3. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i gefnogi'r iaith Gymraeg mewn ysgolion a chymunedau gwledig? OQ58914

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Fis Awst diwethaf, fe wnes i lansio comisiwn i ddiogelu dyfodol cymunedau Cymraeg. Fe wnes i gymeradwyo hefyd gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg pob un o’r 22 awdurdod lleol, sy’n nodi sut mae’r awdurdodau lleol yn bwriadu gwella addysg cyfrwng Cymraeg dros y 10 mlynedd nesaf.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Dwi eisiau canolbwyntio, os yw hynny'n iawn, ar y WESPs—rydych chi wedi sôn am y WESPs mewn cwestiwn arall—yn enwedig ar y rhan o'r WESPs sy'n sôn am ysgolion uwchradd a sut mae ysgolion cynradd mewn llefydd gwledig yn gallu sicrhau bod gan yr ysgolion uwchradd y rhifau o'r disgyblion i fynd i mewn i'r ysgolion uwchradd. Mae yna gydbwysedd yma, dwi'n siŵr eich bod chi'n gweld. Ym Mhowys, mae penderfyniad wedi cael ei wneud i gau ysgol Llanfihangel Rhydieithon, ysgol gynradd Saesneg sydd eisiau bod yn ysgol gynradd Gymraeg. Yn eich barn chi, sut gall y WESP i ysgolion uwchradd helpu sicrhau bod ysgolion cynradd yn goroesi mewn llefydd gwledig? Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. O ran cau'r ysgol benodol mae'r Aelod yn sôn amdani, gwnaethpwyd y penderfyniad hwnnw yn gynharach y flwyddyn ddiwethaf. Mae'r penderfyniad wedi'i ohirio o ran ei gymryd mewn i effaith ar gyfer eleni, fel bod cyfle'n cael ei gymryd i edrych a oedd cynllun amgen ar gyfer sicrhau sefydlu ysgol cyfrwng Cymraeg yn yr ardal. Mae'r adolygiad hwnnw wedi digwydd, fel rwy'n deall, ac, yn ei gyfarfod mwyaf diweddar, mae'r cyngor wedi penderfynu parhau gyda'r penderfyniad gwreiddiol. Does gen i fel Gweinidog ddim cyfle pellach i fod yn rhan o'r broses honno. Chefais i ddim unrhyw gwynion wrth y cyhoedd o fewn y ffenestr oedd gennyf i fel Gweinidog i allu ymwneud â'r penderfyniad, felly dyw hynny bellach ddim yn opsiwn.

Fel mae'r Aelod yn dweud, mae'n bwysig, wrth edrych ar ddarpariaeth ysgolion cynradd ac ysgolion uwchradd, fod cynghorau yn mynd i'r afael gyda dosbarthiad daearyddol darpariaeth. Mae hynny'n elfen bwysig iawn. Rŷn ni wedi sôn eisoes yn y Siambr nad dim ond rhifau sy'n bwysig, ond mae'r dosbarthiad a lleoliad y ddarpariaeth yn rhannau elfennol o sicrhau ffyniant yr iaith. Rwyf wedi cwrdd â'r cyngor ym Mhowys i sôn am eu cynlluniau strategol nhw. Maen nhw wedi sôn eisoes am gynlluniau, efallai, i edrych eto ar rai o'r pethau oedd gyda nhw i'w dweud o ran darpariaeth uwchradd. Felly, mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn trafod hynny gyda nhw ar hyn o bryd. 

Diolch, Weinidog. Weinidog, fe ddywedoch chi y bore yma yn y pwyllgor addysg fod arian ar gael yng nghyllideb Llywodraeth Cymru i sefydlu addysg cyfrwng Cymraeg newydd. Mae hynny i'w groesawu'n fawr. Mae gweinyddiaeth y Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghyngor Sir Powys wedi gwneud dewis gwleidyddol i beidio â sefydlu darpariaeth gynradd Gymraeg yn Nolau. Weinidog, penderfyniadau cul fel hyn, wedi'u seilio ar y diffyg siaradwyr Cymraeg mewn ardal, yw'r rheswm pam nad yw'r iaith yn cael ei datblygu ymhellach yn sir Faesyfed. Felly, Weinidog, hoffwn glywed gennych chi beth y gallwch chi ei wneud fel Gweinidog y Gymraeg i sicrhau bod cynghorau fel Powys yn datblygu'r iaith yn sir Faesyfed ac nad ydynt yn gwneud penderfyniadau cul, a'u bod yn edrych tuag at y dyfodol mewn perthynas â datblygu'r iaith mewn llefydd gwledig fel sir Faesyfed?

Rwyf wedi bod yn glir gyda phob cyngor—nid wyf am enwi unrhyw gyngor yn benodol—rwyf wedi bod yn glir gyda phob cyngor fy mod yn disgwyl iddynt gyflawni'r uchelgeisiau y maent wedi'u hamlinellu yn eu cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, ac yn amlwg dyna yw bwriad y cynghorau eu hunain hefyd. Rwyf hefyd wedi dweud y byddwn yn ystyried i ba raddau y mae rhwymedigaethau'r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn cael eu cyflawni wrth edrych ar y ceisiadau ehangach am gyllid ar draws yr ystad addysg. Felly, byddaf yn disgwyl gweld bod cynnydd yn digwydd mewn ffordd gymharol gyda'r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, fel gyda phob cynllun addysg arall, wrth wneud y penderfyniadau ariannu hynny. Ond y pwynt a wneuthum yn y pwyllgor y bore yma oedd: mae'r Llywodraeth yn darparu cyllid, a chyllid sylweddol yn wir, er mwyn galluogi awdurdodau i gyflawni eu cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, ac rydym yn hapus i wneud hynny. Byddwn yn parhau i wneud hynny, ac edrychwn ymlaen at weld awdurdodau'n cydymffurfio â'r cynlluniau uchelgeisiol y mae pob un ohonynt wedi'u nodi.