1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am raglen ddiwygiedig Llywodraeth Cymru ar gyfer dileu TB? OQ57742

3. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i ddileu TB yng nghanolbarth Cymru? OQ57749

Lywydd, deallaf eich bod wedi rhoi eich caniatâd i grwpio cwestiynau 1 a 3. Daeth yr ymgynghoriad ar raglen adnewyddedig i ddileu TB i ben ar 8 Chwefror 2022. Daeth 246 o ymatebion i law, ac mae'r rhain yn cael eu dadansoddi ar hyn o bryd. Byddaf yn gwneud datganiad ar raglen adnewyddedig i ddileu TB ym mis Gorffennaf eleni.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Hoffwn atgoffa'r Aelodau hefyd fy mod yn ffermwr, fel y nodwyd yn fy nghofrestr buddiannau, ac nid oes gennyf TB ar hyn o bryd.

Weinidog, roedd eich ymgynghoriad diweddar ar y cynllun adnewyddedig i ddileu TB yn argymell newidiadau i'r system bresennol ar gyfer prisio anifeiliaid a laddwyd yn orfodol gan Lywodraeth Cymru o ganlyniad i TB mewn gwartheg. Fodd bynnag, ceir pryderon nad yw system brisio dablaidd yn deg, gan fod system sy'n seiliedig ar gyfartaledd yn debygol o greu llawer o achosion o orbrisio neu danbrisio. Nid yw system o'r fath yn ystyried nifer o ffactorau pwysig sy'n ymwneud â nodweddion unigol anifail a allai effeithio ar ei brisiad. Yn y cyfamser, yn yr ymgynghoriad ei hun, mae'r Llywodraeth yn awgrymu bod ei hargymhellion yn ganlyniad i orwario ei chyllideb TB. Yr unig ffordd o leihau gorwariant yw sicrhau bod y clefyd yn cael ei reoli'n gyflym ac yn effeithiol, fel bod y clefyd yn cael yr effaith leiaf bosibl ar y fuches genedlaethol.

Weinidog, oni chytunwch mai'r unig ffordd o ddigolledu ffermwyr yn deg am anifeiliaid a gollir o ganlyniad i TB yw eu prisio ar sail eu gwerth unigol? A sut y bydd eich strategaeth adnewyddedig yn mynd i'r afael â'r clefyd mewn bywyd gwyllt drwy strategaeth ddileu gynhwysfawr i leihau'r angen i ladd gwartheg yn y lle cyntaf? Diolch.

Rwy'n credu mai'r peth cyntaf yr hoffwn ei ddweud yw nad wyf am achub y blaen ar yr ymgynghoriad. Nid wyf wedi gweld unrhyw ymatebion eto. Fel y dywedaf, mae fy swyddogion wrthi'n eu dadansoddi ar hyn o bryd. Ac yn amlwg, bydd yr wybodaeth a gyflwynir o'r ymatebion i'r ymgynghoriad yn bwydo i mewn wedyn i'r rhaglen adnewyddedig i ddileu TB y byddaf yn gwneud datganiad arni ym mis Gorffennaf. Felly, credaf mai dyna'r peth cyntaf i'w ddweud.

Rydych yn llygad eich lle, prisio yw un o'r agweddau yr ydym yn edrych arnynt yn yr ymgynghoriad, a chredaf, unwaith eto, ei bod yn deg iawn dweud bod gennym ddyletswydd statudol i ddigolledu ffermwyr mewn perthynas â TB, ac rydym bob amser yn gorwario. Mae'n gyllideb o fewn fy nghyllideb gyfan sydd bob amser yn cael ei gorwario, ac mae'n rhaid imi ddod o hyd i'r cyllid hwnnw bob amser. Ac yn amlwg, arian cyhoeddus yw hwnnw, ac mae angen inni sicrhau bod yr arian cyhoeddus hwnnw'n cael ei wario'n briodol. Credaf fod y ffordd y gwnawn y prisiadau yn awr yn gywir. Rwy'n siŵr y byddwch yn ymwybodol iawn fod gwerth anifail ar y farchnad wedi ei ddiffinio fel pris y gellid ei ddisgwyl yn rhesymol am yr anifail yn y farchnad pe na bai TB arno, ac mae'n gwbl seiliedig ar bris y farchnad. Fel Llywodraeth, rydym yn penodi panel o briswyr dan gontract i asesu gwerth anifeiliaid sydd i'w lladd oherwydd TB. Ond mae hyn yn rhan bwysig o'r ymgynghoriad, ac fel y dywedaf, nid wyf am achub y blaen ar yr hyn y byddwn yn ei gyflwyno.

Rwy'n llwyr sylweddoli ei fod yn gyflwr gofidus iawn. Rwyf wedi bod ar ffermydd lle mae ffermwyr yn aros am ganlyniadau profion TB neu'n llawn gofid am ei fod yn agosáu, ac rwy'n deall yn iawn y dinistr y mae'n ei achosi. A dyna pam y mae'n bwysig iawn fod y rhaglen i ddileu TB yn gwneud yr hyn yr ydym eisiau iddi ei wneud, sef dileu TB yma yng Nghymru.

