadau bwyd hyn; mae gennym ni bresenoldeb mawr o Lywodraeth Cymru yno bob amser. Bydd Gulfood yn dod i fyny yn Dubai fis nesaf ac, unwaith eto, bydd presenoldeb o Lywodraeth Cymru. Ac rydyn ni wedi parhau i wneud hynny'n rhithwir, oherwydd mae mor bwysig bod pobl yn ymwybodol o'n busnesau bwyd a diod.

Rwyf eisoes wedi sôn am y grŵp allforio sydd gennym ni'n awr fel rhan o fwrdd y diwydiant bwyd a diod i helpu i weithio gyda'n busnesau, oherwydd yn sicr rydyn ni'n cael—a dydw i ddim yn credu ei fod yn anecdotaidd—tystiolaeth o'r anawsterau mae cwmnïau'n eu cael i barhau i wneud yr hyn roedden nhw wedi bod yn ei wneud o'r blaen i allforio i'r UE—y tâp coch, yr anawsterau gyda logisteg, ac yn y blaen. Felly, rydyn ni'n parhau i weithio gyda'n cwmnïau bwyd a diod.

Fe wnes i sôn am y sêr newydd yn gynharach, a Cywain, yn fy ateb i Mabon ap Gwynfor. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n eu meithrin yn y ffordd mae Menter a Busnes wedi gwneud. Roeddech chi yn y ffair aeaf—mewn gwirionedd, rwy'n credu i mi gwrdd â chi yn y neuadd fwyd—lle mae gennym ni rai o'r cwmnïau bwyd a diod newydd ar stondin Cywain bob amser. Felly, byddwn ni'n parhau i weithio gyda'n holl gwmnïau bwyd a diod dros y misoedd nesaf.

Gweinidog, diolch i chi am eich datganiad. Rwy'n cytuno â chi a'r siaradwyr blaenorol am ansawdd y cynnyrch sydd gennym ni yma yng Nghymru, ac rydyn ni i gyd yn falch o'r cynhyrchion sy'n cael eu cynhyrchu yn ein hetholaethau. Gweinidog, mae gen i dri chwestiwn i chi. Ydych chi'n credu bod cynhadledd BlasCymru wedi cyflawni'r hyn yr oedd yn bwriadu ei gyflawni, ac ydyn ni wedi gweld unrhyw fanteision net eto i'r sector bwyd a diod ers y gynhadledd o ran contractau ac allforion? Yn ail, o ran cynaliadwyedd, pryd ydych chi'n meddwl y bydd adeg pan fyddwn yn gwahardd plastigau untro ar draws y sectorau bwyd a diod, fel mae gwledydd eraill wedi'i wneud, i'n helpu i leihau ein dibyniaeth ar blastig untro? Rwy'n credu bydd hynny'n helpu i roi hwb i'n nodweddion amgylcheddol. Ac yn olaf, fe wnaethoch chi sôn eich hun am hyrwyddo bwyd ac am y cyrff ardollau diwydiant sydd gennym ni, fel Hybu Cig Cymru. Ydych chi'n credu bod mwy y gallen nhw ei wneud i hyrwyddo ein cynnyrch y tu allan i farchnadoedd traddodiadol, a'u bod mewn gwirionedd yn werth da i dalwyr yr ardoll sy'n talu i mewn i gadw'r cyrff hynny i fynd? Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch yn fawr am y cwestiynau hynny. Fe wnes i sôn mewn ateb cynharach ein bod yn meddwl o bosibl mai'r budd fydd tua £14 miliwn o fusnes a chynhyrchion newydd. Ac yn sicr, pan es i o gwmpas yr ardal lle'r oedd pobl yn cwrdd â phrynwyr, roedd hi'n amlwg iawn gweld bod llawer o gontractau newydd yn cael eu creu gyda rhai o'n brandiau adnabyddus ac enwog yng Nghymru. Fe wnes i sôn—na, wnes i ddim sôn yn gynharach —am Radnor Preserves. Rwy'n credu ei bod nhw yn eich etholaeth chi, mae'n debyg. Roedden nhw yno ac roedd hi'n dda siarad â Joanna am y busnes newydd yr oedd hi'n gobeithio ei gael. Felly, mae hi ychydig yn gynnar gallu rhoi ffigurau pendant i chi, ond yn sicr, wrth edrych yn ôl ar ddwy gynhadledd flaenorol BlasCymru, yn sicr bu manteision economaidd sylweddol.

