1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru am 1:42 pm ar 15 Tachwedd 2022.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae'n dda eich gweld chi'n ôl ar ôl i chi fod i ffwrdd oherwydd COVID yr wythnos diwethaf. Atgof amserol bod y feirws, yn amlwg, yn dal allan yna ac yn tynnu pobl allan o weithgareddau eu diwrnod arferol.
Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf—bythefnos yn ôl, dylwn i ddweud—fe wnaeth cadeirydd yr ymchwiliad COVID ledled y DU dynnu sylw at y ffaith na fyddai'r gwaith y bydden nhw'n gallu ymgymryd ag ef yn gallu crisialu'r holl faterion y byddai hi'n dymuno eu hystyried yma yng Nghymru, o ystyried faint o waith sydd ganddi ar ei phlât a faint o waith sy'n dod i mewn i'r ymchwiliad hwnnw, er y byddai, ynghyd â'i chydweithwyr yn yr ymchwiliad hwnnw, yn parhau i gynnal ymchwiliad a gwaith chraffu ar weithredoedd Llywodraeth Cymru mor gynhwysfawr â phosibl. Yn sgil ei sylwadau, onid ydych chi'n credu ei bod hi'n briodol bellach i ni gael yr ymchwiliad COVID ar gyfer Cymru gyfan, fel y gall y rhai a gollodd anwyliaid trwy argyfwng COVID gael yr atebion sydd eu hangen arnyn nhw i ddod â chyfnod arbennig o dywyll yn eu bywydau nhw i ben?
Llywydd, yn gyntaf oll, diolch i arweinydd yr wrthblaid am yr hyn a ddywedodd. Gwyddom ei fod ef ei hun wedi cael profiad o ba mor anodd y gall COVID fod, ac mae'n iawn iddo dynnu sylw at y ffaith bod miloedd o bobl yn parhau i fynd yn sâl â COVID bob wythnos yma yng Nghymru. Mae hynny'n cael effaith ar fywydau'r unigolion hynny, ac mae'n cael effaith ar ein gallu i gynnal gwasanaethau cyhoeddus a busnesau preifat hefyd. Yn sicr nid yw COVID ar ben.
Darllenais yr hyn a ddywedodd y Farwnes Hallett, y Farnwres Hallett, wrth agor y rhan arbennig honno o'r ymchwiliad. Nid wyf yn credu fy hun ei bod hi'n awgrymu y byddai'n gwneud mwy pe bai'n gallu. Yn syml, roedd hi'n egluro i bobl, o fewn yr amserlenni sydd ar gael iddi hi a'i phenderfyniad i gynhyrchu adroddiad o fewn yr amserlen a all gael dylanwad ar y ffordd y gwneir penderfyniadau yn y dyfodol, ym mhopeth y mae'n ei wneud, y bydd yn rhaid iddi ganolbwyntio ar y materion y mae'n credu sydd â'r potensial mwyaf i roi gwybodaeth dda, atebion ac arweiniad ar gyfer y dyfodol. Rwy'n fodlon iawn i adael yr ymchwiliad yn ei dwylo hi nawr, a dyna fyddwn ni'n ei wneud.
Mae ar gofnod cyhoeddus bod y sylwadau hynny yna, bod cadeirydd ymchwiliad y DU wedi tynnu sylw at y cyfyngiadau oherwydd llwyth gwaith ymchwiliad y DU. Mae ar gofnod, yn yr un cyfweliad neu'r un sylwadau yr oedd hi'n eu gwneud, ei bod wedi tynnu sylw at y ffaith pe bai ymchwiliad annibynnol yn cael ei sefydlu yma yng Nghymru, y byddai hi, ynghyd â'i chydweithwyr, yn barod i weithio gyda'r ymchwiliad annibynnol hwnnw. Yr unig berson sy'n stopio ymchwiliad annibynnol yma yng Nghymru yw chi eich hun, Prif Weinidog, neu a allwch chi enwi sefydliad arall sydd mewn gwirionedd yn erbyn yr egwyddor o sefydlu ymchwiliad annibynnol yma yng Nghymru i roi atebion i'r bobl hynny a gollodd anwyliaid drwy bandemig COVID?
