Yr eitem nesaf, felly, yw eitem 3, a hwnnw yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ar y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru). Galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud y datganiad—Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. Ar ran Llywodraeth Cymru, mae’n bleser gen i gyflwyno Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) i’r Senedd heddiw. Wrth wneud hynny, hoffwn i ddiolch i’n holl bartneriaid cymdeithasol—cyflogwyr yn y sector cyhoeddus a’r sector preifat, a’r undebau llafur yng Nghymru—am eu holl gyfraniadau at y gwaith o ddatblygu’r ddeddfwriaeth bwysig hon.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Mae'r Bil yn cyflawni ymrwymiad allweddol yn y rhaglen lywodraethu i roi sail statudol yng Nghymru i bartneriaeth gymdeithasol. Mae'n darparu ar gyfer fframwaith i wella llesiant pobl Cymru, yn cynnwys drwy wella gwasanaethau cyhoeddus a gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol, hyrwyddo gwaith teg, a chynnal caffael cyhoeddus sy'n arddangos cyfrifoldeb cymdeithasol.

Mae'r Bil yn sefydlu cyngor partneriaeth gymdeithasol i Gymru, sy'n dwyn ynghyd gynrychiolwyr y Llywodraeth, cyflogwyr a gweithwyr a enwebwyd gan Gyngres Undebau Llafur Cymru. Swyddogaeth y cyngor fydd cynnig gwybodaeth a chyngor i Weinidogion Cymru o ran dyletswyddau'r bartneriaeth gymdeithasol, yr ymgais i gyrraedd nod llesiant 'Cymru lewyrchus' gan gyrff cyhoeddus a'r dyletswyddau o ran caffael cyhoeddus sy'n arddangos cyfrifoldeb cymdeithasol. Mae'r ddeddfwriaeth yn darparu hefyd ar gyfer sefydlu is-grŵp caffael cyhoeddus o'r cyngor partneriaeth gymdeithasol.

Mae'r Bil yn rhoi dyletswydd newydd o ran partneriaeth gymdeithasol ar gyrff cyhoeddus penodol ac ar Weinidogion Cymru. Fe fydd hi'n ofynnol i rai cyrff cyhoeddus geisio consensws neu gyfaddawd gyda'u hundebau llafur cydnabyddedig, neu, os nad oes undeb llafur cydnabyddedig, gyda chynrychiolwyr eraill o'u staff, wrth bennu eu hamcanion o ran llesiant a chyflawni'r amcanion hynny o dan adran 3(2) o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'r ddyletswydd hon yn mynd y tu hwnt i ofyniad syml i ymgynghori. Yn ei sgil, rydym ni'n disgwyl i gyrff cyhoeddus ymgysylltu yn weithredol â'u hundebau llafur cydnabyddedig neu gynrychiolwyr staff eraill fel partneriaid gwirioneddol wrth bennu a chyflawni eu hamcanion o ran llesiant. Fe fydd yna ddyletswydd ar wahân ar Weinidogion Cymru i ymgynghori â phartneriaid cymdeithasol, cyflogwyr a chynrychiolwyr gweithwyr drwy'r cyngor partneriaeth gymdeithasol wrth gyflawni eu hamcanion o ran llesiant yn unol ag adran 3(2)(b) o Ddeddf 2015.

Mae'r Bil yn diwygio adran 4 Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol drwy ddisodli 'waith addas' gyda 'waith teg' o fewn nod cyfredol 'Cymru lewyrchus'. Nôl yn 2018, sefydlodd Llywodraeth Cymru y Comisiwn Gwaith Teg i wneud argymhellion o ran hyrwyddo ac annog gwaith teg. Roedd adroddiad y comisiwn, 'Gwaith Teg Cymru', a gyhoeddwyd yn 2019, yn argymell y dylai'r camau gweithredu gan gyrff cyhoeddus yn unol â Deddf 2015 gynnwys gwaith teg.

Mae'r Bil yn pennu dyletswydd hefyd o ran caffael cyhoeddus sy'n gyfrifol yn gymdeithasol. Caiff bron i £7 biliwn o arian cyhoeddus ei wario drwy gaffael yng Nghymru bob blwyddyn. Yn unol â'r ddyletswydd newydd, fe fydd hi'n ofynnol i gyrff cyhoeddus penodedig ystyried caffael cyhoeddus sy'n gyfrifol yn gymdeithasol wrth gaffael, a phennu amcanion o ran nodau llesiant, a chyhoeddi strategaeth gaffael hefyd. Fe fydd hi'n ofynnol i gyrff cyhoeddus gyflawni dyletswyddau wrth reoli contractau i sicrhau bod canlyniadau sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yn cael eu ceisio drwy gadwyni cyflenwi. Yn olaf, mae'r Bil yn rhoi dyletswyddau ar y cyrff cyhoeddus perthnasol a Gweinidogion Cymru i adrodd o ran y ddyletswydd partneriaeth gymdeithasol a'r ddyletswydd gaffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol.

Fel y dywedais i yn fy natganiad i'r Senedd ar 14 o fis Medi'r llynedd, mae'r Bil hwn wedi bod yn destun ymgynghoriad eang. Yn hollbwysig, fe gafodd hwn ei baratoi mewn cydweithrediad â'n partneriaid cymdeithasol ni hefyd. Drwy eu cymorth nhw, eu cyngor doeth nhw a'u her nhw o bryd i'w gilydd, rwy'n hyderus bod y Bil a gyflwynir i'r Senedd heddiw yn gam ymlaen sy'n uchelgeisiol ond yn ymarferol hefyd tuag at bartneriaeth gymdeithasol yng Nghymru, a fydd yn cyfrannu yn sylweddol at gyflawni ein nodau llesiant ni.

