1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi dysgwyr yng Nghanol De Cymru y mae eu mynediad at addysg wedi ei effeithio gan yr argyfwng costau byw? OQ58751

Mae ein grant datblygu disgyblion—mynediad yn darparu cyllid yn uniongyrchol i deuluoedd cyfoes i brynu gwisg, cit a chyflenwadau eraill ar gyfer yr ysgol. Fe wnes i gyhoeddi taliad untro ychwanegol o £100 i bob plentyn a pherson ifanc sy'n gymwys i gael y grant eleni, gan gynyddu'r cyllid i fwy na £23 miliwn ar gyfer 2022-23. 

Diolch, Weinidog. Gwn i chi ymweld yn ddiweddar ag Ysgol Uwchradd Llanishen, lle codwyd gyda chi cost trafnidiaeth fel un o'r rhwystrau sy'n effeithio ar bresenoldeb dysgwyr yn yr ysgol. Mae hon yn broblem barhaus sydd wedi ei chodi gyda mi, ac yn rhywbeth rydych wedi dweud yn flaenorol eich bod yn cydweithio efo'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd arno. Serch hynny, deallaf gan y dysgwyr mai gwaethygu mae'r sefyllfa, gyda mwy o ddysgwyr wedi cael eu gwrthod rhag mynd ar y bws gan nad oedd ganddynt arian i dalu am siwrnai. Pa drafodaethau sydd wedi eu cynnal felly gydag awdurdodau lleol yng Nghanol De Cymru—sef Caerdydd, Bro Morgannwg a Rhondda Cynon Taf—i sicrhau nad yw cost y diwrnod ysgol, gan gynnwys cost trafnidiaeth, yn rhwystr i bob disgybl fynd i'r ysgol? 

Diolch i Heledd Fychan am y cwestiwn pellach, ac mae hwn yn bwynt teilwng iawn; mae e yn sefyllfa heriol, fel gwnaeth yr Aelod ddweud. Fe fues i yn ddiweddar yn ysgol Llanishen yn trafod gyda grŵp o ddisgyblion, yn cynnwys Aelod o'r Sened Ieuenctid, oedd wedi bod yn gwneud ymchwil i fewn i impact hyn ar yr ysgol, ac wedi bod yn edrych am ddatrysiadau. Ac roedd e'n ymweliad buddiol ac yn drafodaeth ddefnyddiol iawn, ac rwy'n sicr yn deall y consárn a'r heriau mae teuluoedd yn eu wynebu yn y cyd-destun hwn. Mae swyddogion yn yr adran newid hinsawdd, sydd yn gyfrifol am drafnidiaeth, fel mae'r Aelod yn gwybod, wedi bod mewn trafodaethau gydag awdurdodau lleol a gyda darparwyr trafnidiaeth ysgol ar draws Cymru, a dweud y gwir, i edrych ar gost trafnidiaeth ysgol yn benodol wrth i awdurdodau barhau i gyrraedd eu dyletswyddau statudol i ddarparu trafnidiaeth. Mae'r cynnydd mewn cost tanwydd wedi bod yn her sylweddol i hyn. Fel mae'r Aelod yn gwybod, dyw'r dreth sy'n cael ei thalu am danwydd ddim yn rhywbeth sydd wedi ei ddatganoli, felly. Nid yw'r Llywodraeth yn San Steffan, wrth gwrs, wedi gweithredu yn hynny o beth, yn anffodus. Rŷm ni wedi ysgrifennu at Llywodraeth San Steffan i ddwyn sylw at hynny. Mae'r adolygiad sydd wedi digwydd o'r Learner Travel (Wales) Measure 2008 yn ddiweddar wedi dangos bod angen edrych ymhellach i rai elfennau ohono, ac mae'r gwaith hwnnw'n digwydd ar hyn o bryd o ran y swyddogion yn yr adran newid hinsawdd. 

