Eitem 2 y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Trefnydd, Lesley Griffiths. 

Diolch. Mae tri newid i'r busnes yr wythnos hon. Mae'r datganiad ar ddatblygu economaidd rhanbarthol wedi cael ei ymestyn i 45 munud. Yn ddiweddarach y prynhawn yma, bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ar fioamrywiaeth, ac yfory, mae cwestiynau i Gomisiwn y Senedd wedi eu gostwng i 10 munud. Mae busnes drafft am y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig. 

Heddiw, Trefnydd yw dechrau Wythnos Llyfrgelloedd ar draws Cymru a'r Deyrnas Unedig gyfan, ac rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau ymuno â mi i ddiolch i'r staff a phawb sy'n ymwneud â chefnogi'n llyfrgelloedd lleol ledled Cymru am bopeth maen nhw'n ei wneud. Ymwelais â llyfrgell Bae Colwyn ddoe; cwrddais â'r staff yno, Morag Wight ac Eunice Roberts, ac rwyf i eisiau estyn fy niolch iddyn nhw am bopeth y maen nhw'n ei wneud yn y gymuned, ac, wrth gwrs, i gyfleu'r pwynt bod llyfrgelloedd yn llawer mwy na dim ond llyfrau'r dyddiau hyn. Yn y llyfrgell benodol honno, mae hyb bancio i Barclays, maen nhw'n helpu pobl i wneud eu ffurflenni cais bathodyn glas a gyda phethau eraill sydd angen iddyn nhw eu codi â'r awdurdod lleol, ac, wrth gwrs, maen nhw'n darparu ar gyfer plant yn yr haf gyda gweithgareddau darllen, a phobl hŷn yn y gaeaf sydd ond angen mynd allan a gallu cymdeithasu ychydig gyda'u clybiau. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar yr hyn y mae'n ei wneud i hyrwyddo gwaith llyfrgelloedd ledled Cymru, fel y gallwn ni gael mwy o bobl i fanteisio ar yr asedau cymunedol gwych hyn sydd ar stepen eu drws?

Yn ail, a gaf i alw am ddiweddariad gan y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am gyn-filwyr, y Dirprwy Weinidog, sydd, diolch byth, yn eistedd yn y Siambr i glywed yr alwad hon? Rwy'n gwybod ein bod ni fel arfer yn cael datganiad gan y Gweinidog adeg Wythnos y Cofio, ac rydym ni bob tro'n ddiolchgar iawn am hynny. Ond rwy'n credu, o ystyried penodiad Comisiynydd Cyn-filwyr Cymru yn gynharach eleni, y gallwn ni, mae'n debyg, bwyso a mesur yn gynt nag yng nghanol mis Tachwedd i gael golwg ar yr ymgysylltu sydd wedi bod yn digwydd rhwng swyddfa comisiynydd y cyn-filwyr ac yn wir, ein Gweinidog cyn-filwyr newydd, sef ein AS Cymru dros Wrecsam, Sarah Atherton, cyn-filwr ei hun, sydd heb os yn mynd i ddod â brwdfrydedd a phrofiad mawr i'r rôl arbennig honno. Felly, a fyddai modd i ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog, yn ei chyfrifoldebau o ran y gymuned gyn-filwr, ar yr ymgysylltu â Llywodraeth y DU ar y mater pwysig hwnnw?

Diolch. Yn sicr, rwy'n ymuno â chi i ddathlu ein llyfrgelloedd ar draws Cymru gyfan. Dylen nhw gael eu trysori'n fawr, rwy'n credu, ac maen nhw'n parhau i gael llawer o defnydd. Ac fel yr ydych chi'n ei ddweud, maen nhw'n darparu gymaint mwy nag oedden nhw'n arfer pan—roeddwn i'n mynd i ddweud 'pan oeddem ni'n ifanc', ond yn sicr pan oeddwn i'n ifanc a dim ond llyfrau oedd hi, ac maen nhw'n amlwg yn gwneud cymaint ac yn cael eu gwerthfawrogi'n fawr, iawn yn ein cymunedau. 