Nid yw partneriaeth gymdeithasol yn newydd ac yn sicr nid yw hynny'n unigryw i Gymru. Er hynny, mae partneriaeth gymdeithasol wedi esblygu i fod yn ffordd Gymreig o weithio ac, yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, mae'r ffordd hon o weithio wedi arddangos manteision eglur iawn i weithwyr, cyflogwyr a'r Llywodraeth fel ei gilydd, gan ein bod ni, gyda'n gilydd, wedi ceisio rheoli effaith pandemig COVID a chadw pobl Cymru yn ddiogel.

Mae gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad hirsefydlog i'r ffordd hon o weithio, ac rydym ni'n awyddus i ddiogelu partneriaeth gymdeithasol yn y dyfodol i sicrhau y gall cenedlaethau'r dyfodol elwa nid yn unig ar well llesiant, ond fod â gwasanaethau cyhoeddus cydnerth a chynaliadwy hefyd sy'n seiliedig ar ddull partneriaeth gymdeithasol. Bydd y fframwaith a sefydlir gan y Bil yn helpu partneriaid cymdeithasol i weithio gyda'i gilydd yn well i gyflawni'r nodau llesiant a gynhwysir yn Neddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol.

Nod y Bil yw gwneud Cymru yn lle gwell, tecach a mwy llewyrchus i fyw a gweithio ynddo. Bwriad y mecanweithiau yn y Bil yw helpu i uno Llywodraeth, gweithwyr a gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru mewn gweledigaeth gyffredin—sef Cymru lewyrchus, gydnerth, iachach a mwy cyfartal gyda chymunedau cydlynus, diwylliant bywiog, iaith Gymraeg ffyniannus, a Chymru sy'n gyfrifol yn fyd-eang.

Mae'r Bil yn adeiladu ar hanes a llwyddiant helaeth gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol yng Nghymru eisoes. Rwyf i wedi ymrwymo i barhau i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol wrth i'r ddeddfwriaeth hon fynd rhagddi, ac rwy'n edrych ymlaen at drafodaethau pellach gyda Phlaid Cymru, yn rhan o'r cytundeb cydweithredu, ynglŷn â'r ffordd i ni wneud yn fawr o effaith y ddeddfwriaeth newydd hon.

Wrth gloi, Dirprwy Lywydd, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at gyfraniadau Aelodau'r Senedd heddiw ac wrth fwrw ymlaen â'r Bil Partneriaethau Cymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru).

Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich datganiad ac am gyflwyno'r Bil hwn. Er hynny, er gwaethaf eich ymdrechion, rwyf i o'r farn fod yna bwyntiau sylweddol sy'n codi problemau ynddo. Yn gyntaf, mae'r cyngor partneriaeth gymdeithasol a gynigir yn debygol o gydgrynhoi'r mecanweithiau partneriaeth gymdeithasol presennol ar sail statudol yn unig, gan gymeradwyo'r sefyllfa bresennol a diddymu'r ysgogiad i wella gwaith teg drwy gadwyni cyflenwi.

Yn ail, mae dyletswydd gyfreithiol ar gyrff cyhoeddus ar hyn o bryd i amddiffyn pobl rhag gwahaniaethu yn y gweithle ac yn y gymdeithas ehangach, fel y nodir yn Neddf Cydraddoldeb 2010, ac felly'r hyn y bydd y Bil hwn yn ei wneud yw cynyddu'r baich sydd ar gyrff cyhoeddus o ran rheoleiddio. Ac fe fydd honno'n broblem, gan y bydd cyrff cyhoeddus yng Nghymru, yn ôl pob tebyg, yn mynd i drafferthion wrth weithredu'r rheoliadau ychwanegol. Rydym ni wedi clywed yn y Siambr hon fod 5 y cant o gyrff cyhoeddus yn parhau i fynegi nad ydyn nhw erioed wedi clywed am bolisi blaenllaw'r Llywodraeth hon sef Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac mae llawer mwy wedi cael trafferth wrth gyflawni ei gofynion hi. Felly, rwy'n gofyn i'r Dirprwy Weinidog pam mae'r Llywodraeth hon o'r farn y bydd y Bil hwn yn achosi gwelliant yng ngwaith caffael cyrff cyhoeddus, pan na all cyrff cyhoeddus, gyda chymorth y Llywodraeth hon a'r comisiynydd, weithredu'r holl reoliadau sydd wedi bod ar waith ers bron i 10 mlynedd.

Yn drydydd, rwyf i o'r farn nad oes yna ddigon o dystiolaeth fesuradwy y bydd y Bil hwn yn dod ag unrhyw fanteision sylweddol i waith teg mewn cadwyni cyflenwi, oherwydd fe gaiff ei seilio yn llwyr ar ffydd y bydd yna effaith gadarnhaol. Fel gwyddoch chi, Dirprwy Weinidog, ni ddaeth ymdrechion blaenorol i gynyddu effaith gymdeithasol caffael, fel prosiect cronfa gymdeithasol Ewrop, ag unrhyw dystiolaeth bendant o ganlyniadau cadarnhaol i economïau lleol nac o ran arferion gwaith teg. Dirprwy Lywydd, y sefyllfa orau y gall y Bil hwn obeithio amdani yw bod contractau caffael cyhoeddus yn sicrhau arferion gwaith teg yn y meysydd hynny lle caiff nwyddau a gwasanaethau eu caffael ar hyn o bryd, sy'n ymdrech weddol gyfyngedig o ystyried bod gan y cyrff cyhoeddus fodd i wneud felly eisoes, ac, ar y cyfan, maen nhw yn gwneud felly eisoes. At hynny, ni fydd y Bil hwn yn gallu mynd i'r afael ag arferion gwaith annheg mewn ardaloedd y tu allan i gadwyni cyflenwi cyhoeddus, sef lle mae angen y cymorth fwyaf.

