Gofal Iechyd Preifat

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru ar 6 Rhagfyr 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Llyr Gruffydd Llyr Gruffydd Plaid Cymru

4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y defnydd cynyddol o ofal iechyd preifat gan gleifion sy'n aros am driniaeth ar y GIG? OQ58843

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:17, 6 Rhagfyr 2022

Diolch i Llyr Gruffydd am y cwestiwn, Llywydd. Rwyf am weld gwasanaeth iechyd sy'n gallu ymateb i angen yn brydlon, o safbwynt clinigol, ac sydd ar gael i bawb sy'n dewis ei ddefnyddio. Y gwasanaeth iechyd sy'n darparu bron y cyfan o'r gofal sylfaenol a'r gofal brys yng Nghymru. Os yw cleifion yn dewis defnyddio'r sector annibynnol, maen nhw’n rhydd i wneud hynny, wrth gwrs.

Photo of Llyr Gruffydd Llyr Gruffydd Plaid Cymru

Diolch ichi am eich ateb. Dwi eisiau rhannu gyda chi brofiad etholwraig i fi. Mae hi'n nyrs ac mae hi'n dioddef â phroblem twnnel carpal ar ei dwy law. Mae hynny, wrth gwrs, yn achosi'r dwylo i chwyddo, mae e'n dod â phoen llosgi a phoen yn saethu lan y fraich at y penelin, ac mae hynny, wrth gwrs, gan mai nyrs deintyddol yw hi, yn cael effaith ar ei gallu hi i weithio. Mae e hefyd, wrth gwrs, yn cael effaith ar ansawdd bywyd a'i llesiant hi fel unigolyn. Nawr, ar ôl cael gwybod bod y rhestr aros, yn ôl ym mis Gorffennaf, yn 12 mis ar gyfer achosion os ydyn nhw'n frys, mi gafodd hi gadarnhad ym mis Medi ei bod hi bellach yn cael ei hystyried yn achos brys, ond bod y rhestr aros bellach yn ddwy flynedd o hyd. Nawr, mewn anobaith, mae hi wedi penderfynu bod gyda hi ddim dewis ond mynd i gael triniaeth breifat, ac er mwyn ariannu hynny, mae hi yn gorfod gwerthu ei thŷ. Nawr, allwch chi ein cyhuddo ni o fod yn besimists os ŷch chi eisiau, ond ydych chi'n credu ei bod hi'n dderbyniol bod rhywun yn gorfod troi at sefyllfa lle maen nhw'n gwerthu eu tŷ i gael mynediad at wasanaeth preifat sydd i fod ar gael ar y gwasanaeth iechyd gwladol? Ac onid yw hyn yn amlygu bod yna symud cynyddol at ddefnyddio gwasanaethau preifat, boed hynny'n fwriadol neu beidio, o dan eich Llywodraeth chi?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:19, 6 Rhagfyr 2022