O ran eich ail gwestiwn, rwy'n credu mai mis nesaf mae'n debyg fydd y tro cyntaf—8 Tachwedd mae'r Dirprwy Weinidog yn dweud wrthyf i—bydd hi'n cyflwyno datganiad o ran ein cyn-filwyr, ac rwy'n gwybod ei bod hi wedi cwrdd â'r comisiynydd newydd. 

Prynhawn da, Trefnydd. Rwy'n amau eich bod chi'n gwybod beth fydda i'n ei ofyn i chi, ond mae'n ymwneud â'r cynllun lles anifeiliaid. Tybed a allech chi gyflwyno datganiad, yn enwedig yn ystyried mater milgwn. Byddwch chi'n gwybod y bu farw 2,000 o filgwn mewn rasio rhwng 2018 a 2021. A byddwch chi'n gwybod bod hyn yn fater y mae llawer ohonom ni ar draws y Siambr wedi bod yn ei godi. Y datblygiad arall yw, dim ond yr wythnos diwethaf, gwnaeth tair elusen bwysig iawn ym maes lles anifeiliaid, y Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid, yr Ymddiriedolaeth Cŵn a'r Groes Las, ar ôl ymgynghoriad hir, gyhoeddi o'r diwedd eu bod wedi ymrwymo i wahardd rasio milgwn. Felly, Trefnydd, tybed a allwch chi ddweud ychydig bach mwy wrthym ni ynghylch yr amserlen pryd yr ydych chi'n mynd i fod yn dod â'r cynllun hwnnw ymlaen, a hefyd beth yw'ch syniadau ynghylch a allwn ni symud yng Nghymru i wahardd rasio milgwn. Diolch yn fawr iawn. 

Diolch. Wel, rydw i wedi derbyn llythyr gan yr Ymddiriedolaeth Cŵn, y Groes Las a'r RSPCA yn amlinellu eu polisi diwygiedig ar rasio milgwn, ac yn nodi y bydden nhw'n croesawu'r cyfle i gwrdd â mi, ac yn sicr byddaf yn hapus iawn i gwrdd â nhw i drafod y polisi. Fel y gwyddoch chi, rwy'n cytuno â chi; mae llawer o rasio milgwn yn greulon iawn, iawn. Rwy'n synnu na wnaethoch chi sôn am eich Arthur chi, ond, fel y dywedwch chi, mae'n rhywbeth—ac rwy'n gweld bod Luke Fletcher yn ei sedd—eich bod chi'ch dau wir wedi bod yn fy ngwthio i ymlaen. 

Fel y gwyddoch chi, mae gennym ni gynllun lles anifeiliaid Cymru. Mae hynny'n nodi sut y byddwn ni'n cyflwyno mesurau eraill. Rwy'n dal i aros am ymateb i fy llythyr yr ysgrifennais i nôl ym mis Mawrth at berchennog newydd y Valley Greyhound Stadium, yr unig un sydd gennym ni yma yng Nghymru; nid yw ef wedi bod yn ddigon cwrtais i ymateb, er i mi fynd ar ôl y llythyr hwnnw. 

Yn dilyn y cwestiwn gan Natasha Asghar ar ddefnyddio e-sigaréts, roeddwn i'n meddwl tybed a yw'n bosibl cael datganiad wedi'i adnewyddu yn deillio o'r strategaeth newydd ar reoli tybaco, oherwydd rydym ni wedi clywed yn glir iawn gan y Prif Weinidog bod nifer y bobl ifanc 11 i 17 oed sy'n defnyddio e-sigaréts wedi codi'n sylweddol, a bod hyn yn cael effaith fawr ar ddatblygiad yr ymennydd hyd at 25 oed. Ac os ydym ni'n mynd i ymdrin â phobl ifanc, mae angen gweithredu cyfunol gan iechyd, addysg a gwasanaethau rheoleiddio. Felly, tybed a fyddai'n bosib cael datganiad o'r fath gan rywun yn y Llywodraeth, oherwydd mae tair adran wahanol yn rhan o'r broses. Ond mae'n ymddangos i mi na allwn ni ganiatáu i bobl ifanc gael eu tynnu i fynd yn gaeth i ddefnyddio e-sigaréts fel ffordd o'u cael i ysmygu. Mae angen i ni fod yn mynd i'r cyfeiriad arall.