Felly, tybed, Dirprwy Lywydd, beth yw diben gwirioneddol cyflwyno Bil fel hyn. Rwyf i o'r farn mai diben y Llywodraeth hon ar gyfer y Bil yw ar gyfer cynyddu grym yr undebau llafur drwy roi llais cyfartal iddyn nhw o ran contractau caffael cyhoeddus, sy'n sefyllfa beryglus i fod ynddi hi, oherwydd fe fydd hynny'n golygu y bydd undebau llafur yn gallu atal neu arafu caffael cyhoeddus nawr yn ôl eu mympwy a rhwystro cyrff cyhoeddus ac, i bob pwrpas, yn gallu dal cyrff cyhoeddus am bridwerth drwy atal ymgynghoriad ar gytundebau caffael hyd nes i'w gofynion gael eu bodloni. Fe fydd hyn yn heriol i gyrff cyhoeddus pan fo unrhyw anghydfod, gan y bydd gan undebau llafur fwy fyth o ddylanwad nawr i atal cyrff cyhoeddus rhag gwneud eu gwaith.

Ar bwynt arall, mae'n rhaid i ni gofio nad yw undebau llafur yn gwbl anllygredig. Fel gwyddom ni, mae Unite, cefnogwr mwyaf y Blaid Lafur, yn ymchwilio i weithwyr am lwgrwobrwyo, twyll a gwyngalchu arian, ac mae rhai o safleoedd Unite, gan gynnwys y pencadlys, wedi gweld nifer o heddluoedd yn mynd i mewn ac yn cipio tystiolaeth oherwydd ymchwiliadau cyfredol. Dirprwy Lywydd, nid gorddweud yw mynegi y gallai Bil y Llywodraeth hon weld swyddogion undebau llafur llwgr yn cael arian gan ddarpar gyflenwyr i ennill lleoedd ffafriol ar flaen y ciw ar gyfer contractau caffael cyhoeddus, yn ogystal â gallu bwlio a gorfodi cyflenwyr i fodloni eu gofynion penodol nhw eu hunain, gan roi cefnau cyflenwyr yn erbyn y wal gyda bygythiadau o golli contractau os nad ydyn nhw'n cydymffurfio. Fe allai hyn greu'r sefyllfa hyd yn oed o undebau llafur yn cael cyfraniadau hael at eu hymgyrchoedd nhw gan gwmnïau a fyddai'n awyddus i ennill cytundebau caffael cyhoeddus gwerthfawr.

Yn drydydd, gan y bydd yn rhaid i undebau llafur graffu ar gadwyni caffael cyhoeddus nawr, fe fydd hynny'n golygu y bydd angen mwy na dim ond taliadau am amser cyfleusterau. Bydd angen personél gyda'r hyfforddiant priodol ar yr undebau llafur, ac fe fydd angen talu yn iawn am eu hamser nhw, oherwydd, Dirprwy Weinidog, ni allwch chi ddim disgwyl i undebau llafur graffu ar waith teg ac arferion cyflog teg heb iddyn nhw gael cyflog teg yn gyfnewid am hynny. Felly, yn ddi-os, mae'n rhaid i undebau llafur gael arian cyhoeddus, ar ryw adeg, i gyflawni'r dyletswyddau hyn o ran rheoleiddio hyn. Ac, i'r Aelodau hynny o Blaid Cymru sydd am gefnogi'r Bil hwn, mae angen i chi fod yn ymwybodol iawn y bydd y Bil hwn yn y pen draw yn dodi arian cyhoeddus yng nghoffrau'r undebau llafur, a fydd yn rhoi mwy o arian i'r Blaid Lafur wedyn, sy'n sicr yn achos gwrthdaro buddiannau.

Yn sicr, Dirprwy Weinidog, mae hi'n amlwg iawn y byddai corff annibynnol sy'n gallu cyflogi'r bobl orau heb unrhyw ymlyniad gwleidyddol, a heb dalu cyfraniadau i'r Blaid Lafur, mewn sefyllfa well o lawer i graffu ar gytundebau i sicrhau cyflog teg ac amodau gwaith teg. Ac fe allai adrodd yn ôl i'r Llywodraeth a chyrff cyhoeddus ac fe ellid gwneud y penderfyniadau priodol wedyn. Rwyf i'n dadlau, o ystyried yr holl bwyntiau a wnes i, mai ychydig iawn o sail sydd yna i undebau llafur fod yn ymgymryd â'r swyddogaeth hon o ran y contractau caffael cyhoeddus. I gloi, fe hoffwn i ddweud bod sicrhau gwaith teg drwy'r cadwyni cyflenwi yn gam cadarnhaol tu hwnt. Serch hynny, mae'r gyfundrefn bresennol yn caniatáu hynny eisoes. Mae deddfwriaeth gan y Llywodraeth hon yn rhoi dyletswydd ar gyrff cyhoeddus eisoes i adolygu amodau gwaith priodol a chyflog teg drwy'r cadwyni cyflenwi. Felly, yn y pen draw, mae'r Bil hwn yn deillio o ddrwgdybiaeth y Llywodraeth hon o gyrff cyhoeddus a'u gallu nhw i adolygu eu cadwyni cyflenwi eu hunain yn effeithiol, yn ogystal ag awydd y Blaid Lafur i roi caffael cyhoeddus yng nghrafangau'r undebau llafur yng Nghymru. [Torri ar draws.]  