Wel, Llywydd, fel mae'r Aelod yn gwybod, mae'n amhosib i fi ymateb i achos ble dwi'n clywed am y manylion am y tro cyntaf yn y Siambr. Fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, dwi eisiau gweld gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru ble mae'n gallu rhoi gwasanaethau i bobl mewn ffordd brydlon, ymhob agwedd o'r gwasanaeth.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Ac er ei bod hi'n anodd iawn clywed y math o achos y mae'r Aelod wedi ei amlinellu'r prynhawn yma, mae'n dal yn bwysig dweud, hyd yn oed os cymerwch chi'r ffigyrau a gyhoeddir gan y sector preifat eu hunain—ac, wrth gwrs, maen nhw yno i gyflwyno'r achos dros eu sector—ond os cymerwch chi eu ffigurau eu hunain ar ddefnydd o'r sector preifat yng Nghymru, yna, mewn gofal wedi'i gynllunio, mae 5 y cant o ofal wedi'i gynllunio yng Nghymru yn cael ei ddarparu gan y sector preifat; mae 95 y cant ohono'n parhau i gael ei ddarparu gan y GIG. Os gymerwch chi i ystyriaeth y ffaith bod hanner y llawdriniaethau yng Nghymru yn cael eu cyflawni o ganlyniad i dderbyniad brys yn hytrach na derbyniad wedi'i gynllunio, mae hynny'n gostwng i 2 y cant o bobl yng Nghymru yn cael eu gofal drwy'r sector preifat. Ac os dechreuwch chi gymryd i ystyriaeth pethau fel apwyntiadau cleifion allanol, yna mewn gwirionedd, mae ffracsiwn y gofal sy'n cael ei ddarparu gan y sector preifat yng Nghymru yn gostwng i lai nag 1 y cant. Felly, er bod bob amser yn ddrwg gen i glywed am unrhyw un sydd wedi teimlo rheidrwydd i gael gafael ar driniaeth y tu allan i GIG Cymru, mae'r darlun cyffredinol yn parhau i ddangos bod pobl yng Nghymru, yn gwbl briodol, yn gallu dibynnu ar y GIG i ddiwallu eu hanghenion, a'i fod yn gwneud hynny i filoedd ar filoedd ar filoedd o bobl ledled Cymru bob un wythnos.

Photo of Russell George Russell George Conservative 2:21, 6 Rhagfyr 2022

(Cyfieithwyd)

Prif Weinidog, yr hyn yr wyf i wedi ei nodi yw bod mwy o fy etholwyr, dros y 12 mis diwethaf yn benodol, yn dewis mynd i gael triniaeth breifat, gan eu bod nhw wedi gwneud y penderfyniad hwnnw nad ydyn nhw eisiau aros ar restr aros GIG mwyach, yn aml mewn poen. Ar un achlysur, fe aeth un etholwr, rwy'n gwybod, i ddyled er mwyn talu am driniaeth breifat.

Nawr, mae'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol wedi clywed cryn nifer o hanesion torcalonnus pobl yn aros am ofal iechyd preifat sydd wedi eu gadael mewn dyled ddifrifol. Dywedodd un person hyn, ac rwy'n dyfynnu: 'Fe wnaeth y GIG ganslo fy llawdriniaeth a drefnwyd dair gwaith, hyd yn oed ar ôl i'm gynaecolegydd bwysleisio pa mor bwysig oedd hi fy mod i'n cael llawdriniaeth ar frys er mwyn cadw fy ngholuddyn. Oherwydd hyn, talais dros £15,000 i gael dwy lawdriniaeth breifat a oedd yn hanfodol ar gyfer fy iechyd. Mae hyn wedi cael effaith enfawr ar fy sefyllfa ariannol a fy nghynlluniau bywyd'. Fy nghwestiwn i yw, Prif Weinidog: beth yw eich cyngor i bobl sydd ar restr aros, sydd â'r gallu i dalu am driniaeth breifat, ac sy'n gallu fforddio gwneud hynny? Beth yw eich cyngor iddyn nhw, a beth yw eich cyngor i bobl yn yr un sefyllfa nad ydyn nhw'n gallu fforddio talu ond sy'n ystyried mynd yn breifat, rhoi eu hunain mewn dyled bosibl, gan eu bod nhw'n pryderu am y boen y maen nhw ynddo?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:22, 6 Rhagfyr 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, fy nghyngor i iddyn nhw yw gofyn am gyngor gan eu clinigwr ac yna gwneud asesiad mai dim ond nhw sy'n gallu ei wneud. Nid oes unrhyw gyngor posibl y gall yr Aelod na minnau ei roi i bobl yn sefyll yma. Dylen nhw gael cyngor clinigol, ac yna dylen nhw wneud eu penderfyniad.

