Eitem 4 y prynhawn yma yw datganiad gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol: Darpariaeth y blynyddoedd cynnar—ehangu Dechrau’n Deg, a galwaf ar Julie Morgan i wneud y datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i ddod yma heddiw i siarad â’r Aelodau am ein cynlluniau i ehangu darpariaeth y blynyddoedd cynnar i blant dwy oed ar draws Cymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael y dechrau gorau i'w fywyd. Mae'r blynyddoedd cynnar yn hanfodol bwysig ym mywyd plentyn, yn cynnig cyfleoedd ffurfiannol ac yn pennu'r daith ar gyfer addysg a datblygiad mwy hirdymor. Mae buddsoddi mewn gofal ac addysg blynyddoedd cynnar, fel y nodir yn ein gweledigaeth ni ar gyfer system addysg a gofal plentyndod cynnar integredig, yn allweddol o ran hapusrwydd a lles plant ac yn rhoi plant ar ben y ffordd i gyflawni eu posibiliadau'n llawn.

Gan adlewyrchu pwysigrwydd y blynyddoedd cynnar, mae ein rhaglen lywodraethu yn ein hymrwymo ni i barhau â'n cefnogaeth i'n rhaglen Dechrau'n Deg blaenllaw. Gan weithio gyda'n cyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru fel rhan o'r cytundeb cydweithredu, rydym ni wedi ehangu ein hymrwymiad i sicrhau ehangu darpariaeth y blynyddoedd cynnar yn raddol i gynnwys pob plentyn dwy oed, gyda phwyslais arbennig ar gryfhau'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg.

Ym mis Mawrth eleni, cyhoeddais y byddai ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar yn cael ei gyflwyno i ddechrau drwy ein rhaglen Dechrau'n Deg, a'r cam cyntaf yn cychwyn ym mis Medi eleni, y mis hwn. Bydd yr ehangu cychwynnol yn darparu gwasanaethau Dechrau'n Deg i hyd at 2,500 o blant ychwanegol ledled Cymru dan bedair oed. Bydd y plant hyn a'u teuluoedd yn elwa ar gael mwy o gyfle i fanteisio ar wasanaethau ymwelwyr iechyd, cymorth gyda lleferydd, iaith a chyfathrebu, gwasanaethau magu plant, a gofal plant Dechrau'n Deg ar gyfer plant rhwng dwy a thair oed. Rwy'n falch o roi gwybod i Aelodau'r Senedd bod y ddarpariaeth ychwanegol hon eisoes yn cael ei chyflwyno ledled Cymru, ac ynghyd ag Aelod dynodedig Plaid Cymru, Siân Gwenllian, rwyf i eisiau diolch i'n hawdurdodau lleol a'n partneriaid blynyddoedd cynnar ehangach am sicrhau y gallai'r ehangu hwn ddigwydd mor gyflym. Rydym ni wedi cael ymateb aruthrol ganddyn nhw.

Rydw i nawr yn gallu cadarnhau y bydd yr ail gam o ehangu yn canolbwyntio ar ddarparu'r elfen gofal plant Dechrau'n Deg ar gyfer hyd yn oed fwy o blant dwy oed. Bydd y dull hwn yn datblygu'r un a gafodd ei ddefnyddio yng ngham 1, gan weithio gyda'n partneriaid awdurdodau lleol a'r sector gofal plant i ddarparu'r ddarpariaeth o'r safon uchaf. Gan ddechrau gyda rhai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, bydd y ddarpariaeth yn dechrau ym mis Ebrill, ac yn ystod y ddwy flynedd ganlynol, byddwn ni'n buddsoddi £26 miliwn i ehangu gofal plant Dechrau'n Deg. Bydd y buddsoddiad hwn yn caniatáu i ddarpariaeth gofal plant Dechrau'n Deg ehangu'n sylweddol, gan gefnogi effeithiau hirdymor, cadarnhaol ar fywydau'r plant a'r teuluoedd hynny ledled Cymru sy'n wynebu'r heriau mwyaf, ac nid oes mwy o angen wedi bod amdano erioed.