Weinidog, fel rwy'n siŵr eich bod yn gwybod, mae plant difreintiedig yn wynebu llu o heriau nad ydynt o reidrwydd yn bodoli i'r rhan fwyaf o bobl. Un anfantais o'r fath yw argaeledd rhyngrwyd a dyfeisiau priodol gartref. Mae Comisiynydd Plant Cymru wedi amcangyfrif nad oes gan rhwng traean a hanner y plant efallai ddyfeisiau priodol at eu defnydd, a hyd yn oed pan fo'r rhain ar gael, fod problem o hyd yn sgil y ffaith bod aelwydydd incwm isel yn llai tebygol o fod â chysylltiad â'r rhyngrwyd. Mae hyn yn arbennig o wir am gymunedau gwledig, lle mae'r gallu i gael digon o led band ar gyfer band eang yn gyfyngedig dros ben, a heb fod yn werth ei brynu mewn gwirionedd. O ystyried bod dysgu gartref wedi dod yn arf a fabwysiadwyd gan ysgolion i reoli addysgu yn ystod cyfyngiadau COVID—ac rwy'n ymwybodol fod llawer o ysgolion, os nad pob un, wedi cadw'r system yn ei lle i barhau i helpu i ddarparu cymorth dysgu ychwanegol—pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol ac ysgolion i helpu i sicrhau bod digon o ddyfeisiau gyda mynediad at y rhyngrwyd ar gael ar gyfer aelwydydd incwm isel sydd â phlant oed ysgol? Diolch. 

Diolch i Joel James am dynnu sylw at y mater hwn. Roedd yn un o'r meysydd blaenoriaeth allweddol i ni yn ystod y pandemig COVID am y rheswm pwysig iawn y mae'n ei nodi—i sicrhau nad oedd anallu i fforddio offer neu gysylltedd digidol yn rhwystr i bobl ifanc allu manteisio ar y dysgu cyfunol a oedd yn digwydd ar y pryd. Fe wnaethom fuddsoddi dros £180 miliwn i ddiogelu ein seilwaith technoleg addysg ar gyfer y dyfodol a sicrhau ei fod ar gael i bob dysgwr ar sail deg. Roedd hynny'n cynnwys 216,000 o ddyfeisiau defnyddiwr terfynol a chysylltedd hefyd. Felly, rwy'n siŵr y bydd yna enghreifftiau lle mae hynny'n parhau i fod yn rhwystr, ond ein hymrwymiad yw sicrhau bod pot sylweddol o gyllid ar gael i sicrhau nad oes unrhyw ddysgwr dan anfantais oherwydd anallu naill ai i fforddio offer cyfrifiadurol neu gysylltedd band eang.

Weinidog, soniais yn ystod sesiwn gwestiynau'r Prif Weinidog ddoe am fy ymweliad ag Ysgol Gynradd Capcoch yn Abercwmboi yn ddiweddar i weld y gwaith a wnânt ar fynd i'r afael â thlodi plant, gwaith sydd wedi'i ganmol gan Estyn. Mae eu hymyriadau'n cynnwys pethau fel cyfnewidfa ddillad, banc bwyd ac ymagwedd gynhwysol tuag at fynd ar deithiau ysgol, sy'n fwyfwy hanfodol pan fyddwn yn wynebu pwysau cynyddol ar gyllidebau aelwydydd, ac sy'n gallu creu rhwystrau o ran mynediad at addysg. Sut mae Llywodraeth Cymru'n hybu enghreifftiau o arferion gorau o'r fath, fel y gall ysgolion gynorthwyo dysgwyr a'u teuluoedd i liniaru effaith yr argyfwng costau byw?