Llywydd, rwyf wedi egluro dro ar ôl tro, ac nid wyf yn bwriadu gwastraffu amser y Senedd y prynhawn yma yn ailadrodd yr hyn a ddywedais i ar 19 Hydref y llynedd, 30 Tachwedd, 25 Ionawr, 23 Mai—mae'r rhain i gyd yn achlysuron pan wyf wedi ateb y cwestiwn hwn gan yr Aelod. Efallai nad ydych chi'n hoffi'r ateb—dydw i ddim yn disgwyl y byddwch chi—ond nid yw'r ateb am newid drwy barhau i ofyn yr un cwestiwn. Rwy'n credu mai'r ffordd orau o gael yr atebion y mae pobl yng Nghymru eu heisiau o ran yr hyn a ddigwyddodd yma yng Nghymru, gan gynnwys popeth a fydd yn cael ei ddarparu gan Lywodraeth Cymru—a gallaf ddweud wrthych fod Llywodraeth Cymru yn datgelu cannoedd ar filoedd o ddogfennau i'r ymchwiliad. Mae'r syniad na fydd yn edrych ar y materion sy'n bwysig i Gymru, dydw i ddim yn credu y bydd gwaith yr ymchwiliad yn amlygu hynny. Dyna'r ffordd y bydd pobl yn cael atebion cywir, cyfan, craff y maen nhw, yn gwbl briodol yn dymuno eu cael, a dyna o hyd yw polisi Llywodraeth Cymru.
Y cwestiwn a gyflwynais i chi, oedd y canlynol: a allech chi enwi sefydliad arall a oedd yn rhannu eich cred na ddylem gael ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i COVID yma yng Nghymru? Rwy'n sylwi o'ch ateb nad oeddech yn gallu rhoi enw sefydliad arall ar Gofnod y Senedd. Ac, os gwelwch yn dda, cymerwch cyhyd ag y dymunwch, oherwydd rwy'n siŵr y bydd y cyhoedd yn dangos diddordeb mawr yn eich ymatebion heddiw. Pan wnes i godi hyn gyda chi rai wythnosau yn ôl, fe ddywedoch chi, 'Dyna anallu gwrthblaid, a dyma allu Llywodraeth'. Gallu y Llywodraeth, yn yr achos hwn, yw atal ymchwiliad annibynnol.
Byddwn ni, ymhen ychydig wythnosau, yn gosod cynnig yn y Senedd i ddwyn pwyllgor Senedd Cymru ymlaen i gael ymchwiliad ar y mater penodol hwn mewn gwirionedd. P'un a fydd y Senedd yn pleidleisio drosto neu beidio, mae hynny'n fater o atebolrwydd democrataidd yma yn y Siambr, ond dyna all y gwrthbleidiau ei wneud. A wnewch chi godi'r chwip ar eich meinciau cefn i gefnogi cynnig o'r fath, oherwydd, yn sicr, pan wyf yn siarad â chyd-Aelodau o'ch ochr chi yn ogystal â phen arall yr M4—Chris Evans, er enghraifft, o Islwyn—maen nhw eisiau gweld yr ymchwiliad annibynnol hwnnw oherwydd eu bod nhw'n credu mai dyma'r peth iawn i'w wneud, a dim ond oherwydd eich ystyfnigrwydd chi nid ydym yn cael yr ymchwiliad hwnnw yma yng Nghymru? Felly, dewch i ni weld beth fydd canlyniad y pleidleisiau yma, a gadewch i ni weld a oes angen i chi chwipio eich Aelodau i gefnogi rhwystro ymchwiliad cyhoeddus COVID yma yng Nghymru.