Rwy'n falch o ddweud ein bod ni eisoes wedi cyhoeddi canllawiau drafft manwl ar gyfer ein partneriaid a'r sector. Bydd hyn yn galluogi cynllunio cynnar i ddigwydd ar lefel leol fel y gallwn ni wneud cynnydd cyflym tuag at gyflawni ein nod o ddarparu'r profiad gorau posibl yn y blynyddoedd cynnar i bob plentyn yng Nghymru. Yn ystod y cyfnod hwn, byddwn ni hefyd yn ceisio cynyddu'r ddarpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg sydd ar gael. Mae ymrwymiad y cytundeb cydweithio hefyd yn pwysleisio pwysigrwydd cefnogi darpariaeth y blynyddoedd cynnar gyfrwng Cymraeg. Rwy'n falch o gyhoeddi pecyn o fesurau i gefnogi lleoliadau a gweithwyr gofal plant cyfrwng Cymraeg presennol, yn ogystal â rhai sydd eisiau bod yn rhan o'r gweithlu plant. Bydd cyllid ychwanegol gwerth hyd at £3.787 miliwn yn cael ei ddarparu i Cwlwm yn ystod y tair blynedd ariannol nesaf i gefnogi amrywiaeth o fesurau, gan gynnwys hyfforddiant Cymraeg ychwanegol a phwrpasol, cefnogaeth bwrpasol i leoliadau cyfrwng Cymraeg, a'r rheini sy'n ceisio cynyddu eu defnydd o'r Gymraeg, yn ogystal â chyrsiau hyfforddi wedi'u cyflwyno drwy gyfrwng y Gymraeg.

Bydd yr arian hwn yn ein cefnogi ni i ddenu mwy o siaradwyr Cymraeg i'r gweithlu. Bydd yn rhoi cyfleoedd i ddysgwyr Cymraeg a siaradwyr Cymraeg yn y gweithlu presennol wella eu sgiliau iaith, a bydd yn darparu rhaglen barhaus o ddatblygu proffesiynol ar gyfer siaradwyr Cymraeg yn y gweithlu. Bydd cyllid yn cefnogi lleoliadau presennol i ehangu i ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, ynghyd â galluogi lleoliadau cyfrwng Cymraeg newydd, penodol i agor. Ac, fel y dywedais i'n gynharach, rwyf i wedi bod yn gweithio'n agos iawn ar hyn gyda'r Aelod dynodedig, Siân Gwenllian.

Bydd cynyddu gallu ledled y sector gofal plant yn rhan annatod o ysgogi'r ehangu hwn, gan weithio ledled pob rhan o'r sector. Ers 2006, rydym ni wedi buddsoddi mwy na £160 miliwn mewn lleoliadau gofal plant ledled Cymru drwy ein Dechrau'n Deg a rhaglenni cyfalaf cynnig gofal plant. Gan ddatblygu'r llwyddiant hwn, rwy'n falch o gyhoeddi rhaglen gyfalaf newydd tair blynedd o £70 miliwn, a bydd cyfle i bob lleoliad gofal plant cofrestredig fanteisio arno. Mae ein cyllid presennol wedi cefnogi lleoliadau Dechrau'n Deg i ddatblygu a chynnal y seilwaith sydd ei angen i ddarparu'r cyflenwad llawn o wasanaethau ar gyfer plant cymwys a'u teuluoedd. Mae hyn wedi cynnwys lleoliadau gofal plant o ansawdd uchel a lleoliadau sy'n addas ar gyfer darparu rhaglenni magu plant ac iaith a datblygu cynnar.

Bydd y £70 miliwn ychwanegol yn ariannu gwaith cyfalaf mawr, yn ogystal â grant bach i ganiatáu lleoliadau i wneud cais am gymorth ariannol ar gyfer mân welliannau cyfalaf a gwaith cynnal a chadw hanfodol ledled ystad Dechrau'n Deg a gofal plant yng Nghymru. Bydd canllawiau ar y broses ymgeisio newydd yn cael eu rhoi i awdurdodau lleol yn ystod yr wythnosau nesaf.

Mae hyn yn gam sylweddol ymlaen. Mae'n £100 miliwn gyda'i gilydd i'r sector gofal plant, mae'n ganlyniad y cytundeb cydweithredu rhwng Llafur a Phlaid Cymru, ac rwy'n falch iawn ein bod ni'n gallu gwneud y cyhoeddiad hwn yn y Senedd heddiw.

Hoffwn i ofyn i'r Senedd ymuno â mi i groesawu'r buddsoddiad hwn, ac i gefnogi ein plant a'n pobl ifanc.

Diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog, er i chi gyhoeddi eich cynllun i'r cyfryngau 48 awr cyn trafod y cynigion ar lawr y Senedd hon, i le yr ydych chi wedi cael eich ethol. Ond roedd hi'n dda eich gweld chi yn y gogledd ddydd Gwener, felly mae hynny'n beth cadarnhaol.