Photo of Jane Dodds Jane Dodds Liberal Democrat 2:23, 6 Rhagfyr 2022

(Cyfieithwyd)

Prynhawn da, Prif Weinidog. Un maes lle nad oes gan bobl ddewis o ran a ydyn nhw'n mynd yn breifat ai peidio yw triniaeth ddeintyddol. Mae cael gafael ar ddeintydd yng Nghymru, yn enwedig mewn ardal wledig fel y mae nifer ohonom ni'n ei chynrychioli yma, bron yn amhosibl. Mae deintyddion bellach yn dewis troi'n breifat. Nawr, er ein bod ni erioed, fel oedolion, wedi talu rhywbeth tuag at ein triniaeth, ceir llawer o oedolion nad ydyn nhw'n gallu fforddio cael triniaeth ddeintyddol bellach. Ond yn fwy pryderus fyth, ni all plant gael gafael ar ddeintydd GIG. Rwy'n siŵr y byddem ni'n cytuno bod honno'n sefyllfa annioddefol. Felly fy nghwestiynau i yw: a ydym ni'n gwybod faint o blant yng Nghymru sy'n aros am ddeintydd GIG? Ac a gaf i ofyn beth mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud am hynny? Diolch yn fawr iawn.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Mewn sawl ffordd, nodwyd craidd y broblem yn y cwestiwn, sef bod deintyddion yn fusnesau preifat; maen nhw'n gontractwyr. Ni ellir eu gorfodi i weithio i'r GIG. Ac rydym ni wedi gweld, i raddau bach iawn, mewn gwirionedd, rhai deintyddion yng Nghymru yn symud allan o'r GIG ac i bractis preifat. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud am y peth? Wel, rwyf i wedi rhannu hyn ar y llawr nifer o weithiau, Llywydd. Yn greiddiol i'r hyn y byddwn ni'n ei wneud yw newid contract deintyddion yn GIG Cymru, ac rydym ni wedi gwneud hynny ers 1 Ebrill. Mae'r mwyafrif helaeth o ddeintyddion yng Nghymru wedi dewis y cytundeb newydd, a bydd y cytundeb newydd ar ei ben ei hun yn creu tua 126,000 o apwyntiadau GIG ychwanegol yma yng Nghymru ym mlwyddyn gyntaf y contract hwnnw. Yn ardal Hywel Dda, sy'n rhan o'r ardal a gynrychiolir gan yr Aelod, mae hynny eisoes wedi cynhyrchu dros 8,000 o apwyntiadau GIG ychwanegol, ac mae tua hanner y rheini ar gyfer plant. Felly, mae camau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd, yn ogystal â'r buddsoddiad pellach y mae'r Gweinidog wedi ei wneud ar gael i fyrddau iechyd at ddibenion deintyddol eleni.

Yn y tymor hwy, yr ateb yw diwygio natur y proffesiwn, er mwyn rhyddfrydoli'r proffesiwn. Mae gennym ni ddeintyddion sy'n cyflawni gweithgareddau nad oes angen rhywun â hyfforddiant a lefel uchel uwch-ddeintydd sydd wedi cymhwyso'n llawn arnoch i'w cyflawni, ond mae'r proffesiwn wedi bod yn arafach na rhannau eraill o faes gofal sylfaenol i arallgyfeirio fel bod pobl eraill wedi'u hyfforddi ac sy'n gallu cyflawni rhai o'r gweithgareddau sydd eu hangen ym maes deintyddiaeth, gan ryddhau amser y deintydd—yr adnodd mwyaf gwerthfawr sydd gennym ni—i wneud y pethau y gall deintydd yn unig eu gwneud. A thrwy'r corff hyfforddi sydd gennym ni, rydym ni'n cynyddu nifer y bobl sy'n cael eu hyfforddi i allu gweithio ochr yn ochr â deintyddion i gynnig y mathau hynny o driniaethau. Y cyflymaf y gallwn ni wneud i hynny ddigwydd, y mwyaf o driniaethau fydd ar gael a'r mwyaf o blant fydd yn gallu derbyn deintyddiaeth GIG yn y ffordd y byddem ni'n dymuno ei weld yng Nghymru.