Cyn i mi ofyn i'r Gweinidog ateb unrhyw gwestiynau a allai godi o hynny, cofiwch, os gwelwch chi'n dda, mai datganiad yw hwn ac nid dadl ar hyn o bryd. Mae cais gennyf i am bwynt o drefn gan Jack Sargeant.

Diolch i chi, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i godi'r pwynt hwn o drefn, ac rwyf i am ofyn i lefarydd y Ceidwadwyr Cymreig ystyried yr iaith a ddefnyddiodd yn ystod ei gyfraniad y prynhawn yma o ran yr undebau llafur ac undebau llafur Cymru, heb unrhyw dystiolaeth—sylwadau amharchus ac annymunol iawn ynghylch llygredd yn undebau llafur Cymru. A minnau'n aelod balch o undeb llafur yng Nghymru—dau ohonyn nhw, mewn gwirionedd—ac rwy'n siarad ar ran pobl Cymru, nid Aelodau'r Senedd yn unig, fe fyddwn i'n gofyn i'r Aelod dynnu'r hyn a ddywedodd yn ôl. 

Nid wyf i'n siŵr ai pwynt o drefn yw hwnnw, ond rydych chi wedi dweud eich meddwl yn gwbl eglur nawr. Hannah Blythyn. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwyf i am wneud fy ngorau glas i fynd i'r afael â rhai o'r cyfraniadau mwy sylweddol a wnaeth yr Aelod yn y fan yna, o gofio bod hwn yn ddarn sylweddol a nodedig o ddeddfwriaeth, ac fe ddylid ei drin â dyledus barch. Eto i gyd, fe ddywedwn i, unwaith eto, fod yr Aelod, ar y gorau, yn camddeall bwriad y ddeddfwriaeth, yn enwedig y cynnwys felly, ac yn ceisio ei llurgunio hi'n fwriadol at ei ddibenion gwleidyddol ei hunan hefyd. Ac rwy'n estyn gwahoddiad, fel gwnawn ni i bob Aelod, i sesiwn friffio technegol pellach yn rhan o'r ddeddfwriaeth hon. Ac fe fyddwn i'n fwy na pharod i eistedd gyda'r Aelod fy hunan i fynd drwy'r ddeddfwriaeth yn fanwl i fynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau a wnaeth ef heddiw, i roi sicrwydd iddo ac i'w gwneud hi'n glir mai'r hyn a wnawn ni, mewn gwirionedd, yw rhoi'r un llais a'r un pwys—sicrhau mewn gwirionedd ein bod ni'n atgyfnerthu gwaith teg yng Nghymru.

O ran y pwynt a wnaeth yr Aelod tua'r diwedd, rwyf i wedi cymryd hynny i olygu, 'Peth rhagorol yw gwaith teg, ar yr amod nad yw'r gweithwyr yr effeithir arnyn nhw yn cael cyfle i'w lunio na bod ganddyn lais'. Felly, yr hyn y mae'r ddeddfwriaeth hon yn ceisio ei wneud yw ategu'r gwaith partneriaeth gymdeithasol hwnnw sydd gennym ni eisoes, i'w roi ar sail ffurfiol, ac, mewn gwirionedd, i roi'r dull gweithredu mwy cyson hwnnw o weithredu er mwyn gallu bod mor effeithiol ag y gallwn ni fod, a chryfhau hynny gyda sail ddeddfwriaethol, ond drwy'r ddyletswydd partneriaeth gymdeithasol sydd ar gyrff cyhoeddus hefyd. Ac mae yna lawer o gyflogwyr da, nid cyrff cyhoeddus yn unig, yn gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol eisoes, ac ystyr hyn yw cryfhau hynny a rhoi'r gefnogaeth a'r cyfle iddyn nhw wneud hynny hefyd.

O ran caffael, mae adolygiadau dilynol o gaffael yng Nghymru wedi dangos mewn gwirionedd fod angen i ni ddeddfu ar gyfer gwneud arfer da a gwneud cynnydd, a sicrhau canlyniadau llesiant drwy gaffael a bod â mwy o gysondeb wrth wneud felly. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn ymateb i'r adolygiadau hynny o ran sut mae angen i ni adeiladu ar hynny a gwella i'r dyfodol.

Un pwynt olaf yn unig i fynd ar drywydd yr hyn a ddywedodd yr Aelod, i fynd i'r afael â'r pwyntiau a wnaeth ef ynghylch cadwyni cyflenwi, mewn gwirionedd, mae'r dyletswyddau o ran rheoli contractau yn y ddeddfwriaeth hon yn ceisio atgyfnerthu hynny o ran y cadwyni cyflenwi, yn enwedig yn y sector adeiladu, er enghraifft, lle gwyddom ni fod heriau sylweddol i'w cael o ran y ffordd y mae'r sector yn gweithio yn ogystal â hyd a chymhlethdod y cadwyni cyflenwi, ac o ran sut rydym ni'n sicrhau ein bod ni'n cryfhau'r cod ymarfer statudol hefyd o ran rhoi unrhyw wasanaethau cyhoeddus ar gontract allanol. 

