1. Sut mae Llywodraeth Cymru'n blaenoriaethu ymyriadau i ddileu tlodi tanwydd o fewn ei chyllideb ddrafft ar gyfer 2023-24? OQ58945

Mae trechu tlodi tanwydd yn flaenoriaeth benodol i Lywodraeth Cymru, yn enwedig yng nghyd-destun yr argyfwng tanwydd parhaus. I adlewyrchu hyn, yn ein cyllideb ddrafft, rydym wedi dyrannu mwy na £190 miliwn, dros y ddwy flynedd ariannol nesaf, ar gyfer ymyriadau gyda'r nod o leihau tlodi tanwydd ledled Cymru.

Diolch, Weinidog. Hyd yn oed cyn y cynnydd diweddar yn y cap ar brisiau tanwydd, gwyddom fod bron i hanner yr holl aelwydydd yn wynebu risg o fynd i dlodi tanwydd, ac rwy’n siŵr y bydd fy nghyd-Aelodau, fel fi, wedi gweld cynnydd yn nifer yr etholwyr sy'n cysylltu â hwy mewn dirfawr angen cyngor a chymorth. Mae ymyriadau Llywodraeth Cymru wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol wrth gefnogi cymunedau fel Cwm Cynon, ond yn wyneb methiant Llywodraeth y DU i ddiwygio’r farchnad ynni ffaeledig, pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd diogelu'r teuluoedd a'r plant sy'n wynebu'r risg fwyaf o fynd i dlodi tanwydd yn parhau i fod yn flaenoriaeth er gwaethaf pwysau cyllidebol ehangach?

Mae gennym ystod eang o gynlluniau ar gael i gefnogi pobl sy’n wynebu tlodi tanwydd. Soniais, er enghraifft, am y £90 miliwn rydym wedi’i ddyrannu i gynnal ail gynllun cymorth tanwydd Llywodraeth Cymru yn 2022-23, ac mae'r cynllun hwnnw'n cynorthwyo pobl ar incwm isel gyda thaliadau nad ydynt yn ad-daladwy o £200 tuag at eu biliau ynni. Lansiwyd y cynllun hwnnw ar 26 Medi, ac mae wedi’i ymestyn bellach i sicrhau ein bod yn cynnwys mwy o aelwydydd cymwys. Rydym hefyd wedi darparu oddeutu £4 miliwn ar gyfer y Sefydliad Banc Tanwydd, fel y gall gyflwyno taleb tanwydd genedlaethol, a chynllun y gronfa wres yng Nghymru—unwaith eto, mae hyn wedi’i deilwra’n arbennig i ni yma yng Nghymru—i sicrhau y gall aelwydydd sy'n gorfod talu ymlaen llaw am eu tanwydd, gan gynnwys pobl ar fesuryddion talu ymlaen llaw, sydd mewn perygl o hunan-ddatgysylltu, a chartrefi nad ydynt ar y grid, sy'n gorfod swmpbrynu tanwydd ond na allant fforddio llenwi eu tanc, elwa o'r cynllun penodol hwn. Ers mis Awst, mae oddeutu 69 o bartneriaid wedi ymuno â'r Sefydliad Banc Tanwydd, a gallant gyfeirio pobl at dalebau. Mae hynny’n cynnwys wyth partner cenedlaethol ynghyd â phartneriaid ym mhob un awdurdod lleol ledled Cymru. A gwyddom fod talebau tanwydd eisoes wedi bod o fudd i fwy na 14,000 o bobl sy'n byw mewn aelwydydd sy'n ei chael hi'n anodd. Felly, mae'n bwysig fod pobl yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael iddynt. A byddwn hefyd yn argymell y gronfa cymorth dewisol, sydd, unwaith eto, yno i gefnogi pobl gyda'u biliau ynni os ydynt yn ei chael hi'n anodd iawn, a gwn y bydd pob un o'm cyd-Aelodau'n cyfeirio eu hetholwyr bregus yn ariannol at y gronfa honno.

Prynhawn da, Weinidog. Rwyf wedi edrych ar dystiolaeth Sefydliad Bevan i'r Pwyllgor Cyllid. Nodaf y pwynt, a dyfynnaf,

'nad yw mesurau tymor byr i leddfu pwysau costau byw yn gyfystyr â chamau gweithredu i leihau tlodi'.

A gwnaethant nodi y bu cyfyngiadau ar fuddsoddiad mewn tai cymdeithasol ac effeithlonrwydd ynni. Nawr, ar wahân i'r angen i gyflwyno rhaglen Cartrefi Clyd newydd, dylid canolbwyntio ar sicrhau bod eiddo newydd ar gael sy'n effeithlon o ran ynni ac yn gynnes. Yn Abertawe, fodd bynnag, dim ond 91 o gartrefi a gwblhawyd gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, a 18 gan Gyngor Abertawe, yn 2021-22. A gwyddom eisoes fod Cyngor Abertawe yn gyngor sy'n methu cyrraedd ei dargedau tai yn fwy cyffredinol. Felly, Weinidog, pa ymdrechion uniongyrchol rydych yn eu gwneud i gau'r bwlch tai yn Abertawe, i sicrhau bod mwy o fy etholwyr yn ddiogel ac yn gynnes y gaeaf hwn?

Wel, hoffwn ddechrau, wrth gwrs, drwy ganmol y gwaith y mae Cyngor Abertawe yn ei wneud ar adeiladu tai cyngor. Maent wedi buddsoddi'n sylweddol mewn tai cymdeithasol ac mae ganddynt weledigaeth wirioneddol gref ar gyfer tai cyngor ar draws dinas a sir Abertawe. Felly, byddwn yn sicr yn dechrau drwy gydnabod hynny. Ac wrth gwrs, pe bai’r Gweinidog tai yma y prynhawn yma, yn ateb y cwestiwn hwn am y portffolio tai, rwy’n siŵr y byddai’n awyddus i’ch cyfeirio at y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio, sydd yno i sicrhau y gellir uwchraddio tai sydd wedi'u hadeiladu'n barod i fodloni’r safonau sy'n ofynnol i sicrhau nad yw’r trigolion ynddynt mewn tlodi tanwydd, a byddai hefyd yn tynnu sylw at y cyllid sylweddol parhaus rydym yn ei ddarparu i gefnogi'r gwaith o adeiladu tai cymdeithasol yma yng Nghymru. A byddai hefyd yn tynnu sylw, rwy'n siŵr, at yr ymrwymiad fod yn rhaid inni gael 20,000 yn rhagor o gartrefi cymdeithasol ynni isel yn ystod tymor y Senedd hon hefyd. Felly, yn amlwg, mae llawer iawn o waith yn mynd rhagddo ar gyflawni'r addewidion hynny. Mae’r addewidion hynny wedi dod yn anoddach, wrth gwrs, oherwydd yr argyfwng costau byw parhaus, sy’n effeithio ar gontractwyr, mae’n effeithio ar y gadwyn gyflenwi. Felly, yn amlwg, bydd rhai heriau yn hynny o beth hefyd.