Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders. 

Diolch, Lywydd. Bydd yr Aelodau’n ymwybodol fy mod wedi galw ddoe yn ystod y cwestiynau busnes, drwy’r Trefnydd, ar y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i wneud datganiad am y sefyllfa erchyll ddydd Llun pan gafodd nifer o drenau, sawl cerbyd, cannoedd o deithwyr eu gadael am sawl awr ar drenau ar ddiwrnod cynnes iawn, ac roedd y sefyllfa'n llai na delfrydol. Wel, rwy’n falch iawn o ddweud bod y Gweinidog a minnau wedi siarad brynhawn ddoe, wedi hynny, ac addawodd y byddai’n cael rhyw fath o wybodaeth yn ôl gan Trafnidiaeth Cymru. Rwy’n ddiolchgar iawn am y llythyr a gefais gan y prif weithredwr, drwoch chi, Ddirprwy Weinidog, ac maent yn mynd i lansio ymchwiliad difrifol i hynny. Maent yn gofyn i unrhyw un yr effeithiwyd arnynt yn fawr gan hyn i roi gwybod, a hoffwn annog pobl i wneud hynny. Diolch.

Felly, gan symud ymlaen at fy nghwestiynau fel llefarydd, mae fy un cyntaf yn ymwneud â diogelu ffynonellau ynni. Nawr, mae'n rhaid i'n camau gweithredu ar ddiogelu ffynonellau ynni fod yn gadarn ac yn bendant os ydym am ddiogelu dyfodol llewyrchus a rhyngwladol i Gymru. Mae'n rhaid inni chwarae ein rhan i roi diwedd ar y ddibyniaeth fyd-eang ar ynni Rwsia a rhyddhau grym ein draig Gymreig ein hunain. Ar hyn o bryd, mae 8 y cant o'r galw am olew yn y DU a 4 y cant o'r galw am nwy yn y DU yn cael ei ddiwallu gan fewnforion o Rwsia. Nawr, mewn ymateb i'r ymosodiad brawychus ac anghyfreithlon ar Wcráin, bydd Llywodraeth y DU yn dod â mewnforion olew i ben yn raddol yn ystod y flwyddyn. Mae effaith prisiau nwy anwadal byd-eang ar y DU yn tanlinellu pwysigrwydd cynllun Llywodraeth y DU i gynhyrchu mwy o ynni rhad, glân, adnewyddadwy ac ynni niwclear yn y DU. Mae eich gweledigaeth ar sut i gynyddu ynni adnewyddadwy yng Nghymru wedi'i hamlinellu yn yr archwiliad dwfn i ynni adnewyddadwy. Disgwylir i rai o’r argymhellion gymryd peth amser i’w cyflawni—2023 ar gyfer ardaloedd adnoddau strategol morol, a 2024 ar gyfer cynllun ynni cenedlaethol. Yng ngoleuni'r argyfwng ynni newydd, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i gyflymu'r gwaith ar gynhyrchu mwy o ynni adnewyddadwy a chyflwyno'r cynllun ynni cenedlaethol? Diolch.

Wel, Lywydd, mae dau bwynt ar wahân i'w hateb, a cheisiaf ateb y ddau ohonynt. Ar y cyntaf, roeddwn yn bresennol brynhawn ddoe yn ystod y cwestiynau busnes, a chlywais gan yr Aelod am y profiad dirdynnol a gafodd hi a’i chyd-deithwyr, ac roedd yn ddrwg iawn gennyf glywed am hynny. Cyfarfûm â chadeirydd a phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru yn syth ar ôl hynny i drafod y mater. Yn amlwg, nid yw'n iawn mai'r rheswm y cafwyd ymateb oedd am fod gwleidyddion ar y trên, ond roedd nifer o Aelodau yno a oedd yn gallu rhoi tystiolaeth uniongyrchol, ac fe'i cymerais o ddifrif, yn enwedig sylwadau aelodau o'r cyhoedd nad oeddent wedi gallu mynd i angladdau ac a gafodd helynt gyda'u swyddi. Felly, mae Trafnidiaeth Cymru o ddifrif ynglŷn â hyn. Roedd problem gyda’r trên wrth iddo adael y depo cynnal a chadw—nid depo cynnal a chadw Trafnidiaeth Cymru—ond yna, methodd weithio ar ôl ychydig, ac achosodd hynny lu o broblemau dilynol. Felly, rwy'n awyddus iawn, fel y maent hwy, i ddefnyddio'r digwyddiad i ddysgu gwersi, yn enwedig ynghylch y cyfathrebu. Ymddengys y bu rhai methiannau sylweddol yn y ffordd yr ymdriniwyd â'r negeseuon. Felly, rwyf wedi cael sgwrs adeiladol a chadarn iawn gyda Trafnidiaeth Cymru ynglŷn â hyn, ac maent hwy a minnau'n awyddus i ddysgu o'r profiad i sicrhau y gallwn geisio atal hyn rhag digwydd eto. A hoffwn ailadrodd yr ymddiheuriad a roddais i'r Aelodau y bore yma i bob aelod o'r cyhoedd a oedd ar y trên hwnnw. Bydd pethau’n digwydd o bryd i’w gilydd ar y rheilffyrdd, ond credaf mai sut rydym yn ymateb iddynt sy'n bwysig, ac rwy'n gobeithio y gallwn yn bendant ddysgu’r gwersi o hynny.