Diolch yn fawr i chi am y wybodaeth ddiweddaraf heddiw, Gweinidog. Rydym ni'n croesawu rhai o'r elfennau sydd yn y drafft, ac yn edrych ymlaen at y cyfle i ddylanwadu ar ei effaith, fel y cyfeiriodd y Gweinidog yn ei datganiad.

Ers 2012, mae Plaid Cymru wedi galw yn gyson am fwy o gaffael cyhoeddus. Rydym ni'n awyddus i gynyddu cyfran y cytundebau â chwmnïau Cymru o 52 y cant hyd 75 y cant o'r gyllideb caffael cyhoeddus. Amcangyfrifir y byddai hyn yn creu 46,000 o swyddi ychwanegol, ac yn diogelu llawer o swyddi sydd yn economi Cymru ar hyn o bryd. Mae honno'n fantais bosibl a fyddai'n drawsnewidiol i'n heconomi leol ni, ein busnesau lleol ni a'n cymunedau lleol ni. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i yw: sut y gellir defnyddio'r Bil i hybu caffael cyhoeddus oddi wrth gwmnïau a busnesau yng Nghymru yn rhan o'r gefnogaeth i economi Cymru, er enghraifft drwy archwilio'r defnydd o dargedau?

Rwy'n nodi o'r ymatebion i'r ymgynghoriad a gyhoeddwyd yn gynharach eleni y codwyd nifer o faterion gan bartneriaid allweddol sy'n peri pryder. Cododd Sefydliad Bevan nifer o bwyntiau pwysig yn ystod ei ymateb i'r ymgynghoriad, gan gynnwys yr angen i fynd i'r afael â chyd-destun ehangach y farchnad lafur y bydd y Bil partneriaeth gymdeithasol yn gweithredu ynddo. O ran gwaith teg, roedd yn mynegi bod y prosesau arfaethedig yn ymddangos yn feichus iawn a bod perygl y byddai'r prosesau yn defnyddio gormod o adnoddau—adnoddau y gellid eu cyfeirio'n well tuag at sicrhau newid ar lawr gwlad.

Fe gododd ymatebwyr ymgynghori fel Cyngres yr Undebau Llafur bryderon ynghylch eglurder diffiniad ac egwyddor partneriaeth gymdeithasol hefyd, ac fe awgrymodd y gellid cryfhau'r diffiniad i gydnabod, er ei bod hi'n bwysig i bartneriaid cymdeithasol gydnabod a pharchu buddiannau ei gilydd, ei bod hi'n bwysig hefyd fod mandadau ei gilydd a meysydd arbenigedd priodol yn cael eu cydnabod a'u parchu. Sut cafodd y pwyntiau hyn eu hymdrin â nhw ers cyhoeddiad yr ymatebion i'r ymgynghoriad, ac, yn benodol, sut cafodd hynny ei ymgorffori yn y Bil?

Mae pwyslais ar waith teg, neu, fel yr ydych newydd ei ddiffinio, gwaith addas, wedi mynd yn fwy amlwg fyth yn yr hinsawdd o amodau gwaith difrifol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn 2019 a 2020, fe welsom ni staff Prifysgol Caerdydd yn streicio oherwydd tâl ac amodau gwaith. Ym mis Medi 2021, ar ôl ymddygiad arwrol drwy gydol y pandemig, fe wthiodd gweithwyr yn y GIG yr undebau i gefnogi eu galwad nhw am godiad cyflog o 15 y cant. Fis Tachwedd diwethaf, fe streiciodd gyrwyr bysiau yn y Coed-duon, Bryn-mawr a Chwmbrân yn erbyn cyflogau isel a thoriadau i delerau ac amodau sylfaenol. A wnewch chi nodi sut y byddai'r Bil hwn wedi helpu gweithwyr yn y sefyllfaoedd hynny a'r hyn y mae'n ei olygu i grwpiau sy'n ystyried streicio?

Yn olaf, Dirprwy Weinidog, mae'r Llywodraeth hon wedi awgrymu sawl tro ei bod hi'n bwriadu mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd mewn ffordd gyfannol. Fe awgrymodd Cyngres yr Undebau Llafur y gellid ymrwymo i adferiad gwyrdd drwy'r Bil hwn drwy fynd i'r afael â materion yn ymwneud â llwybrau sgiliau. Fe ellid gwneud hynny drwy weithio gydag undebau ac eraill i nodi sut y gallai gweithwyr mewn sectorau yr effeithir arnyn nhw addasu eu sgiliau presennol, gan greu swyddi newydd hefyd i'r rhai sydd wedi colli eu swyddi yn ystod y pandemig. Fe allai hynny drawsnewid y diwydiant ôl-osod, er enghraifft. A yw'r Bil hwn yn gwneud rhywbeth i ymdrin â'r posibiliadau hyn? O ystyried ei fod yn ceisio cyd-fynd yn agos â Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, sut mae'r Bil yn bodloni llesiant amgylcheddol Cymru? Diolch yn fawr.