Diolch i Vikki Howells am dynnu sylw at y gwaith da sy'n digwydd yn ysgol Capcoch yn Abercwmboi. Rwy'n gobeithio bod y grant datblygu disgyblion—grant mynediad a ddarparwn yng Nghymru wedi gwneud gwahaniaeth sylweddol i lawer o deuluoedd, neu lawer o deuluoedd incwm is o leiaf, o amgylch Cymru, gan helpu, fan lleiaf, i gael gwared ar rywfaint o'r pryder sy'n gysylltiedig â phrynu gwisg ysgol, er enghraifft, neu git ac offer arall. Yn ogystal â'r hyn a ddywedais nawr mewn ymateb i'r cwestiwn cynharach, rydym am wneud yn siŵr y gall plant fynychu'r ysgol a chymryd rhan lawn mewn gweithgareddau ar yr un lefel â'u cyfoedion. Mae'r grant hwnnw bellach ar gael i blant a phobl ifanc cymwys ym mhob blwyddyn ysgol orfodol. Fe fydd hi'n gwybod, fel y soniais yn gynharach, ei fod wedi cynyddu £100 yn ychwanegol yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Ond rydym hefyd yn edrych ar y defnydd a wneir o'r cyllid grant datblygu disgyblion yn gyffredinol. Mae yna rai enghreifftiau da iawn—ac mae hi wedi tynnu sylw at rai ohonynt yn ei chwestiwn—o ysgolion yn defnyddio'r cyllid mewn ffordd effeithiol iawn, ac rwyf am sicrhau, yn rhan o'r adolygiad hwnnw, fod gan bob pennaeth sy'n edrych ar y ffordd orau o ddefnyddio'r cyllid fynediad at sylfaen dystiolaeth dda, astudiaethau achos da ac arferion gorau o lefydd eraill. Ac rwy'n siŵr mai'r gwaith y mae hi wedi tynnu sylw ato yn ysgol Capcoch yw'r math o beth rydym ei eisiau er mwyn gwneud yn siŵr fod ysgolion ym mhob man yn gallu manteisio arno.

Hoffwn ofyn pa gefnogaeth sydd ar gael i fyfyrwyr mewn addysg bellach a cholegau eraill sydd ar y cyfan yn gwasanaethu'r myfyrwyr tlotaf, oherwydd ehangder eu cwricwlwm. Ni roddodd Llywodraeth y DU unrhyw arian i golegau yn y datganiad ariannol yr wythnos diwethaf, er eu bod wedi rhoi ychydig o arian i ysgolion. Beth y gall colegau yng Nghanol De Cymru ei ddisgwyl gan Lywodraeth Cymru?

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn hwnnw. Gallant ddisgwyl i'n hymrwymiad i addysg bellach barhau; roeddwn yn benderfynol y byddem yn adlewyrchu'r ymrwymiad hwnnw yn ein setliad cyllideb ar gyfer eleni. Felly, ar gyfer y flwyddyn 2022-23, fe welwch fuddsoddiad o dros £400 miliwn yn uniongyrchol i golegau ar gyfer darpariaeth a chymorth craidd, sef y cynnydd mwyaf ers blynyddoedd lawer mewn gwirionedd, ac roedd hwnnw er mwyn adlewyrchu ein hymrwymiad i'r gwaith y mae colegau addysg bellach yn ei wneud, yn enwedig ar gyrraedd rhannau o'n cymunedau na fydd ysgolion weithiau'n gallu eu cyrraedd bob amser, oherwydd ehangder y cynnig yn y ffordd y soniodd hi yn ei chwestiwn. Ond mae fy swyddogion yn gweithio'n agos gyda'r sector i nodi effaith yr argyfwng costau byw ac i chwilio am gyfleoedd i leihau costau i'r sector drwy gaffael ar y cyd, trafod ar y cyd. Cyn bo hir, byddaf yn cyhoeddi cyllid pellach ar gyfer arloesi yn hyn o beth, fel y gall colegau addysg bellach edrych i weld sut y gallant ddarparu pethau'n wahanol, er mwyn rhyddhau arbedion mwy hirdymor efallai. A byddaf hefyd yn cyhoeddi cyllid pellach i golegau a fydd o fudd i'r dysgwyr yr effeithir arnynt fwyaf gan yr argyfwng costau byw drwy gyfrwng £1.3 miliwn ychwanegol i gynyddu'r cyllid sydd ar gael ar gyfer cronfeydd ariannol wrth gefn, a £2.5 miliwn ychwanegol i gyfrannu tuag at gostau cynyddol deunyddiau traul, sy'n gwbl hanfodol ar gyfer cyflawni rhai o'r rhaglenni galwedigaethol y mae colegau addysg bellach yn eu cyflwyno mor dda.