Wel, Llywydd, dydw i ddim yn mynd i ymateb i awgrym nad ydw i erioed wedi ei weld, pan nad oes un darn o bapur o fy mlaen i yn egluro beth mae arweinydd yr wrthblaid yn credu y bydd yn ei osod ger bron y Senedd. Wrth gwrs, pan fydd yn gwneud ei feddwl i fyny ac yn gosod rhywbeth, yna byddaf yn edrych arno'n ofalus a bydd fy ngrŵp yn penderfynu beth y maen nhw'n dymuno ei wneud. Ond, y syniad y gallwch chi drin materion o'r difrifoldeb hwn mewn ffordd mor ddi-hid, eich bod chi'n credu ei bod hi'n bosibl gwneud awgrym o ddim—dim byd o gwbl, nid un ddogfen i awgrymu i ni beth fyddai cwmpas ymchwiliad o'r fath, pa bwerau fydd ganddo, sut fydd yn mynd ati i weithredu hyn. Pan gawn ni gynnig difrifol gennych, yna byddwn yn edrych arno o ddifrif, ond y prynhawn yma, yn sicr nid ydym wedi cael hynny. Ac os yw eisiau i mi enwi sefydliad yr wyf wedi cael trafodaethau ag ef sy'n credu mai'r ffordd orau o gael atebion i gwestiynau pobl yw drwy ymchwiliad y DU, yna byddaf yn ei gyfeirio, fel y gwnes i lawer gwaith o'r blaen, at y sgyrsiau a gefais gyda Phrif Weinidog y DU, yr oedd ef yn eu cefnogi ar y pryd, oherwydd yn fy nhrafodaethau gyda'r Prif Weinidog ar y pryd, Boris Johnson, roedd hi'n amlwg mai ymchwiliad y DU â'r gallu i ysgogi'r holl wybodaeth angenrheidiol a chael y pwerau y byddai eu hangen arno i wneud yr ymholiadau hynny, oedd y ffordd ymlaen a ffafriwyd. Rwyf wedi dweud wrthych o'r blaen: cefnogais Brif Weinidog y DU ar y pryd, hyd yn oed pan oeddech chi wedi ceisio'u tanseilio nhw'n gyson.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Mae heddiw'n nodi 100 mlynedd o oruchafiaeth etholiadol Llafur, gan wneud eich plaid, yn eich geiriau chi,
'y blaid fwyaf llwyddiannus yn y byd democrataidd'.
Mae'n rhaid i mi ddweud, y bore 'ma, nid oedd yr hwyliau yn rhai o ddathlu pan sefais i a chydweithwyr eraill Plaid Cymru yn y glaw mewn undod ag undebwyr llafur ar streic i nodi rhai adegau hanesyddol eraill; y bleidlais gyfartalog fwyaf o blaid streicio gan undeb y PCS yn ei hanes, sy'n cwmpasu 126 o weithleoedd ar wahân, gan gynnwys y sefydliad hwn, y Senedd; y tro cyntaf i Gymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon gynnal pleidlais ymhlith ei haelodau ynghylch streicio dros gyflogau yn ei hanes 125 mlynedd; y streic gyntaf ledled y genedl yn hanes 106 mlynedd y Coleg Nyrsio Brenhinol. Nawr, mae Keir Starmer wedi gwrthod dro ar ôl tro gefnogi gweithwyr sy'n streicio, gan ddweud ei fod yn deall pam y mae streiciau'n digwydd, ond nad oedd yn barod i sefyll gyda gweithwyr ar linellau piced. Beth ydych chi'n credu y byddai Keir Hardie wedi ei wneud o hynny? Ac yn fwy perthnasol, ydych chi'n barod i sefyll mewn undod â gweithwyr pan nad yw eich arweinydd Prydeinig yn gwneud hynny, yn anffodus?
Wel, Llywydd, rwy'n cydnabod y dicter a'r siom y mae llawer o weithwyr gwasanaethau cyhoeddus yn eu profi ar hyn o bryd. Pan fydd eich cyflogau wedi cael eu cadw i lawr drwy ddegawd o gyni, ac rydych chi bellach yn wynebu codiadau cyflog o dan lefel chwyddiant, yna mae'n gwbl ddealladwy pam y mae gweithwyr o dan yr amgylchiadau hynny'n teimlo fel hyn a pham eu bod yn pleidleisio i weithredu yn y ffordd yma. A does gan y Llywodraeth Lafur hon ddim amwysedd o gwbl wrth roi ar gofnod ein dealltwriaeth o'r ffordd y mae gweithwyr y sector cyhoeddus wedi cael eu gwthio i gymryd y camau y maen nhw wedi eu cymryd. Rwy'n hapus iawn i ailadrodd hynny a'i roi ar gofnod eto y prynhawn yma.
