2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ba ofynion a ystyriwyd wrth benderfynu ar y setliad cyfalaf ar gyfer Cyngor Sir Ynys Môn? OQ57750

Mae’r fformiwla y cytunwyd arni ar gyfer dosbarthu cyfalaf heb ei neilltuo ar gyfer awdurdodau lleol yn ystyried ffactorau megis poblogaeth, hyd ffyrdd, teneurwydd poblogaeth a chyflwr y stoc dai. Roedd lefel y cyllid cyfalaf a gawsom gan Lywodraeth y DU yn siomedig ac nid yw’n ddigon i gyflawni ein huchelgeisiau i fuddsoddi yn nyfodol Cymru.

A dwi'n sicr yn cyd-fynd efo'r Gweinidog ar yr angen i sicrhau lefel uwch o wariant gyfalaf. Mae sicrhau cyllid cyfalaf ddigonol yn gwbl angenrheidiol er mwyn gallu buddsoddi yn y dyfodol. Mae gan Gyngor Sir Ynys Môn, o dan arweinyddiaeth Plaid Cymru, drac record arbennig yn ddiweddar wrth ddarparu eiddo ar gyfer busnesau ar yr ynys, er enghraifft efo buddsoddiad pwysig yn Llangefni ac yng Nghaergybi, ac mae yna gynlluniau pellach i fuddsoddi mewn ardaloedd eraill er mwyn sicrhau bod llewyrch yn cael ei ledaenu ar draws yr ynys, i ardal Amlwch, er enghraifft. Pa sicrwydd all y Llywodraeth ei rhoi y bydd Gweinidogion yn barod i weithio efo cyngor Môn i alluogi delifro ar gyfer cefnogi mwy o fusnesau a chreu mwy o swyddi ar yr ynys?

Credaf fod gan Lywodraeth Cymru hanes cryf iawn o weithio'n agos iawn ag Ynys Môn. Dros y pum mlynedd diwethaf, er enghraifft, mae bron i hanner buddsoddiad cyfalaf y cyngor wedi’i ariannu drwy grantiau cyfalaf, sy’n dangos, yn fy marn i, y gwaith partneriaeth effeithiol rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol. Ac o’r cyllid cyfalaf a ddarparwyd gennym yn y gyllideb, a gytunwyd gennym ddoe, gwn fod rhai meysydd penodol o ddiddordeb cyffredin i'n pleidiau, gan gynnwys, ledled Cymru, bron i £300 miliwn i gymunedau cynaliadwy ar gyfer dysgu, £10 miliwn i'r gronfa sero net, a bron i £20 miliwn i addysg cyfrwng Cymraeg. A chredaf fod y rheini'n adlewyrchu ein blaenoriaethau addysg a newid hinsawdd, sy'n flaenoriaethau a rennir. Ond fel y dywedais, mae llawer o wariant cyfalaf Ynys Môn wedi’i gefnogi gan gyllid Llywodraeth Cymru, ac yn amlwg, rydym yn awyddus i barhau’r berthynas gynhyrchiol honno.

Er y bydd cyllid refeniw llywodraeth leol ar gyfer 2022-23 yn cynyddu 9.4 y cant, mae elfen o ddwyn o'r naill law i dalu'r llall yma, gyda chyllid cyfalaf cyffredinol awdurdodau lleol ledled Cymru, ac yn Ynys Môn, i lawr 16 y cant. Yn ychwanegol at hynny, er mai lefelau ffyniant fesul y pen Ynys Môn yw'r isaf yng Nghymru, ychydig yn llai na hanner y lefelau yng Nghaerdydd, a bod Ynys Môn ymhlith y pum awdurdod lleol yng Nghymru lle y caiff 30 y cant neu fwy o weithwyr gyflogau is na’r cyflog byw gwirfoddol, gwelodd Ynys Môn un o’r toriadau mwyaf i'r setliad llywodraeth leol yn 2019-20, un o’r codiadau isaf i'r setliad llywodraeth leol yn 2020-21 a 2021-22, a dim ond saith o’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru, gan gynnwys Gwynedd, a fydd yn derbyn cynnydd is i'r setliad llywodraeth leol yn 2022-23. O ystyried bod Llywodraeth Cymru yn dweud wrthym fod ei fformiwla llywodraeth leol wedi ei dylanwadu’n drwm gan ddangosyddion amddifadedd, pam felly fod Ynys Môn ar ei cholled?

Mae’r cwestiwn yn ymwneud â chyllid cyfalaf a’r setliad cyfalaf, a chyfeiriodd y siaradwr at ddwyn o'r naill law i dalu'r llall. Nid yw hynny'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Rydym yn cael setliad refeniw gan Lywodraeth y DU, ac rydym yn cael setliad cyfalaf gan Lywodraeth y DU. Rydym wedi rhoi'r ddau ar waith yn llawn. Rydym wedi gor-raglennu ar gyfer cyfalaf ac rydym yn bwriadu tynnu'r benthyciad i lawr yn llawn. Felly, nid oes unrhyw elfen o ddwyn o'r naill law i dalu'r llall. Yr hyn a welwn yn y setliad cyfalaf yw effaith uniongyrchol setliad cyfalaf gwael iawn Llywodraeth y DU i Gymru. Byddwn yn gweld ein cyllid cyfalaf yn gostwng bob blwyddyn dros y tair blynedd nesaf, o gymharu ag eleni. Ac nid dyna'r ffordd i fuddsoddi pan fyddwn yn dod allan o bandemig, pan fo angen buddsoddi mewn seilwaith, mewn creu swyddi, ac ni chredaf y dylid torri gwariant cyfalaf yn y ffordd honno. Yn sicr, mae ein hawdurdodau lleol yn erfyn am arian ychwanegol. A dyna un o'r rhesymau pam y bu modd imi ddarparu £70 miliwn o gyllid cyfalaf ychwanegol i awdurdodau lleol eleni, er mwyn iddynt ei ddefnyddio yn lle cyllid eleni, gallant ei roi yn y cronfeydd wrth gefn a chynllunio i'w wario yn y blynyddoedd i ddod. Ac rwy'n gobeithio y bydd hynny’n lleddfu rhywfaint ar yr anfantais y byddant yn ei theimlo o ganlyniad i setliad cyfalaf gwael iawn Llywodraeth y DU yn yr adolygiad o wariant.