Diolch. Fel y gwnaethoch chi gyfeirio ato, rhoddodd y Prif Weinidog ateb manwl iawn i Natasha Asghar o ran defnyddio e-sigaréts. Ac rydych chi'n hollol gywir i dynnu sylw at y pryderon sydd gennym ni, yn enwedig gyda phobl ifanc yn defnyddio'r e-sigaréts hynny. Rwy'n credu i'r Prif Weinidog gyfeirio at ein strategaeth dybaco newydd, sef 'Cymru Ddi-fwg'; cafodd hynny ei gyhoeddi nôl ym mis Gorffennaf, felly mae'n debyg ei bod hi ychydig yn fuan i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol gyflwyno datganiad. Rwy'n gwybod ei bod hi'n ymwybodol o'r dystiolaeth ddiweddar bod yr elusen Action on Smoking and Health wedi'i chyflwyno, ac mae hynny'n dangos bod defnydd e-sigarét gan bobl ifanc yn y DU yn cynyddu. Gwnaethoch chi sôn am 11 i 17 oed; mae wedi codi o 4 y cant yn 2020 i 7 y cant mewn dwy flynedd yn unig, o ran e-sigaréts.

Gweinidog, mae ymgyrch gynyddol ym Mhen-y-bont ar Ogwr i adfer gwasanaethau bysiau sydd wedi dod i ben, yn dilyn penderfyniad cwmni bysus Easyway i roi'r gorau i fasnachu. Yn fy marn i, mae gan y Cyngor ddyletswydd i'w breswylwyr i sicrhau bod trafnidiaeth gyhoeddus yn hygyrch i bobl sy'n byw yn Oaklands, Broadlands a Phen-y-fai, yn ogystal â chefnogi'r rhai sydd angen trafnidiaeth gyhoeddus i fynd i Ysbyty Glanrhyd. A fydd y Gweinidog yn trefnu datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd i amlinellu pa drafodaethau mae Gweinidogion yn eu cael gyda llywodraeth leol ynghylch trafnidiaeth gyhoeddus i'r cymunedau hynny sydd nawr yn ddibynnol ar eu ceir yn unig, ac ar gyfer gwarchod ein hamgylchedd, sy'n dibynnu arnom ni'n bod yn fwy uchelgeisiol ynghylch trafnidiaeth gyhoeddus? Diolch.

Diolch. Mae trafnidiaeth gyhoeddus yn bwysig iawn i lawer o'n hetholwyr, ac rwy'n gwybod ein bod ni i gyd yn cael llawer iawn o waith achos o ran trafnidiaeth gyhoeddus, yn enwedig gwasanaethau bysiau, oherwydd dyna'r math o deithio sy'n cael ei ddefnyddio fwyaf gan etholwyr. Mae'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cwrdd yn rheolaidd â phartneriaid, yn amlwg, gan gynnwys awdurdodau lleol, o ran darparu gwasanaethau bysiau cyhoeddus. Hoffwn i eich annog chi i ysgrifennu at Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn y lle cyntaf.

