1. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol – Senedd Cymru ar 16 Mawrth 2022.
3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith yr argyfwng costau byw ar blant? OQ57787
Mae gwaith dadansoddi diweddar gan sefydliadau fel Sefydliad Joseph Rowntree, Sefydliad Bevan a Plant yng Nghymru wedi dangos bod cartrefi â phlant ymysg y rhai sydd wedi eu taro waethaf gan yr argyfwng costau byw. Mae hyn wedi effeithio'n benodol ar y rhai sy'n unig rieni a'u plant.
Diolch, Weinidog. Mae un o bob tri plentyn yng Nghymru yn byw mewn tlodi, ac nid oes gan bron i bedwar o bob 10 cartref ddigon o arian i brynu dim byd y tu hwnt i eitemau bob dydd. Ac mae grwpiau gwrthdlodi yn rhybuddio, wrth gwrs, y bydd y lefelau tlodi uchel yma yn gwaethygu wrth i'r argyfwng costau byw dwysáu. Wrth i gyllid gormod o deuluoedd felly gael ei wasgu, mae'n fwy hanfodol nag erioed fod pob plentyn cynradd yn medru cael brecwast am ddim. Mae dechrau'r diwrnod ysgol gyda bwyd yn eu boliau mor allweddol ar gyfer addysg ac ar gyfer lles ac iechyd plant. Ond yn ôl ffigurau arolwg diweddar gan y Child Poverty Action Group a Parentkind, nid yw un o bob saith o deuluoedd incwm isel yng Nghymru yn gallu cyrchu brecwast am ddim i'w plant ar hyn o bryd, naill ai oherwydd nad yw eu hysgol gynradd yn cynnal clwb brecwast, neu oherwydd bod yna ddim lle i'w plant. Gyda threfniadau yn cael eu gwneud i ddarparu cinio am ddim i bob plentyn yn sgil y cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru mewn ysgolion cynradd, a wnaiff y Llywodraeth hefyd ymrwymo i weithio gydag ysgolion i oresgyn unrhyw rwystrau a darparu cyllid a chefnogaeth ychwanegol iddynt i sicrhau bod clybiau brecwast am ddim ar gael i bob plentyn? Diolch.
Diolch yn fawr. Mae hwnnw hefyd yn gwestiwn pwysig iawn, oherwydd roedd yn destun balchder pan gyhoeddwyd gennym, sawl blwyddyn yn ôl bellach, y byddai brecwast am ddim yn cael ei ddarparu mewn ysgolion, ac roedd yn gynllun brecwast am ddim mewn ysgolion a oedd i fod ar gael ym mhob ysgol yng Nghymru. Rwy'n ymwybodol fod gan rai ysgolion eu cynlluniau eu hunain cyn hynny. Yn amlwg, rhaid trefnu hynny rhwng awdurdodau lleol ac ysgolion, ond fe ofynnaf i'r Gweinidog addysg adolygu argaeledd a'r nifer sy'n cael brecwastau am ddim mewn ysgolion ar hyn o bryd, oherwydd yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae'n gadarn iawn, a gallaf roi adborth ar hynny. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod bod brecwast am ddim yn yr ysgol yn ddechrau allweddol i'r diwrnod sy'n faethlon ac am ddim. Ond a gaf fi ddweud hefyd fod pwysigrwydd y cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru i ymestyn prydau ysgol am ddim i gynnwys pob disgybl ysgol gynradd dros oes y cytundeb yn allweddol i'ch cwestiwn ynglŷn â sut y gallwn helpu ein plant a'n pobl ifanc a'n cartrefi mwyaf agored i niwed, sut y gallwn sicrhau ein bod yn darparu amddiffyniad a chymorth yn sgil effaith yr argyfwng costau byw ar blant? Rydym yn edrych ar ganfyddiadau ein hadolygiad o dlodi plant, ac yn edrych ar ffyrdd y gallwn dargedu'n benodol y plant a'r teuluoedd sy'n wynebu'r perygl mwyaf. Gwyddom eu bod yn cynnwys rhieni sengl yn enwedig, a gwyddom fod ffyrdd eraill y gallwn gynorthwyo, drwy'r rhaglen gwella gwyliau'r haf, gan dargedu cymorth i blant, nid yn unig mewn perthynas â phrydau ysgol am ddim, ond drwy fentrau eraill hefyd i helpu'r teuluoedd hynny.
Diolch am eich atebion hyd yn hyn, Weinidog. Hoffwn groesawu'n gynnes y £100 ychwanegol a roddir i bob teulu sydd â hawl i'r grant datblygu disgyblion - mynediad. Mae'n cael croeso mawr gan deuluoedd yng Nghwm Cynon, a ledled Cymru, rwy'n siŵr, yr wythnos hon. A gaf fi ofyn, Weinidog, beth sy'n cael ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r gronfa ychwanegol honno, ac yn arbennig i gefnogi teuluoedd sydd â rhwystrau ieithyddol neu heb fynediad at TGCh, oherwydd mae'r broses ymgeisio ar ei chyfer yn un ar-lein?