Diolch. A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad yn ogystal â'r ymrwymiad gan Blaid Cymru i weithio mewn ffordd ystyrlon gyda ni? Mae'r Bil hwn yn cynnig ffrwyno pŵer caffael cyhoeddus a'r manteision ehangach y gall hynny ei gynnig, oherwydd mae'r mesurau a amlinellir yn y Bil yn ceisio ysgogi pŵer pwrs y wlad i fynd ar drywydd, ac yn bwysicach na hynny, sicrhau canlyniadau sy'n fuddiol, yn ehangach, i'n cymunedau ni, i'n heconomi ni, a'n hamgylchedd ni. Mae'r ffordd yr ydym ni'n cyflawni ein gwaith caffael a chomisiynu, a pha mor drylwyr yr ydym ni'n gwneud hynny mewn gwirionedd—y trefniadau masnachol yn benodol, a'r cadwyni cyflenwi—yn cael effaith uniongyrchol ar waith teg, ond ar ganlyniadau eraill o ran llesiant hefyd, yng Nghymru a thu hwnt. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn cynnig cyfle i fynd ymhellach i gyflawni'r nodau llesiant hyn o ran caffael, a dyna pam rydym ni wedi dewis cynnwys y nodau llesiant ehangach hynny yn rhan o'r ddeddfwriaeth yn ogystal â gwaith teg yn syml.

Y dyletswyddau caffael hynny ynghylch cyfrannu at les amgylcheddol, cymdeithasol, economaidd a diwylliannol—. Ar wahân i'r dyletswyddau o ran rheoli contractau, nid yw'r Bil yn cynnwys unrhyw fanylion pellach am ddisgwyliadau yn y categorïau hyn, ac rwyf i o'r farn mai dyna pam mae cyfle gwirioneddol i'w gael yma i gydweithio i ddatblygu canllawiau statudol sy'n nodi sut y dylai cyrff cyhoeddus nodi'r amcanion caffael hynny sy'n gyfrifol yn gymdeithasol a'r hyn y dylid ei gynnwys yn y broses gaffael honno, megis mewn adroddiadau blynyddol ac, yn bwysig iawn, i wneud i'r data hynny i gynnwys y data y mae angen i ni fod yn eu casglu a'u hadrodd i gyflawni'r amcanion hynny yn fwy effeithiol fel y bu'r Aelod a'i gydweithwyr ar feinciau Plaid Cymru, fel roeddech chi'n sôn, yn eu codi ers 2012. Rydym ni wedi bod yn datblygu'r Bil hwn ers cymaint â hynny o amser, bron â bod, mae hi'n teimlo felly weithiau.

Ni feddyliais i erioed y byddwn i'n sefyll yn rhywle yn dweud bod caffael yn bwnc i ennyn cyffro, ond, mewn gwirionedd, mae'n gwneud hynny—. Rydych chi'n gwenu i gydnabod hynny nawr. Mae hwn yn ddarn fframwaith o ddeddfwriaeth, ond mae'n cynnig cyfleoedd enfawr o ran dangos yr hyn y gallwn ni ei wneud yma yng Nghymru, o ran ein pwyslais ni ar werth cymdeithasol posibl caffael a'r hyn y gallwn ni ei gyflawni nid yn unig ar gyfer sicrhau gwaith teg ond, fel rydych chi'n ei ddweud, y manteision ehangach hynny, er lles yr amgylchedd efallai neu, mewn gwirionedd, o ran ein cymunedau ni a sicrhau ein bod ni'n yn buddsoddi yn wirioneddol yn economi Cymru a'n cymunedau ni ledled y wlad.

Ynglŷn â'r pwyntiau ehangach yn ymwneud â phartneriaeth gymdeithasol yn gyffredinol, rydym ni wedi ceisio diffinio, ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth, yr hyn yr ydym ni'n ei olygu mewn gwirionedd pan soniwn ni am bartneriaeth gymdeithasol, ac mae hynny'n cydweithio ag agenda gyffredin i ddarparu manteision i'r ddwy ochr er budd pob un, ond ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth—. Mae'r ddeddfwriaeth yn arwyddocaol, ond un rhan o'r broses yw honno, ac ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth hon rydym ni'n cynnal adolygiad o weithio mewn partneriaeth gymdeithasol ar draws y Llywodraeth a thu hwnt, i roi mwy o eglurder a chysondeb i ni, a chydnabod gallu'r partneriaid hefyd i fod yn rhan o'r broses hon, i sicrhau ein bod ni'n ymgysylltu yn well ac yn cysylltu yn well drwy'r cwbl. Rydym ni'n amlwg wedi bod yn gweithio yn agos iawn gyda phartneriaid fel TUC Cymru i dywys pethau ymlaen ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth arwyddocaol hon a phartneriaid eraill ymysg cynrychiolwyr y cyflogwyr hefyd, i wneud yn siŵr y caiff hynny ei wneud mewn ffordd sy'n annog y buddion yr ydym ni'n dymuno eu gweld yn fwy eang, ac fe fyddwn i'n croesawu sgyrsiau gyda chydweithwyr yn y Siambr ynglŷn â'r ffordd i ni wneud hynny a bod â rhan yn hynny wrth i ni gyflwyno pethau law yn llaw â'r ddeddfwriaeth bwysig hon.

Rwyf i'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog yn fawr iawn. Mae caffael yn un o'r dulliau mwyaf pwerus sydd gan Lywodraeth Cymru wrth benderfynu ar y math o Gymru y byddwn ni'n ei gael. Mae rhaglen gaffael fawr iawn, nid yn unig gan Lywodraeth Cymru, ond gan y sector cyhoeddus cyfan a ariennir gan Lywodraeth Cymru, gan gynnwys iechyd a llywodraeth leol. Rwyf i, fel llawer o Aelodau yn y fan hon, yn taer wrthwynebu'r defnydd o ddiswyddo ac ailgyflogi, cytundebau sy'n cymryd mantais ar bobl, a thalu llai na'r cyflog byw gwirioneddol. A wnaiff Llywodraeth Cymru ddefnyddio caffael i allgau cwmnïau sy'n diswyddo ac ailgyflogi wedyn, yn talu llai na'r cyflog byw gwirioneddol, ac yn defnyddio cytundebau sy'n cymryd mantais ar bobl o holl gontractau Llywodraeth Cymru a'r cyrff a ariennir gan Lywodraeth Cymru, ac yn ogystal â hynny hefyd, ac yn bwysicach, yr is-gontractau? Ni ddylai neb sy'n cael dimai o arian gan drethdalwyr Cymru fod yn rhedeg cwmnïau sy'n cymryd mantais ar y gweithwyr sy'n gwneud y gwaith er eu mwyn nhw.