Ar fater diogelu ffynonellau ynni, mae'n rhaid imi anghytuno â'r ffordd y mae Janet Finch-Saunders wedi disgrifio ymateb Llywodraeth y DU. Y ffordd i ddiogelu ffynonellau ynni yw nid yn unig drwy ddiddyfnu ein hunain oddi ar olew o Rwsia, ond diddyfnu ein hunain oddi ar danwydd ffosil. Nid yn unig ein bod yn wynebu argyfwng ynni yn y tymor byr, rydym yn wynebu argyfwng hinsawdd ar yr un pryd, ac mae cloddio mwy o olew o fôr y Gogledd, sef yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn cynnig ei wneud, yn mynd yn gwbl groes i'r hyn y mae'r wyddoniaeth yn ei ddweud, yn gwbl groes i'r hyn a ddywedodd Prif Weinidog y DU ychydig fisoedd yn ôl yn Glasgow. Yn sydyn iawn, mae ei gof wedi'i ddileu'n llwyr unwaith eto ac nid yw wedi dysgu unrhyw beth o wersi'r gorffennol. Yr hyn sydd ei angen arnom yw ynni adnewyddadwy ar waith ledled y DU ar unwaith, ar lefel tai—cael ynni solar ar bob tŷ, ar bob adeilad, yn ogystal ag effeithlonrwydd ynni—a’r ystod o dechnolegau micro, ynni dŵr a chynhyrchu ynni y gwyddom eu bod yn gweithio, y gwyddom eu bod yn gosteffeithiol, ac y gwyddom eu bod yn fwy o ran o'r cymysgedd ynni. Mae hynny’n gamgymeriad mawr.

Ar ei beirniadaeth nad ydym yn mynd ati'n ddigon cyflym i fanteisio ar ynni'r môr, a’r syniad y gellir cyflwyno ynni niwclear yn gyflym braidd yn obeithiol. Byddwn yn dweud wrthi nad yw'n rhad nac yn lân nac yn gyflym. Mae gennym safbwynt pragmatig ar ynni niwclear. Yng ngogledd Cymru, gwyddom ei fod yn darparu arloesedd a datblygu economaidd, a’i fod yn rhan o’r cymysgedd ynni wrth inni gynyddu'r defnydd o ynni adnewyddadwy yn gyflym. Ond mae'n ateb tymor byr. Credaf y byddai'n annoeth i Lywodraeth y DU fanteisio ar hynny fel ymateb i’r argyfwng ynni. Ailadroddaf yr hyn a ddywedais wrth Altaf Hussain yn gynharach: mae’r ffaith bod Llywodraeth y DU wedi dileu’r tariff cyflenwi trydan yn 2019, y moratoriwm ar ynni gwynt ar y tir, a’r methiant i gefnogi morlyn llanw Abertawe yn gamgymeriadau hanesyddol. Rydym wedi colli degawd. Yn hytrach na sicrhau ein bod yn gydnerth gyda diogelwch gwirioneddol o ran ffynonellau ynni a system adnewyddadwy, maent wedi parhau â'n dibyniaeth ar olew a nwy o Rwsia, ac edrychwch lle mae hynny wedi ein harwain.