Mae Syr Keir wedi dweud mai'r peth pwysicaf y gallai ei wneud ar gyfer gweithwyr ar streic yw hebrwng Llywodraeth Lafur i mewn. Ac ie, pe bai honno'n Llywodraeth radical a all helpu i ddarparu cyllid tecach i Gymru a mwy o degwch cyffredinol drwy'r mathau o newidiadau blaengar y mae arweinydd ein plaid yn San Steffan, Liz Saville Roberts, yn eu cynnig drwy ei Bil Comisiwn Diwygio Trethi, gallai wneud gwahaniaeth pwysig iawn i'n bywydau. Ond yng Nghymru, nid oes angen i ni hebrwng Llywodraeth Lafur i mewn, mae gennym ni un yn barod. A Llywodraeth Lafur Cymru yw'r un y bydd nyrsys, ymhen ychydig wythnosau, gydag athrawon yn ymuno'n fuan wedyn, yn ôl pob tebyg, yn taro yn ei herbyn. Er mwyn osgoi sefyllfa pan fydd y mudiad llafur i bob pwrpas mewn anghydfod â'r Llywodraeth dan arweiniad plaid sy'n rhannu ei henw, a wnaiff y Prif Weinidog ddweud os yw'r dewis o ddefnyddio'r pwerau treth incwm sydd gennym mewn ffordd flaengar, gan gynnwys, os oes angen, y gyfradd sylfaenol, yn rhywbeth y byddwch o leiaf yn edrych arno'n fanwl er mwyn osgoi'r cyni sylweddol sydd yn bur debyg o fod o'n blaenau ni'n fuan?
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno ag arweinydd Plaid Cymru nad oes dim yn bwysicach i wneud gwahaniaeth i ddyfodol pobl sy'n gweithio yn y Deyrnas Unedig na Llywodraeth Lafur yn San Steffan, ac edrychaf ymlaen at wneud popeth o fewn ein gallu, fel plaid yma yng Nghymru, fel yr ydym wedi ei wneud ers 100 mlynedd, i wneud y cyfraniad mwyaf posibl at y fuddugoliaeth Lafur honno ar y cyfle cyntaf posibl. Mae fy nhrafodaethau gyda chydweithwyr undebau llafur—ac roeddwn i'n eu cael nhw'n gynharach y bore 'ma—yn ei gwneud hi'n amlwg iawn i mi eu bod nhw'n deall cyfyng-gyngor Llywodraeth Lafur Cymru yma. Mae gennym gyllideb sefydlog y mae'n rhaid i ni ei phennu, ac os ydym ni'n talu mwy i bobl na'r arian sydd gennym—ac rydym ni wedi bodloni argymhellion y corff adolygu cyflogau, ym maes iechyd ac addysg—os ydym ni'n talu mwy i bobl na hynny, yna mae'n rhaid i'r arian hwnnw ddod o rywle arall.
Nawr, fe wnaf i am eiliad, dynnu sylw at y profiad yn yr Alban. Yno, mae chwaer blaid Plaid Cymru yn wir wedi cynnig mwy o gynnydd i weithwyr iechyd nag yr ydym wedi gallu ei wneud yma yng Nghymru. A wnaeth hyn atal yr RCN yn Yr Alban rhag pleidleisio dros streicio ym mhob un bwrdd iechyd yn yr Alban? Naddo. Ac oherwydd bod yr SNP yn Llywodraethu yn yr Alban, mae'n rhaid iddyn nhw wynebu'r cyfyng-gyngor anodd iawn sy'n dod gyda'r penderfyniadau y maen nhw wedi eu gwneud, ac rwy'n eu parchu nhw am y ffordd y maen nhw wedi gwneud y penderfyniadau hynny. Ond gadewch i ni fod yn glir, Llywydd, mae Llywodraeth yr SNP, yn y pythefnos diwethaf, wedi cyhoeddi ei bod yn cymryd £400 miliwn allan o gyllideb GIG yr Alban er mwyn talu am y codiad ychwanegol yng nghyflog gweithwyr o fewn y GIG. Mae hwnna'n benderfyniad y mae Llywodraeth yr Alban wedi ei wneud, ac mae o fewn ei hawdurdod gwleidyddol ei hun i wneud hynny. Yr hyn y mae angen i ni ei glywed gan Blaid Cymru yw os ydyn nhw'n credu y dylai Llywodraeth Cymru gynyddu cyflogau gweithwyr yn y gwasanaeth iechyd y tu hwnt i'r cyllid sydd gennym, o ble fyddai'r arian yn dod yma?