Diolch i Mike Hedges am ei gyfraniad ef. Fe wn i fod hynny'n rhywbeth—. Roeddech chi'n arddangos hynny nawr, ond fe wn i fod hwnnw'n rhywbeth y gwnaethoch chi ei godi dro ar ôl tro, ac, fel minnau a llawer o rai eraill yn y Siambr hon a thu hwnt, rydych chi'n angerddol iawn ynghylch sut yr ydym ni'n defnyddio'r holl ysgogiadau sydd ar gael i ni yng Nghymru i wneud gwahaniaeth o ran gwaith teg. Wrth gwrs, mae gwaith teg yn cwmpasu meysydd datganoledig a meysydd nad ydyn nhw felly, sy'n effeithio ar yr hyn y gallwn ni ei wneud a'n dulliau ni o wneud hynny. Rwy'n egluro bod y Bil hwn yn un sy'n parchu ac yn cydnabod yr hyn y gallwn ei wneud yn y lle hwn.

Hwn, mewn gwirionedd, yw'r darn cyntaf o ddeddfwriaeth yn ymwneud â chaffael y gwnaethom ni ei ddatblygu yng Nghymru, felly fe fydd yn ein galluogi ni i roi'r arfer da presennol a chaffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ar sail statudol ond fe fydd yn ein rhoi mewn sefyllfa hefyd i atgyfnerthu hynny. Wrth i mi fynd yn ôl at yr hyn a ddywedais i ar ôl cyfraniadau blaenorol, mae'r canllawiau statudol sy'n gweithio ar hynny'n ystyried nid yn unig gwaith teg, ond yr amcanion llesiant ehangach hefyd, i daro'r cydbwysedd cywir o ran pethau fel yr economi sylfaenol a gwaith teg, i sicrhau ein bod ni'n cefnogi'r cyrff cyhoeddus hynny hefyd, ac yn symleiddio'r broses ar eu cyfer nhw yn y lle cyntaf, ond gan sicrhau ein bod ni'n gwneud pethau yn briodol o ran y gwerth cymdeithasol yr ydym ni'n awyddus i'w feithrin. Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo yn llwyr i ddefnyddio pob cyfrwng sydd ar gael i ni wrth gyflawni hynny.

Dim ond ar y pwynt y mae Mike Hedges yn ei wneud ynghylch is-gontractio a chadwyni cyflenwi, un o'r rhesymau pam, yn y lle cyntaf fel hyn, mae'r ddeddfwriaeth yn ceisio deddfu ar wyneb y Bil ynghylch y sector adeiladu yn benodol yw oherwydd, fel y dywedais i, fe wyddom ni y bydd Aelodau yn y Siambr hon sydd wedi bod â rhan yn y codau ymarfer hynny y gwnaethom ni eu rhoi ar waith yn flaenorol neu i ni ymgyrchu drostyn nhw o'r tu allan, o ran cyflogaeth foesol mewn cadwyni cyflenwi neu gyfleoedd cyflogaeth ambarél, y gwyddom ni eu bod yn rhywbeth sydd, yn anffodus, wedi bod yn rhy gyffredin o lawer yn y sector adeiladu. Felly, mae'r ddeddfwriaeth hon ynglŷn â chaffael a rheoli contractau yn ceisio gwneud rhywfaint i fynd i'r afael â hynny, a mynd i'r afael hefyd â sut y mae hynny'n treiddio ar hyd y gadwyn gyflenwi, yn ogystal â hynny.

Gweinidog, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at graffu ar y Bil hwn yng Nghyfnod 1 yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol. Rwyf i o'r farn ei fod yn Fil cyffrous iawn.

Roeddwn i'n awyddus i ystyried yr agweddau ar gaffael cyhoeddus, a'r dyletswyddau sydd gan gyrff cyhoeddus a Gweinidogion Cymru i adrodd o ran caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yn arbennig. Fe hoffwn i holi pam mai dim ond caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yn unig, oherwydd mae'n amlwg nad yw Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn ymwneud â chyfrifoldeb cymdeithasol yn unig. Ac wrth i gyrff cyhoeddus baratoi i fuddsoddi miliynau lawer o bunnoedd, a hynny'n gwbl briodol, yn yr ymarfer o roi bwyd iach i blant wrth i ni gyflwyno'r rhaglen prydau ysgol am ddim i bawb, pa swyddogaeth sydd gan y Bil hwn o ran sicrhau bod y caffael ychwanegol penodol hwn yn cryfhau Cymru lewyrchus, gydlynus a chydnerth, sy'n hanfodol i amcanion sylfaenol yr economi, yn ogystal â gwneud cyfraniad pwysig i Gymru iachach, wrth gwrs?