Diolch, Vikki Howells. Rwy'n falch iawn eich bod wedi tynnu sylw at y cyhoeddiad diweddaraf ar 14 Mawrth gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ynglŷn â'r grant datblygu disgyblion - mynediad, oherwydd roedd hynny'n rhan o'n cyhoeddiad £330 miliwn. Gallaf rannu yn awr ar draws y Siambr eto y bydd yn cynyddu £100 y dysgwr—mae'r Gweinidog wedi gwneud datganiad yn ei gylch—i'r rheini sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Mae'n codi cyllid y grant datblygu disgyblion - mynediad i dros £23 miliwn ar gyfer 2022-23. Gwn fod ein hysgolion, yn enwedig, yn ymwybodol o'r pwysau ar deuluoedd ac aelwydydd eu disgyblion. Gwn y bydd awdurdodau lleol hefyd, a ymatebodd i'r argyfwng costau byw ac a fynychodd ein huwchgynhadledd, yn codi ymwybyddiaeth o gymhwystra i gael y cyllid hwnnw. A gaf fi ddweud hefyd, fel rhan o'r gronfa cymorth i aelwydydd, ein bod yn rhoi arian tuag at alluogi ysgolion i ddefnyddio arian ychwanegol i'w galluogi i estyn allan, fel bod disgyblion yn gallu cymryd rhan ym mhob gweithgaredd—tripiau a chynlluniau a allai fod wedi galw am gyfraniad teuluol personol? Felly, dyna sut rydym yn cefnogi plant a theuluoedd mewn angen.
Weinidog, diolch i'r pandemig, ac i ryfel anghyfreithlon Putin yn Wcráin yn awr, mae prisiau bwyd a thanwydd bellach yn codi'n gyflymach nag y gwnaethant ers yr ail ryfel byd, gan orfodi mwy o deuluoedd i fyw mewn tlodi, sydd, fel erioed, yn cael yr effaith fwyaf ar blant. Weinidog, mae llawer wedi'i wneud o'r cymorth i deuluoedd ar fudd-daliadau, ond ychydig iawn a ddywedwyd am gymorth i deuluoedd sy'n gweithio. Pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet a Llywodraeth y DU ynghylch y camau y gallwch eu cymryd i helpu teuluoedd sydd dan bwysau? Er enghraifft, a ydych wedi trafod camau y gallwch eu cymryd gyda gofal plant a lleihau aflonyddu ar ysgolion, fel nad oes rhaid i rieni sy'n gweithio'n galed boeni am gymryd absenoldeb di-dâl i ofalu am eu plant?
Mae'n ymddangos bod rhai'n gwadu achosion yr argyfwng costau byw sy'n effeithio ar gynifer o'n plant a'n pobl ifanc a'n haelwydydd, yn sgil y nifer mawr o bwyntiau a chwestiynau a thrafodaethau a gawsom y prynhawn yma. Rwy'n falch iawn fod gennym y cynnig gofal plant mwyaf hael yn y DU, a chafodd ei ymestyn yr wythnos diwethaf gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, er mwyn estyn llaw i rieni sydd mewn addysg a hyfforddiant. Hefyd, rwyf wrth fy modd, ac rwy'n siŵr fod hyn wedi digwydd y bore yma—. O ganlyniad i'n cytundeb cydweithio, rwy'n deall bod cyhoeddiad wedi'i wneud am ehangu darpariaeth y blynyddoedd cynnar yn raddol, o ganlyniad i'r cytundeb cydweithio. Mae rhaglen flaenllaw Dechrau'n Deg yn hanfodol er mwyn ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar yn raddol i gynnwys pob plentyn dwyflwydd oed, gyda phwyslais arbennig ar gryfhau'r ddarpariaeth drwy gyfrwng y Gymraeg. Dyma lle y dylem fod yn canolbwyntio ein cyllid—er mwyn sicrhau ein bod yn cyrraedd y plant a fydd yn elwa o Dechrau'n Deg, gan gynnwys y 9,000 o blant dwyflwydd oed sydd eisoes yn cael gofal plant o ansawdd uchel. Bydd yr ehangu'n digwydd gyda bwriad i gyrraedd 2,500 o blant eraill o dan 4 oed. Teuluoedd yw'r rhain sydd angen gofal plant am ddim ac rwy'n falch iawn fod y Dirprwy Weinidog wedi cyhoeddi hynny o ganlyniad i'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru. Mae ehangu'r cynllun yn awr yn mynd i wneud gwahaniaeth i fywydau'r teuluoedd hynny.