Gan droi at eich cyhoeddiad heddiw, hoffwn i ddechrau ar bwynt technegol, os caf i. Mae gennyf i ddiddordeb mawr yn y £70 miliwn i uwchraddio lleoliadau gofal, Dirprwy Weinidog. Felly, sut bydd yr arian hwn yn cael ei rannu ymhlith y 22 awdurdod lleol—sef, yn y bôn, cwestiwn i ofyn faint bydd pob cyngor yn ei dderbyn? Rwy'n sylwi hefyd y byddwch chi'n cyhoeddi canllawiau ar y broses ymgeisio, ond a allwch chi ddweud wrthym ni heddiw beth yw'r cynnig mwyaf posibl y gall lleoliadau gofal plant wneud cais amdano a phwy sy'n gymwys ar gyfer yr arian hwn?

Mae cyfraddau tlodi plant wedi cynyddu yng Nghymru, mewn gwirionedd, Dirprwy Weinidog. Yn 2020-21, roedd gan Gymru 34 y cant o blant yn byw o dan y llinell dlodi, sef y gwaethaf yn y DU, gyda Lloegr ar 29 y cant, yr Alban ar 21 y cant, a Gogledd Iwerddon ar 24 y cant. Gobeithio eich bod chi'n cydnabod y ffigurau hyn, Dirprwy Weinidog, a'ch bod chi mewn sefyllfa heddiw i amlinellu pa elfennau o'r estyniad a fydd yn ymdrin yn uniongyrchol â'r materion hyn. A er y gallaf groesawu'r egwyddor o wario ychwanegol ar ofal plant, gallech chi fod wedi mynd ymhellach na hyn pe na bai cytundeb cydweithio Llafur a Phlaid Cymru yn benderfynol o greu 36 yn fwy o Aelodau'r Senedd, gan gostio tua £100 miliwn, a fyddai, yn ystod argyfwng costau byw, a'r gaeaf ar y gorwel, yn ymddangos yn ddadl gredadwy i'w gwneud y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog.

Nawr, pan gafodd ei gyflwyno yn 2007, roedd y cynllun Dechrau'n Deg yn cael ei ystyried yn un o brif flaenoriaethau Llywodraeth Cymru o ran ymdrin â thlodi. Felly, ydy'r Dirprwy Weinidog yn credu ei fod wedi gweithio, a sut bydd yr estyniad hwn yn gwella'r cyfleoedd i blant mwyaf difreintiedig Cymru? A hoffwn i hefyd ymdrin â phryderon daearyddol a chod post, yn enwedig o ran achosion lle gall teuluoedd mwy cefnog fod yn gymwys ar gyfer y cynllun Dechrau'n Deg, ac ni all teuluoedd sydd angen y gefnogaeth fod yn gymwys, dim ond oherwydd ble maen nhw'n byw. Felly, a all y Dirprwy Weinidog roi unrhyw sicrwydd i deuluoedd llai cefnog heddiw y bydd yr estyniad yn mynd rhywfaint o'r ffordd i ymdrin â'r problemau hyn? Ac os na, pa gynlluniau ar gyfer y dyfodol fydd Llywodraeth Cymru'n eu mabwysiadu er mwyn sicrhau bod gwariant ychwanegol yn canolbwyntio ar y bobl sydd ei angen fwyaf?

A dyma wir gost 25 mlynedd o Lafur yng Nghymru—mae blynyddoedd o gamreoli economaidd wedi gweld tlodi mewn gwaith Cymru'n tyfu ochr yn ochr â thlodi plant yn codi. A yw'n unrhyw syndod pan, o dan Lafur, mae gweithwyr Cymru'n mynd â'r pecynnau cyflog isaf adref ym Mhrydain Fawr, a phobl sy'n gweithio'n galed yn colli £3,000 o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU? Mae angen i Weinidogion Llafur roi'r gorau i chwarae gwleidyddiaeth gyda'r pwysau gwirioneddol y mae pobl yn eu hwynebu, a rhoi'r gorau i wastraffu arian ar eu prosiectau ofer a darparu'r gefnogaeth bwrpasol y mae pobl a busnesau sy'n gweithio'n galed yn crefu amdano. Diolch.

Diolch yn fawr iawn am y cyfraniad hwnnw. Wel, fe ddywedoch chi un peth cadarnhaol ar y dechrau—eich bod chi'n falch o fy ngweld i a Siân yn ymweld â'r cylch meithrin yn y gogledd, a hoffwn i ddweud ein bod ni wedi cael ymweliad da iawn ac roedd yn ddymunol iawn ac yn ysgogol iawn ac rwy'n credu ei bod yn dangos yr hyn yr ydym ni'n gallu'i wneud i weithio gyda phlant.