Trefnydd, a gaf i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf ysgrifenedig am y cynnydd sy'n cael ei wneud i wella'r cyfle i fanteisio ar addasiadau tai i bobl sy'n byw gyda chlefyd motor niwron a chyflyrau dirywiol eraill? A diolch i'r Aelodau a aeth i'r digwyddiad MND yn gynharach heddiw a gwrando ar bobl a oedd yn dioddef a'r pwysau sydd arnyn nhw. Fel y dywedais i eisoes, rwy'n croesawu'r ymgysylltu yr wyf i wedi'i gael gyda Gweinidogion ynglŷn â sut y gallwn ni gefnogi pobl sy'n byw gydag MND yn well yng Nghymru, ac rwy'n cydnabod fod parodrwydd i wneud newidiadau er gwell, fel yr arweinydd clinigol newydd sydd wedi cael ei recriwtio. Ond, o ran addasiadau tai, rydym ni dal eto i weld y cynnydd sydd angen ei wneud. Mae llawer o bobl sydd ag MND yn anffodus yn marw cyn y gallan nhw gael yr addasiadau a fyddai'n gwella ansawdd eu bywydau yn sylweddol, ac felly byddwn i'n gwerthfawrogi rhywfaint o wybodaeth ychwanegol gan Lywodraeth Cymru am yr effaith y mae newidiadau i'r broses addasu yn ei chael ar amseroedd aros, yn ogystal â'r newyddion diweddaraf ynghylch a yw pob cyngor wedi mabwysiadu polisi o beidio defnyddio profion modd, sef y nod y mae Llywodraeth Cymru yn ei weithredu'n llawn yn gynnar yn y flwyddyn. Diolch.

Diolch. O ran eich pwynt olaf, nid wyf i'n siŵr o'r cynnydd yno, ond yn sicr, gwnaf i ofyn i'r Gweinidog perthnasol ysgrifennu atoch chi os oes cynnydd wedi bod o ran y polisi hwnnw. Rwy'n credu eich bod chi'n tynnu sylw—. Mae MND yn gyflwr mor greulon; Rwy'n credu ei fod yn un o'r cyflyrau creulonaf y mae'n rhaid i bobl fyw gyda nhw, ac mae'n dda iawn eich bod chi wedi tynnu sylw at hynny gyda'r digwyddiad yma heddiw. Ac wrth gwrs, os oes rhywun sydd â chlefyd fel MND neu lawer o gyflyrau niwro-gyhyrol eraill, sydd wrth gwrs yn gymhleth iawn, yn gofyn am addasiadau tai, yna maen nhw eu hangen arnyn nhw fwy neu lai yn syth, onid ydyn nhw? Felly, rwy'n credu eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn, ond gwnaf i ofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch chi os oes cynnydd ar y pwynt olaf.

Ac yn olaf, Natasha Asghar.

Diolch yn fawr. Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ynghylch sicrhau tryloywder ac atebolrwydd mewn awdurdodau lleol? Tipyn o gefndir i'r rheswm pam yr wyf i'n gofyn y cwestiwn yma yw oherwydd, yn ward Ynysddu yng Nghaerffili, mae dwy chwarel wenwynig, o'r enw Tŷ Llwyd, sy'n diferu tocsinau heibio i dai pobl. Ym mis Mai 2022, cafodd ward Ynysddu ei hennill gan ddau ymgeisydd annibynnol, y Cynghorwyr Janine Reed a Jan Jones, ar addewid i adfer pwyllgor chwarel Tŷ Llwyd, oedd yn cynnwys aelodau o gabinet y cyngor, cynghorwyr a thrigolion lleol. Cytunodd arweinydd lleol cyngor Caerffili i ymweld â'r safle, ond gwrthododd ef ganiatáu i'r cynrychiolwyr lleol fynd gydag ef ar yr ymweliad. Ar ddiwrnod yr ymweliad, cafodd caniatâd ei wrthod i Gynghorwyr Reed a Jones, ynghyd â thrigolion lleol i fynd gydag arweinydd y cyngor ar yr ymweliad. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog ar sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau atebolrwydd a thryloywder mewn llywodraeth leol yng Nghymru? Hefyd, pa ganllawiau sydd ar waith i warchod hawliau cynghorwyr rhag grwpiau lleiafrifol? A beth y mae modd ei wneud i atal arweinwyr cynghorau Llafur Cymru rhag ceisio cau dadl drwy dawelu'r wrthblaid? Diolch.

Rydych chi'n amlwg yn codi mater lleol sy'n benodol iawn. Rwy'n credu y byddai hi'n well i chi ysgrifennu at y Gweinidog yn uniongyrchol.

Diolch i'r Trefnydd.