Rwy'n siŵr eich bod yn cytuno, Weinidog, ei bod yn straen fawr i deulu ffermio a busnes ffermio pan fyddant o dan gyfyngiadau TB. Ac rwy'n siŵr y byddwch am i Lywodraeth Cymru wneud popeth yn ei gallu i gyfyngu ar y straen a'r pryder y mae'n rhaid i fusnesau a theuluoedd fferm fynd drwyddynt. Un mater a godwyd gyda mi dros nifer o flynyddoedd yw'r diffyg cyfathrebu rhwng busnesau fferm a'r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion. Gofynnais i'ch rhagflaenydd ynglŷn â hyn; mae'n dal i fod yn broblem. Felly, a gaf fi ofyn, a ydych yn cydnabod bod problem gyfathrebu yn atal ffermwyr rhag cael cyswllt uniongyrchol â'r asiantaeth? Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i wella cyfathrebu yn hynny o beth?

Ac yn olaf, Weinidog, y llynedd, nodwyd ardal â phroblem TB ym Mhennal yn fy etholaeth i, a gosodwyd mesurau llym ar ffermwyr yn yr ardal honno. A yw'r mesurau hynny, y mesurau caeth iawn hynny, yn dwyn ffrwyth bellach? A beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer mesurau rheoli yn yr ardal honno, ac unwaith eto, gyda chyfathrebu?

Diolch, ac roeddwn yn gobeithio fy mod wedi nodi, yn fy ateb i Peter Fox, fy mod yn deall yn iawn pa mor anodd a gofidus y gall TB fod i deulu fferm. Credaf eich bod yn iawn ynglŷn â chyfathrebu. Pan wneuthum y datganiad ar y rhaglen TB fis Tachwedd diwethaf yma yn y Siambr, pan gyhoeddais yr ymgynghoriad, un o'r pethau a gyhoeddais oedd sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen. Rwyf am i'r grŵp gorchwyl a gorffen ystyried sut y gallwn ymgysylltu a sut y gallwn gyfathrebu'n well â'r diwydiant ffermio fel Llywodraeth. Rydym wedi recriwtio aelodau'r grŵp gorchwyl a gorffen. Fe wnaethant gyfarfod am y tro cyntaf yr wythnos diwethaf ar 2 Mawrth. Rwy'n aros am nodyn o'r cyfarfod cyntaf hwnnw. Fe wnaethant gyfarfod ym Mhrifysgol Aberystwyth. Byddant yn cyfarfod eto'n fuan ac rwy'n disgwyl adroddiad terfynol ganddynt ddiwedd y gwanwyn, cyn imi allu cyhoeddi'r rhaglen adnewyddedig i ddileu TB. Fe sonioch chi am yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion yn benodol; gwahoddwyd swyddogion yr asiantaeth i gymryd rhan yn y grŵp gorchwyl a gorffen fel cynghorwyr yn hytrach na'u bod yn aelodau llawn o'r grŵp. Ond rwy'n cydnabod, wrth gwrs, y gallwn bob amser gyfathrebu'n well, oni allwn ni, ac ymgysylltu'n well. Dyna'r rheswm pam y sefydlais y grŵp gorchwyl a gorffen. Fe gyfeirioch chi at ardal yn eich etholaeth, a gwn fod nifer o'n hardaloedd TB yn sir Drefaldwyn ynghyd â gweddill canolbarth Cymru. Credaf ein bod yn gweld gwelliant yn y ffigurau yn yr ardal y cyfeirioch chi ati. Cafodd yr ystadegau TB diweddaraf eu rhyddhau y bore yma.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi rhybuddio y bydd y cynigion yn y rhaglen adnewyddedig i ddileu TB yn cael effaith andwyol ar iechyd meddwl ffermwyr. Wrth gwrs, rydym eisoes yn gweld 50 o weithwyr amaethyddol yn cyflawni hunanladdiad bob blwyddyn, ac mae milfeddygon dair i bedair gwaith yn fwy tebygol o gyflawni hunanladdiad nag unrhyw broffesiwn arall. Yng ngoleuni hynny, byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod pa ystyriaethau y mae'r Gweinidog wedi'u rhoi i effeithiau'r cynigion hyn ar gyflwr meddyliol cymunedau gwledig, oherwydd yn ôl Undeb Amaethwyr Cymru, mae'r ffaith na chafwyd asesiad o'r effaith yn ddiffyg sylfaenol.

Gwelais y sylwadau gan Undeb Amaethwyr Cymru. Rwy'n cwrdd â hwy yn un o fy nghyfarfodydd rheolaidd gydag Undeb Amaethwyr Cymru ddydd Llun nesaf, ac yn sicr bydd gennyf ddiddordeb mewn clywed pam eu bod yn arddel y safbwyntiau hynny. Gan ddychwelyd at yr hyn a ddywedais mewn atebion cynharach, rwy'n llwyr gydnabod y straen y gall profion TB ei greu i ffermwyr. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r gwaith sylweddol a wneuthum ar wella iechyd meddwl ffermwyr. Rwyf wedi gweithio'n agos iawn, yn enwedig dros y pandemig—rwyf wedi mynychu'r grŵp cynghori a chefnogi a sefydlwyd gennym, rwyf wedi ariannu rhai o'r elusennau yn y sector amaethyddol i gynorthwyo yn y modd hwn. Felly, bydd gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed yr hyn y mae Undeb Amaethwyr Cymru yn ei ddweud a pham eu bod yn teimlo bod hynny'n wir. Fel y dywedais, nid wyf am achub y blaen ar yr ymgynghoriad—mae'n ymgynghoriad ystyrlon ac nid wyf eisiau i bobl feddwl na fyddwn yn gwrando ar eu barn. Mae'n bwysig iawn ein bod yn ystyried pob agwedd gan gynnwys y rhai yr ydych newydd gyfeirio atynt. Ond bydd gennyf ddiddordeb penodol mewn clywed pam fod Undeb Amaethwyr Cymru yn credu hynny.