Rwy'n edrych ymlaen at weld y Prif Weinidog yn caniatáu i ni fynd drwy'r llyfrau gydag ef. A fydd e'n trefnu sesiwn friffio pan gawn ni edrych mewn gwirionedd, fesul llinell, ar ble y gallwn ni ailflaenoriaethu'r gyllideb mewn ffordd flaengar, sosialaidd?
Nawr, a wnaiff y Prif Weinidog egluro un peth? Fe gyfeirioch chi at drafodaethau. Ydych chi'n barod i gynnal trafodaethau gyda'r undebau iechyd yn yr anghydfod dros gyflogau, ac yn wir gyda'r holl undebau sector cyhoeddus sy'n pleidleisio dros streicio? Mae'r Blaid Lafur yn San Steffan yn galw ar y Llywodraeth yno fel mater o drefn i ddod o gwmpas y bwrdd mewn sefyllfaoedd fel hyn. Mae'r Blaid Lafur yn yr Alban yn gwneud y pwynt hwnnw hefyd. Ydych chi'n barod i ddod o gwmpas y bwrdd? Mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi dweud wrthym fod y Gweinidog iechyd wedi gwrthod trafod gyda Fforwm Partneriaeth Cymru, corff sy'n cynnwys undebau llafur, arweinwyr y GIG a chynrychiolwyr Llywodraeth Cymru, sydd, yn ôl y Coleg Nyrsio Brenhinol yn meddu ar hanes hir o bartneriaeth gymdeithasol gynhyrchiol ar faterion sy'n gysylltiedig â chyflogau. Pam ydych chi'n gwrthod cwrdd â nhw, pan fo partneriaeth gymdeithasol i fod yn egwyddor graidd i chi, a chi yw'r Blaid Lafur yn llythrennol? Hynny yw, ai dyna sut mae llwyddiant ar ôl 100 mlynedd yn edrych bellach?
Wel, Llywydd, yn gyntaf oll, rwy'n ddiolchgar i arweinydd Plaid Cymru am gytuno i ddod i sesiwn friffio manwl ar yr amgylchiadau y byddwn yn eu hwynebu yma yng Nghymru pan fyddwn wedi gweld canlyniadau datganiad yr hydref ddydd Iau.
Llywydd, mae pob streic yn dod i ben yn y diwedd wrth drafod, a dyna'r ffordd rwy'n credu y bydd yr anawsterau presennol a welwn ni mewn gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru yn cael eu datrys. Nid yw Llywodraeth Lafur byth yn gwrthod siarad â'n partneriaid, ond mae'n rhaid ei wneud mewn ffordd sy'n deg i bob partner mewn unrhyw fforwm partneriaeth. Nid y Coleg Nyrsio Brenhinol yw'r unig undeb sy'n cynrychioli gweithwyr yn y gwasanaeth iechyd, ac mae undebau llafur eraill yn ymgynghori gyda'u haelodau ar hyn o bryd. Mae'n rhaid i chi gynnal y trafodaethau hyn mewn ffordd sy'n cydnabod buddiannau mwy nag un grŵp neu un sefydliad. Ond mae'r egwyddor bod streicio yn cael ei ddatrys yn y diwedd drwy drafodaethau yn un yr ydym yn ei deall yn llwyr, oherwydd Llywodraeth yw hon, er gwaethaf y cyfnod anodd iawn yr ydym ynddo ac y byddwn yn parhau ynddo, sy'n credu'n gryf a heb betruso mai partneriaeth gymdeithasol yw'r ffordd gywir o wneud yn siŵr bod modd datrys materion heriol iawn rhyngom ni.