A gaf i ddiolch i Jenny Rathbone am ei chyfraniad hi? Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y gwaith y byddwch chi'n ei wneud. Rwy'n croesawu'r hyn a wnewch ni ar y pwyllgor i graffu ar y ddeddfwriaeth hon, a hynny'n gwbl briodol, ond i weithio gyda ni hefyd wrth i ni ei datblygu hi a symud pethau yn eu blaenau, ac rwy'n croesawu eich cyfraniadau chi'n fawr o ran cydnabod y gwerth y gallai'r ddeddfwriaeth hon ei gynnig, ac mae yna unigolyn arall yn y Siambr heddiw sydd â brwdfrydedd ynglŷn â chaffael hefyd.

Dim ond i geisio egluro'r pwynt yr ydych chi'n ei wneud ynghylch pwysigrwydd caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol: mewn gwirionedd, mae'r Bil yn nodi dyletswyddau ar y cyrff cyhoeddus fel y nodir nhw, y cyfeirir atyn nhw'n 'awdurdodau contractio', felly'r enw yw 'caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol', ond mae'n sicrhau, pan wneir y caffael, y rhoddir ystyriaeth i les cymdeithasol, economaidd, diwylliannol ac amgylcheddol, ac fe nodwyd dyletswyddau pellach o ran rheoli contractau a thryloywder. Felly, fel dywedais i o'r blaen, dyna pam mae hwnnw'n gaffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ac am lesiant a gwaith teg yr ydym ni'n sôn, ond mae'n mynd ymhellach na hynny, gan nodi'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod yn hynny o beth. Felly, bydd y gwaith yn ymwneud â'r canllawiau statudol ynghylch sut y gallwn ni weithio gydag Aelodau, gweithio gyda chydweithwyr o bob rhan o'r Siambr a gyda'n partneriaid cymdeithasol i sicrhau ein bod ni'n taro'r cydbwysedd cywir o ran priod le'r gwerth cymdeithasol hwnnw a sut y gallwn ni gefnogi'r cyrff cyhoeddus hynny i sicrhau ein bod ni'n cyflawni'r hyn y mae angen i ni ei gyflawni. Ond caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yw—. Rwy'n siŵr ei fod yn bwnc y gallwn ni ei drafod ymhellach pan fyddwn ni yn y pwyllgor, ond o ran yr Aelod ei hun hefyd, pe byddai hynny'n ddefnyddiol, rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu i roi eglurhad pellach o ran yr hyn y byddai hynny'n ei gwmpasu, a bwriad hynny hefyd.

Ac yn olaf, Joyce Watson.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi am y datganiad heddiw, Dirprwy Weinidog, ac rwy'n dymuno datgysylltu fy hunan yn llwyr oddi wrth sylwadau Joel James a'i safbwynt gwrthwynebus ef o ran yr undebau llafur, gan eu cyhuddo nhw â phob math o ddatganiadau heb unrhyw sail. Rwyf i'n aelod balch o undeb llafur fy hunan.

Felly, rwy'n croesawu'r Bil hwn. Dyma elfen allweddol o ymgyrch ehangach i wneud gwaith yng Nghymru yn llawer tecach, ac mae hwn yn ymyriad amserol hefyd, wrth i drethi'r Torïaid, toriadau mewn budd-daliadau a chamreoli economaidd erydu cyflogau a phensiynau yn gynyddol ym mhobman. Ac fel pob amser, mae'r model adeiladol o bartneriaeth gymdeithasol yma yng Nghymru yn gwbl groes i ddull gwrthdrawiadol aflwyddiannus y Torïaid. Ar hyn o bryd maen nhw'n ymladd gyda gweithwyr rheilffordd fel maen nhw wedi gwneud gydag athrawon a meddygon iau yn y gorffennol.

Felly, fy nghwestiwn i chi, Dirprwy Weinidog, yw hwn: pan fyddwn ni'n sôn am gaffael a phartneriaethau cymdeithasol, fel gwnewch chi yma, ein bod ni'n ymgysylltu yn llawn â phawb a hefyd, fe hoffwn i atgyfnerthu'r cwestiwn a ofynnodd Mike Hedges yn gynharach, sef bod unrhyw un sy'n elwa ar arian cyhoeddus yng Nghymru i ofalu am ei staff, ond yn bwysicach na hynny, ein bod ni'n cadw'r rhan fwyaf o'r arian hwnnw yma yng Nghymru hefyd. Diolch i chi.

A gaf i ddiolch i Joyce Watson am y cyfraniad? Rwy'n gwybod mai rhywbeth yw hwn yr ydych chi wedi bod yn ymwneud yn benodol ag ef yn y gorffennol, yn arbennig felly yn y sector adeiladu hefyd, o ran mynd i'r afael ag arferion gwaith anghyfiawn ac annheg, ac fe wn i eich bod chi wedi gweithio gyda'ch cydweithwyr a minnau o ran sut i fwrw ymlaen â chodau ymarfer yn hyn o beth. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn ceisio cryfhau'r gwaith sydd wedi cael ei wneud o'r blaen gan, am y tro cyntaf, ddeddfu ynghylch caffael a sut yr ydym ni nid yn cryfhau caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yn unig, ond yn mynd yn ôl at yr hyn y gwnaethom ni ei ddweud yn flaenorol ynglŷn â defnyddio'r holl ddulliau sydd ar gael i ni, gan gydnabod cyfyngiadau'r setliad datganoli presennol, a defnyddio pŵer pwrs y wlad i ysgogi, yn arbennig yn y sectorau hynny fel adeiladu ac yn fwy cyffredinol hefyd o ran caffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol, sy'n crynhoi gwaith teg yn rhan o hynny.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.