Diolch i’r Dirprwy Weinidog am y ddau ymateb. Yn ogystal â bwrw ymlaen â’r gwaith o gyflawni argymhellion yr archwiliad dwfn, gallech weithredu ar ewyllys mwyafrifol y Senedd. Er bod yr archwiliad dwfn yn argymell cyhoeddi canllawiau i gyfeirio at feysydd priodol ac amhriodol ar gyfer datblygu gwahanol dechnolegau ynni adnewyddadwy, rhoddodd y Senedd ei chefnogaeth lawn i fy nghynnig deddfwriaethol, a oedd yn galw am ysgogiadau cyfreithiol megis dyletswydd ar Lywodraeth Cymru i hwyluso’r gwaith o greu cynllun datblygu morol cenedlaethol. Fel y mae’r RSPB wedi’i nodi, mae diffyg polisïau gofodol a rheolaethau datblygu statudol cadarn wedi'u pwysoli i lywio datblygiadau oddi wrth ardaloedd amgylcheddol sensitif o’r cychwyn yn creu ansicrwydd i bawb. Ac fel yr amlygir yn yr adroddiad ar bolisïau morol Llywodraeth Cymru, mae rhanddeiliaid amgylcheddol wedi galw am gynllun gofodol statudol traws-sector sy’n mynd i’r afael ag effeithiau cronnol datblygu morol. Felly, yn hytrach na gadael y gwaith o leoli cynlluniau ynni adnewyddadwy mawr eu hangen i ganllawiau ac Ystad y Goron, a wnewch chi ymateb i'n cynnig deddfwriaethol llwyddiannus drwy greu cynllun datblygu morol cenedlaethol? Diolch.

Mae’r Aelod yn ailadrodd dadleuon a gawsom ychydig wythnosau yn ôl yn Siambr y Senedd, ac nid wyf yn bwriadu mynd drwyddynt i gyd eto, heblaw dweud ein bod yn fodlon, fel y nodwyd gennym yn y ddadl honno, fod mecanwaith gennym i wneud hynny, mae gennym gynllun hirdymor, ac mae polisïau a chamau gweithredu eisoes ar waith a fydd yn gwneud hynny. Fel y soniodd, cynhaliwyd yr archwiliad dwfn i edrych ar unrhyw rwystrau tymor byr. Un o'r pethau a nodwyd gennym oedd yr angen i adolygu'r broses drwyddedau a chaniatadau morol, ac rydym yn gwneud hynny yn awr gyda Cyfoeth Naturiol Cymru. Y cynnig yw edrych arno o safbwynt datblygwr, a mynd gam wrth gam drwy'r hyn a allai fod yn ei arafu, unrhyw beth sy'n achosi gwrthdaro, a chael gwared arno. Credaf fod hynny wedi'i groesawu'n fawr gan y rhanddeiliaid, a chredaf y bydd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol.

Diolch. Ochr yn ochr â’n cefnogaeth ar y cyd i gynlluniau adnewyddadwy, mae’n bwysig inni wneud popeth a allwn i gefnogi ynni niwclear. Yr wythnos diwethaf, cynhaliodd Prif Weinidog y DU gyfarfod bord gron gydag arweinwyr o’r diwydiant niwclear i drafod sut i wella diogelwch ffynonellau ynni domestig a chyflymu prosiectau niwclear yn y DU. Fel y dywedodd y Gwir Anrhydeddus Boris Johnson AS, ein Prif Weinidog,

'nawr yw'r amser i roi cyfres o fetiau mawr newydd ar ynni niwclear'.

Yr wythnos hon, rydym wedi dysgu bod Llywodraeth y DU yn bwriadu cymryd cyfran o 20 y cant yn Sizewell C. Mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ymweld â’r Unol Daleithiau i hyrwyddo Wylfa. Rwy’n gwerthfawrogi bod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu Cwmni Egino. Mae arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, wedi dweud yn glir y bydd Plaid Cymru yn glynu’n gadarn at eu safbwynt gwrth-niwclear. O ystyried eu rôl fel partneriaid cydweithio, pa drafodaethau a gawsoch am ddyfodol niwclear yng Nghymru? A allwch egluro a yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gwaith o ddatblygu prosiectau niwclear yn Wylfa a Thrawsfynydd, neu a fydd eich cytundeb cydweithio neu gytundeb clymblaid yn newid eich barn ar hynny? Diolch.

Wel, fy hoff wir anrhydeddus yw’r Gwir Anrhydeddus Elin Jones, a byddai’n llawer gwell gennyf pe baem yn canolbwyntio arni hi, yn hytrach nag ar Boris Johnson.