O ran cynaliadwyedd, rydych chi'n gofyn am wahardd plastigau untro ac mae hwnnw'n amlwg yn ddarn o waith sy'n cael ei wneud gan fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Newid Hinsawdd. Ni allaf roi'r union ddyddiad i chi, er fy mod i'n ymwybodol bod hyn yn rhywbeth mae'n amlwg bod y Gweinidog yn awyddus iawn i'w gyflwyno cyn gynted â phosibl. Ond rwy'n siŵr, os byddwch chi'n ysgrifennu ati, y bydd hi'n gallu rhoi dyddiad llawer mwy pendant i chi.

Rwy'n credu bod Hybu Cig Cymru yn gwneud gwaith rhagorol ac rwy'n gwybod y byddan nhw allan yn Anuga a SIAL yn sicrhau bod pawb yn deall yr hyn sydd gennym ni yma yng Nghymru, ein cig coch gwych—ein cig eidion a'n cig oen. Felly, rwy'n credu eu bod nhw'n gwneud gwaith rhagorol i ni. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â'r cadeirydd a'r prif weithredwr i sicrhau fy mod yn gwybod ble maen nhw a'r gwaith maen nhw'n ei wneud i hyrwyddo ein cig coch, ond rwy'n sicr yn credu eu bod yn werth da iawn am arian.

Yn olaf, Gareth Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Mae'n wych gweld Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r cynhyrchwyr bwyd a diod gwych o bob cwr o Gymru. Yn naturiol, hoffwn ganolbwyntio ar y cynhyrchwyr a'r manwerthwyr anhygoel sydd gennym ni yma yn Nyffryn Clwyd. Mae BlasCymru eisoes yn hyrwyddo un o drysorau fy etholaeth i, sef eirin Dinbych, ond mae Dyffryn Clwyd yn gartref i amrywiaeth eang o gynnyrch a chynhyrchwyr gwych. Felly, sut fydd eich Llywodraeth yn helpu i hyrwyddo'r cynhyrchion hyn i gynulleidfa ehangach?

Un cynhyrchydd gwych yn Nyffryn Clwyd yw Lizzy Jones o Fodfari, sy'n troi ffrwythau sy'n cael eu tyfu ar fferm y teulu yn ddetholiad anhygoel o wirodydd a jins ffrwythau. Cafodd gymorth gan Menter a Busnes a'u cynllun Cywain i helpu i ddatblygu Shlizzy yn fusnes rhyngwladol. Sut gall BlasCymru helpu Shlizzy i gyrraedd apêl ehangach? A, Gweinidog, ydych chi'n cytuno nad yw'n fater o hyrwyddo ein cynnyrch i'w werthu dramor yn unig, ond mae angen i ni annog ymwelwyr tramor i ddod i leoedd fel Dinbych neu Fodfari i fwynhau'r blas lleol? Ydych chi'n cytuno i weithio gyda grwpiau fel grŵp Bwyd a Diod Bryniau Clwyd i helpu i hyrwyddo nid yn unig ein cynhyrchwyr bwyd a diod gwych, ond hefyd y siopau fferm, y bwytai a'r ystafelloedd te sy'n stocio'r cynnyrch anhygoel sydd gan Ddyffryn Clwyd i'w gynnig? Diolch.

Diolch. Rwy'n cytuno'n llwyr: mae busnesau bwyd a diod gwych ym mhob etholaeth. Ond, wrth gwrs, rwy'n ymwybodol iawn o eirin Dinbych, ac mae Peter Plum, y masgot, fel arfer yn rhan o lawer o'r digwyddiadau rydyn ni'n eu cynnal. Fe wnes i siarad yn fanwl yn gynharach am Cywain ac mae'n bwysig iawn eu bod nhw'n helpu pobl fel Lizzy Jones. Mae'r cyfnod dwys iawn hwn, ac, fel y dywedais i, mae gennym ni stondin Cywain yn y ffair aeaf bob amser, yn y Sioe Frenhinol, ac yn sicr yn y Sioe Frenhinol mae'n debyg bod gennym ni bump neu chwe busnes bach, newydd gwahanol bob dydd, fel y gallwn ni eu helpu yn y ffordd rydych chi'n awgrymu. Dydw i ddim yn siŵr ydy Lizzy wedi bod yn un o'r rheini, ond yn sicr dyna beth rydyn ni wedi'i wneud, ac rydyn ni wedi gweithio gyda Bryniau Clwyd i sicrhau eu bod yn gallu hyrwyddo eu cynnyrch bwyd a diod.

Cawsom ddigwyddiad yn y Senedd, wedi'i drefnu gan Hannah Blythyn—cyn i chi ddod i'r Senedd—lle cafwyd amrywiaeth wych o gynhyrchion bwyd a diod o'i hetholaeth. Ac efallai, unwaith y byddwn ni allan o'r cyfyngiadau COVID, y gallai fod yn rhywbeth y gallwn ni geisio ei wneud eto yn y Senedd.

Diolch i'r Gweinidog.