Nid ydw i'n credu, mae'n debyg, bod gweddill y pwyntiau y gwnaethoch chi yn gadarnhaol, yn hollol, ond gwnaethoch chi ofyn rhai cwestiynau. Felly, y £70 miliwn, sut bydd yn cael ei rannu ymysg yr awdurdodau lleol? Bydd cyfle i'r awdurdodau lleol gynnig am yr arian hwnnw ac, yn amlwg, mae'n mynd i gynnwys amrywiaeth enfawr o ddarpariaeth. Bydd peth ohono ar gyfer gwelliannau gweddol fach i'r ddarpariaeth bresennol. Bydd angen rhywfaint o ddarpariaeth newydd arnom ni. Efallai y bydd angen rhai adeiladau hollol newydd. Felly, bydd yr amrywiaeth o arian y bydd awdurdodau lleol yn gwneud cais amdano yn eithaf eang.

Yna aethoch chi ymlaen i sôn am gyfraddau tlodi plant, ac mae'r buddsoddiad hwn o £100 miliwn yn ymdrin yn uniongyrchol â thlodi plant, oherwydd, os ydych chi'n darparu lle cynnes a diogel i blant fynd, gofal plant am ddim am 12.5 awr yr wythnos i blant dwy oed, mae hynny'n gam enfawr tuag at roi cyfle i'r rhieni gael rhywle i'w plant fynd yn y math yna o ffordd, ac mae'n ymdrin yn uniongyrchol â'r argyfwng costau byw yr ydym ni ynddo. Felly, rwy'n credu bod gofal plant yn un o'r pethau pwysicaf y gallwn ni ei wneud, ac yn un o'r pethau pwysicaf y gallwn ni ei wneud i helpu anawsterau economaidd y wlad hefyd. Felly, rwy'n ei weld fel cyfraniad uniongyrchol tuag at ymdrin â thlodi plant, rhywbeth yr ydym ni i gyd eisiau'i weld yn gostwng.

Yna aeth ymlaen at bwyntiau gwleidyddol, o'r hyn y gallwn i ei weld. O ran y 36 Aelod newydd o'r Senedd, efallai y gallai gymryd y safbwynt bod buddsoddi mewn cryfhau democratiaeth Cymru drwy ehangu'r Senedd wir yn ffordd warantedig o sicrhau bod gennym ni lywodraeth yng Nghymru sydd wedi ymrwymo'n llwyr i wasanaethau cyhoeddus ac i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Dyna bwrpas ein cynlluniau i ehangu'r Senedd yng Nghymru. Felly, rwyf i wir yn gweld hwnnw yn bwynt gwleidyddol, ac rydw i eisiau pwysleisio heddiw bod hwn yn gyhoeddiad gwych ac mae'n gam mawr ymlaen ac mae'n rhywbeth yr ydym ni mor falch ein bod ni'n gallu'i wneud.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y datganiad heddiw. Yn amlwg, rydym ni'n falch o weld ymrwymiad pellach o'r cytundeb rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru yn cael ei wireddu, dim jest ar bapur ond yn cyflawni i bobl Cymru. Ac i Blaid Cymru, mae gofal plant am ddim i blant dwy oed yn gam cyntaf pwysig yn ein gweledigaeth ar gyfer gofal plant rhad ac am ddim i bawb. Dengys y gallwn wneud pethau'n wahanol yma yng Nghymru, a hyd yn oed gyda'r pwerau sydd gennym, y gallwn roi mesurau ar waith i roi'r dechrau gorau posib i'n plant, tra hefyd roi ar waith fesurau i drechu tlodi. Yn sicr, mae'r rhain yn fesurau pwysig o ran hynny. 

Yn sgil yr argyfwng costau byw, bydd hyn yn darparu achubiaeth i nifer o deuluoedd, drwy ddiddymu costau a hefyd drwy ddiddymu'r rhwystr i rieni a allai ddymuno dychwelyd i'r gwaith. Ond man cychwyn yw hyn. Rhaid i gynnydd Llywodraeth Cymru ar ofal plant am ddim fod yn uchelgeisiol, a pharhau i fod, er mwyn sicrhau bod cymaint o blant â phosibl yn y blynyddoedd i ddod yn gallu elwa o leoliadau gofal plant o oedran ifanc. Mae'n rhaid symud mor gyflym â phosib i wireddu'r polisi, ac yn y pen draw hoffem ni weld gofal plant am ddim yn cael ei ddarparu i bob plentyn dros un flwydd oed, a gobeithio y gallwn gytuno mai dyma ddylai fod y nod yn y pen draw.

