2. Pa drafodaethau y mae’r Gweinidog wedi'u cael i ddatrys yr anghydfod pensiwn mewn sefydliadau addysg uwch yng Nghymru? OQ57697

Mae prifysgolion wrth gwrs yn gyrff annibynnol ar y Llywodraeth, ac yn gyfrifol felly am eu materion gweinyddol eu hunain. Does gan Weinidogion Llywodraeth Cymru ddim awdurdod i ymyrryd yn y trafodaethau hynny ond, wrth gwrs, rŷn ni'n gobeithio y byddan nhw'n cyrraedd diweddglo hapus. 

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Braint oedd cyfarfod â rhai o’r streicwyr heddiw ar risiau’r Senedd ac roedden nhw'n canmol fy nghyfeillion i Sioned Williams a Mike Hedges am y gefnogaeth y maent wedi’i rhoi iddyn nhw.

Dylai pensiwn teg fod yn hawl sylfaenol i bob gweithiwr yng Nghymru, ac mae’r ffaith eu bod nhw'n torri pensiynau diwedd cyflogaeth gan 35 y cant yn hollol warthus, a hynny wedi'i seilio ar dystiolaeth sydd wedi'i dyddio bellach. Mae’r wybodaeth newydd yn dangos bod y deficit yn y pensiwn wedi torri yn ddifrifol yn ystod y pandemig, ac mae ffigurau cyllideb prifysgolion wedi bod yn iachus iawn, gyda nifer y myfyrwyr sy’n mynd i brifysgolion wedi aros yn gyson a chynyddu. Mae hynny’n dangos safon y gweithwyr sydd gyda ni yn y system addysg uwch.

Dwi'n derbyn yr hyn rŷch chi'n ei ddweud, bod prifysgolion a sefydliadau addysg uwch eraill yn annibynnol, ond mae yna ddylanwad gyda chi, Weinidog, a dwi'n gobeithio y byddech yn gwneud mwy na jest dymuno’n dda, ac yn defnyddio eich dylanwad i ysgrifennu at yr is-gangellorion, dangos eich cefnogaeth chi i weithwyr y system addysg uwch a dweud wrth yr is-gangellorion fod yn rhaid iddyn nhw ddod yn ôl at y bwrdd i negodi. Diolch yn fawr.

Wel, roeddwn i eisoes wedi gwneud fy nisgwyliadau’n glir i’r sector. Mae'n bwysig bod y negodiadau sy'n digwydd yn cyrraedd setliad sy'n adlewyrchu cyfraniad a buddiannau'r staff. Mae hynny'n bwysig o ran y gallu i sicrhau darpariaeth addysg uwch, ond hefyd o ran sicrhau ein bod yn gallu denu pobl i mewn—myfyrwyr ac i ddysgu hefyd. Rwyf hefyd wedi esbonio bod angen bod yn dryloyw ac yn atebol o ran y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud a'r incwm sy'n dod i mewn i'n prifysgolion ni. Felly, rwyf wir yn gobeithio y bydd hyn yn gallu cyrraedd diweddglo sydd yn adlewyrchu buddiannau’r staff hefyd.

Rydym i gyd eisiau gweld datrys yr anghydfod hwn, Weinidog, a deallaf, yn amlwg, fod addysg uwch yn gorff annibynnol a'u bod yn gyfrifol am y trafodaethau ar yr agwedd benodol hon. Mae llawer o darfu wedi bod ar addysg myfyrwyr dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf gyda COVID a gweithredu diwydiannol yn awr. Rydym mewn cyfnod tyngedfennol i'r rhan fwyaf o fyfyrwyr, sy'n gorfod cwblhau eu traethodau hir erbyn mis Ebrill, i gael eu marciau'n barod ar gyfer eu graddau, gobeithio. Lle cafodd cyfleusterau eu cau a lle cafodd gwasanaethau eu tynnu'n ôl i fyfyrwyr, a fyddech yn cefnogi y dylid eu had-dalu? Oherwydd, yn amlwg, mae myfyrwyr wedi talu'r prifysgolion hynny gan ddisgwyl amser tiwtorial ac amser addysgol wyneb yn wyneb, ac os oes gweithredu diwydiannol yn digwydd yn y sector addysg uwch nad yw'n cael ei ddarparu, ac mewn unrhyw sector arall, byddech yn disgwyl rhywfaint o ad-daliad. Felly, a fyddech yn cefnogi ad-dalu myfyrwyr nad ydynt wedi cael y gwasanaeth hwnnw wedi'i ddarparu iddynt?

Wel, mae prifysgolion wedi darparu ystod o wahanol ffyrdd y gall myfyrwyr barhau â'u haddysg, hyd yn oed yn amgylchiadau heriol iawn y ddwy flynedd ddiwethaf mewn gwirionedd. Ac mae hynny wedi golygu cynnig dull cyfunol, ac rwy'n siŵr na fyddai'r un ohonom eisiau ei weld fel y norm, ond mae wedi bod yn ffordd o gynnal profiad myfyrwyr, a hynny gyda rhywfaint o arloesedd ar rai campysau yn arbennig, rwy'n credu. Lle mae myfyrwyr yn teimlo bod ganddynt bryder penodol am gwrs penodol, mae ganddynt hawl i'w drafod â'u hundebau myfyrwyr—byddwn yn eu hannog i wneud hynny—a thrwy'r prifysgolion eu hunain.