Rwy'n teimlo o ddifrif nad yw Llywodraeth y DU yn dysgu o gamgymeriadau’r gorffennol. Rydych newydd feirniadu'r system ynni am fod yn ddibynnol ar olew a nwy o Rwsia, ac rydym yn awr yn rhuthro i ddenu buddsoddwyr o Tsieina i ymrwymo i adeiladu gorsafoedd niwclear mawr. Hwy yw'r unig fuddsoddwyr sydd ar gael hyd yn hyn mewn perthynas ag ynni niwclear. A ydym o ddifrif am roi ein hunain yn nwylo partner rhyngwladol anwadal arall? Awgrymaf nad ydym.

Fel y dywedais, mae ein polisi niwclear wedi'i hen sefydlu. Mae gennym gynigion drwy Gwmni Egino a chyn hynny i edrych ar ddatblygiad technoleg niwclear newydd ar safleoedd presennol, ac rydym wedi sefydlu cwmni i archwilio hynny. Credwn fod manteision economaidd i wneud hynny yn y tymor byr. Ond fel y dywedais, mae ein polisi ynni'n canolbwyntio'n bennaf ar ynni adnewyddadwy gan y credwn fod effaith amgylcheddol hynny'n fach iawn a'i fod hefyd yn cynhyrchu cydnerthedd ynni. Ac os byddwn yn ei wneud yn iawn, byddwn yn cadw'r holl fanteision economaidd yng Nghymru, yn hytrach na pharhau i golli cyllid, fel y mae ynni niwclear, yn wir, mewn perygl o'i wneud.

Ofnaf fod y blaid gyferbyn, er gwaethaf eu hymrwymiad i sero net a’u hymrwymiad i ddatblygu economaidd yng Nghymru, yn gwneud yr un hen gamgymeriadau eto.

Llefarydd Plaid Cymru, Delyth—

A oeddech chi wedi gorffen? Iawn.

Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

Diolch, Lywydd. Weinidog, ledled Cymru, mae gennym lawer o safleoedd ecolegol pwysig mewn ardaloedd arfordirol isel iawn. Mae safleoedd fel RSPB Casnewydd ar wastadeddau Gwent, RSPB Conwy, canolfan gwlyptiroedd Ymddiriedolaeth Adar y Gwlyptir Llanelli a RSPB Ynys-hir ger Machynlleth i gyd yn safleoedd hanfodol bwysig i adar yr arfordir, sydd eisoes mewn perygl, yn anffodus. Byddai hyd yn oed ychydig o gynnydd yn lefel y môr yn drychinebus i rywogaethau fel pibydd y dorlan, y bioden fôr, a nifer o rywogaethau eraill hefyd, fel dyfrgwn a thrychfilod prin. Gallai hyd yn oed madfallod ddiflannu yng Nghymru pe baem yn colli ein gwlyptiroedd unigryw. Rwy'n pryderu efallai na fydd canolbwyntio'n unig ar atal newid hinsawdd pellach a chynnydd pellach yn lefel y môr yn ddigon i achub ein rhywogaethau adar hardd. Dylai adeiladu amddiffynfeydd ar yr arfordir i warchod safleoedd ecolegol rhag llifogydd fod yn rhan o’n hymdrech i wrthdroi’r dirywiad mewn bioamrywiaeth. Weinidog, gwn fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi archwiliad dwfn i edrych ar weithredu targed 30 erbyn 30 fframwaith bioamrywiaeth byd-eang y Confensiwn ar Amrywiaeth Fiolegol, sy’n deitl hir iawn, gan ddweud y byddai hynny’n cychwyn ar ôl hanner tymor mis Chwefror, gyda thrafodaethau manwl wedi'u cwblhau erbyn canol mis Mai. O ystyried pwysigrwydd hyn cyn uwchgynhadledd COP15 eleni, a allwch roi rhagor o fanylion i ni, os gwelwch yn dda, ynghylch pryd y bydd trafodaethau'r archwiliad dwfn yn dechrau a phryd y bydd y cylch gorchwyl yn cael ei bennu?