Ochr yn ochr â chyflymu ac ehangu yw'r angen i sicrhau bod ehangu darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn ganolog i hyn a'i fod yn cael ei weld fel rhan graidd o’r datganiad heddiw—nid fel rhywbeth ar wahân neu sy’n digwydd ochr yn ochr â hyn, ond yn gyfan gwbl greiddiol. Dyma’r unig ffordd o sicrhau bydd pob plentyn yng Nghymru yn cael y cyfle i ddysgu dwy iaith swyddogol ein gwlad a chyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg, a chynyddu defnydd o'r iaith yn y pen draw.

Wrth gwrs, fel y gwnaethoch chi amlinellu yn y datganiad, yr her fawr yw datblygu'r gweithlu fel y gellir cynnig gwasanaethau gofal plant ledled Cymru yn y Gymraeg, ac mae yn dda gweld buddsoddiad yn hyn. Gaf i felly bwyso ar y Dirprwy Weinidog i gadarnhau heddiw bod ehangu'r ddarpariaeth ar fyrder yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth, a bod y Gymraeg yn rhan ganolog, yn hytrach nac atodol, i'r cynlluniau hyn?

Diolch. Diolch yn fawr iawn am y sylwadau a'r cwestiwn hynny. Rwy'n croesawu'r ymrwymiad i ofal plant yng Nghymru yn fawr, ac rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu cymryd y camau hyn ymlaen. Rwy'n cytuno'n llwyr fod gofal plant yn achubiaeth i deuluoedd, i bob teulu, ac i deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd yn benodol, mae'n hwb enfawr. Rwy'n credu ein bod ni'n uchelgeisiol. Mae'r cytundeb cydweithio yn dweud y byddwn ni'n cyrraedd pob plentyn dwy oed erbyn diwedd y cytundeb cydweithio. Mae'n gytundeb tair blynedd ac mae hynny'n heriol iawn, ond rydw i, a'r Aelod dynodedig yn benderfynol o wneud popeth posibl o fewn ein gallu ni i gyflawni hynny. Ein polisi hirdymor ar gyfer gofal plant, dros strategaeth 10 mlynedd, yw edrych ar grŵp llawer ehangach o blant ac, yn y pen draw, hoffem ni symud i'r sefyllfa lle mae gennym ni ofal plant ar gael i bawb sydd ei eisiau a'i angen. Ond strategaeth 10 mlynedd yw honno. Ond, yn ystod y tair blynedd yma, rydym ni eisiau cyrraedd pob plentyn dwy oed. Mae hynny'n uchelgeisiol, rwy'n gwybod, ac mae'r gweithlu yn un o'r meysydd yr ydym ni'n gweithio arno'n fwyaf cryf. 

Rydw i ond eisiau tawelu meddyliau'r Aelod bod rhaid ystyried addysg a gofal Cymraeg yn rhan annatod o'r holl beth, bod yn rhaid i ni, beth bynnag y gwnawn ni, ei weld fel rhan o hynny, fel rhan annatod, nid ychwanegiad. Ac rydym ni eisiau ddefnyddio'r cyfle hwn i roi'r budd enfawr i deuluoedd a phlant yng Nghymru i allu, fel y dywedwch chi, ddefnyddio dwy iaith swyddogol Cymru, ac rydym ni eisiau ei gwneud hi'n hawdd i ddigwydd ac rydym ni eisiau'i wneud yn rhan o'r system gyfan. Felly, gallaf i ei sicrhau hi mai dyna yw ein nod ni a dyna pam yr ydym ni wedi dyrannu arian yn benodol yn y cyhoeddiad hwn heddiw i gryfhau'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, gweithio gyda Cwlwm yn agos iawn, a sicrhau y bydd cyfleoedd i aelodau o staff presennol ddatblygu a dysgu hyder yn y Gymraeg, yn ogystal â denu aelodau newydd o staff a chynnig cyfleoedd eang, a hefyd rhoi swyddog datblygu i ddatblygu'r ddarpariaeth Gymraeg ym mhob un o bartneriaid Cwlwm. Felly, mae gennym ni gynlluniau penodol wedi'u costio i ddefnyddio'r arian sydd gennym ni. Rydym ni'n gwybod bod y gweithlu yn un o'r materion y mae'n rhaid i ni ymdrin â nhw ar gyfer lleoliadau cyfrwng Saesneg a chyfrwng Cymraeg, ond rydym ni'n ymwybodol iawn o hynny ac yn gwneud popeth posibl i fynd ar drywydd hynny. 

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.