Diben yr archwiliadau dwfn hyn yw creu adolygiad cyflym o rwystrau, ac maent yn dechrau fel proses benagored. Yn y rhai a gynhaliais ar greu coetir ac ynni adnewyddadwy, ac rwy'n gwneud rhywbeth tebyg ar hyn o bryd ar ganol trefi, y broses yn hytrach na'r canlyniad sy'n dechrau wedi'i chynllunio ymlaen llaw. Felly, rydym yn dod ag amrywiaeth o bobl ynghyd mewn ystafell, ac rydym yn cyfarfod yn ddwys dros gyfnod byr. Mae gennym gymysgedd o leisiau. Mae gennym bobl sy'n ymarferwyr, mae gennym bobl sy'n academyddion ac yn arbenigwyr polisi, ac mae gennym rai cymeriadau sy'n fwriadol lletchwith—a chredaf fod hyn yn rhan wirioneddol bwysig o'r cymysgedd—i greu rhywfaint o her a thensiwn. Yna, gofynnwn iddynt ddod gyda ni i nodi'r hyn y credant, o ystyried eu profiad, yw'r prif rwystrau a'r prif faterion sy'n codi. Ac yna, yr her allweddol gan y Gweinidog iddynt—a Julie James fydd yn arwain yr un ar fioamrywiaeth—yw eu cael i droi eu beirniadaeth yn gamau ymarferol. Mae'n hawdd iawn i arsylwyr ddweud wrthym beth sy'n bod; yr hyn sy'n anos yw llunio polisïau ymarferol a all wneud gwahaniaeth. Dyna rydym wedi'i wneud yn llwyddiannus, yn fy marn i, yn yr archwiliadau dwfn eraill, a dyna fyddwn yn ceisio ei wneud â'r archwiliad hwn y bydd Julie James yn ei arwain. Felly, mae'n amhosibl rhagweld beth fydd yn codi ohono, gan mai dyna'r holl bwynt—nid ydym yn gwybod. Ond byddwn yn dibynnu ar gynghrair dros newid i weithio gyda ni i nodi camau ymarferol.

Diolch, Weinidog. Yn amlwg, rwy'n gobeithio y bydd amddiffyn yr arfordir yn rhan o’r gwaith hwnnw, ond edrychaf ymlaen at ddarganfod mwy wrth i amser fynd rhagddo.

Gan droi, yn ail ac yn olaf, at adroddiad blynyddol y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith ar CNC, mae wedi tynnu sylw at bryder eang ymhlith rhanddeiliaid ynghylch gallu CNC i gyflawni ei rolau a’i gyfrifoldebau’n effeithiol oherwydd diffyg capasiti ac adnoddau. Mae hynny’n cynnwys ei allu i fonitro ac asesu cyflwr ardaloedd gwarchodedig morol ac ar y tir ar gyfer natur. Felly, Weinidog, a wnewch chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni, os gwelwch yn dda, am unrhyw asesiadau a wnaed o’r capasiti a’r adnoddau sydd eu hangen ar gyfer rhaglen fonitro ddigonol ar gyfer y safleoedd hyn, a sut y mae hyn yn cymharu â’r capasiti a’r adnoddau sydd ar gael ar hyn o bryd?

Wel, ar ôl mwy na 10 mlynedd o gyni, nid oes gan yr un corff cyhoeddus yng Nghymru y capasiti y byddent yn dymuno'i gael, a chredaf fod honno'n ffaith y mae'n rhaid i ni ei derbyn. Nid yw CNC yn wahanol i gyngor Conwy nac i unrhyw gorff cyhoeddus arall, ac mae’n rhaid i ni, bob un ohonom, fyw o fewn ein gallu. Mae trafodaethau'n mynd rhagddynt gydag CNC ynghylch sut rydym yn blaenoriaethu. Er enghraifft, yn yr archwiliad dwfn y cyfeiriwyd ato eisoes a wneuthum ar greu coetir, un o’r pethau a nodwyd gennym yno yw bod yna 82 o bobl yr oedd rhan o’u swyddi creu coetir yn ymwneud â chodi rhwystrau rhag plannu coed. Felly, nid mater o gapasiti oedd hynny; roedd yn ymwneud â sut rydym yn defnyddio’r capasiti sydd gennym i’w alinio â’n canlyniadau polisi. Yr hyn yr ydym am ei wneud yn yr achos hwnnw yw ailgalibro’r ymdrech honno fel bod yr un bobl yn canolbwyntio ar sicrhau canlyniad polisi gwahanol. Nid yw'n ymwneud â phobl ychwanegol; mae'n ymwneud â defnyddio'r bobl sydd gennych mewn ffordd wahanol. Felly, mae'r drafodaeth honno i'w chael gydag CNC yn gyffredinol, ond mae angen blaenoriaethu hefyd. Rydym wedi cynnal ymarfer cyllideb sylfaenol gyda hwy. Rydym yn mynd drwy hynny gyda hwy ar hyn o bryd fel rhan o’r ymarfer gosod cyllideb, ac rydym yn cael trafodaethau eraill gyda hwy ynglŷn â sut rydym yn trin gwahanol fathau o wariant er mwyn eu galluogi i wneud y dasg y mae pob un ohonom am iddynt ei gwneud.