Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar. 

Diolch, Lywydd. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i gyflwyno Bil diwygio'r Senedd?

Wel, diolch am y cwestiwn. Mae Bil diwygio'r Senedd yn ddibynnol ar y polisïau sy'n cael eu pennu gan y Senedd hon, felly nid yw'n ddatblygiad polisi sy'n cael ei arwain gan y Llywodraeth. Mae cryn dipyn o waith polisi'n mynd rhagddo ar hyn o bryd gyda golwg ar gynhyrchu deddfwriaeth. Byddaf yn gwneud datganiadau maes o law am y ddeddfwriaeth honno. Yr amcan, fel y gwyddoch, yw cyflawni argymhellion y pwyllgor arbennig a sefydlwyd. Rwy'n gobeithio gallu gwneud cyhoeddiadau yn y dyfodol heb fod yn rhy bell ar gynnydd hynny, a hefyd ar ôl inni edrych ar y materion sy'n ymwneud â chynnwys y ddeddfwriaeth honno.

Rwy'n ddiolchgar am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae un o elfennau allweddol y cynigion a'r cynlluniau ar gyfer diwygio'r Senedd yn cynnwys gorfodaeth i sicrhau bod rhestrau 'am yn ail' o ymgeiswyr yn ôl rhywedd ar bapurau pleidleisio etholiadol, er mwyn hyrwyddo gwell cydraddoldeb rhwng y rhywiau yma yn y Senedd. Ond fe fyddwch yn gwybod am benderfyniad dadleuol Llywodraeth y DU i atal Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (Yr Alban) rhag dod yn Ddeddf a derbyn Cydsyniad Brenhinol, oherwydd yr amheuon mewn perthynas â materion cydraddoldeb, sydd hefyd yn berthnasol yma i'r Senedd. Yn sgil y datblygiadau i'r gogledd o'r ffin â Lloegr, a wnewch chi ddweud wrthym pa asesiad a wnaed o gymhwysedd y Senedd, o ran Llywodraeth Cymru, a chwotâu rhywedd a rhestrau 'am yn ail'? Ac a wnewch chi gadarnhau a oes gan y Senedd gymhwysedd yn y maes hwn yn eich barn chi?

Diolch. Ym gyntaf, byddwn yn gallu rhoi ymateb mwy pendant pan fyddwn wedi cyrraedd y cam o gael deddfwriaeth ddrafft o'n blaenau, inni allu edrych ar hynny. Ac fel y gwyddoch, un o'm rhwymedigaethau fel Cwnsler Cyffredinol—ac unwaith eto, yr un peth gyda'r Llywydd—yw edrych ar fater cymhwysedd. Ac eto, mae hwnnw'n fater sydd hefyd yn nwylo Llywodraeth y DU.

Rwy'n ymwybodol o'r dyheadau mewn perthynas â'r pwyllgor arbennig a'i argymhellion penodol. Rydym yn archwilio'r holl wahanol amrywiadau ac opsiynau ar gyfer ffyrdd o geisio cyflawni'r dyhead hwnnw. Carwn ailadrodd efallai yr ymrwymiad rwyf bob amser wedi'i roi i'r Senedd, mai fy rôl fel swyddog y gyfraith yn y pen draw, gyda chymhwysedd, yw rhoi asesiad priodol a theg a dilys o gymhwysedd. A byddaf yn ceisio sicrhau bod y ddeddfwriaeth a ddaw ger bron y Senedd hon o fewn cymhwysedd y Senedd hon.

Ar y pwynt a wnewch ynglŷn ag adran 35, rwy'n meddwl bod mater—. Cyn belled â'n bod yn cyflwyno deddfwriaeth sy'n mynd drwy broses seneddol briodol, ac sydd o fewn y cymhwysedd, nid wyf yn credu bod rôl i Lywodraeth y DU geisio gwyrdroi deddfwriaeth sydd wedi'i phennu'n briodol yn y lle hwn ac o fewn y cymhwysedd hwnnw. Os oes pryder gan Lywodraeth y DU ynghylch cymhwysedd, mae ffordd o ymdrin â hynny drwy ei gyfeirio at y Goruchaf Lys i'w benderfynu.

Wel, wrth gwrs, mae'r ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi gweithredu mewn perthynas â Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (Yr Alban) yn dilyn yr hyn a osodwyd yn adran 35 o'r Ddeddf Seneddol. Felly, mae'n sicr o fewn y rheolau arferol, ac nid ar chwarae bach y gwnaed y penderfyniad.

Ond a gaf fi fynd yn ôl at fater gwell amrywiaeth yma yn y Senedd? Rydym i gyd yn cytuno ein bod eisiau Senedd amrywiol sy'n cynrychioli poblogaeth Cymru, fel y gallwn sicrhau bod penderfyniadau'n cael eu gwneud sy'n iawn ac yn briodol ac sy'n adlewyrchu'r dinasyddion a gynrychiolwn. Ond mae'n ymddangos yn glir, yn y cyngor a welais, nad oes gan y Senedd gymhwysedd i allu gweithredu'r rhestrau 'am yn ail' hyn. Ac o ystyried hynny, pam mae'r Llywodraeth yn gwastraffu amser ar y mater hwn hyd yn oed, o ystyried y gallai beryglu unrhyw un o'r cynlluniau i ddiwygio'r Senedd a allai fod gan bleidiau eraill ac y byddent yn awyddus i'w cyflawni?

Wel, nid wyf yn credu y bydd unrhyw ddeddfwriaeth a gyflwynir ger bron y lle hwn yn gymwys os yw'n mynd y tu hwnt i'r cymhwysedd statudol sydd gennym mewn gwirionedd. Ac os mai fy nghadarnhad yw y byddaf yn sicrhau y bydd y ddeddfwriaeth sy'n cael ei chyflwyno yma o fewn y cymhwysedd, nid wyf yn credu y bydd y pryderon sydd gennych yn codi. Fy mwriad yw peidio â chyflwyno deddfwriaeth heb fod ganddi gymhwysedd; byddaf yn cyflwyno deddfwriaeth sydd yno.

Mae mater cydraddoldeb yn faes cymhleth iawn, ac rwy'n credu ei bod bob amser yn gamgymeriad inni ddibynnu ar ddarnau unigol o gyngor a allai fod allan o'u cyd-destun, neu nad ydynt yn rhan o'r darlun cyfan, neu nad ydynt o reidrwydd yn ymwneud â'r gwahanol opsiynau y gellid eu hystyried. Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn gwneud darpariaeth ar gyfer eithriadau i hyrwyddo cydraddoldeb ac amrywiaeth, ac wrth gwrs, mae'r rheini'n feysydd rydym am edrych arnynt yn ofalus iawn. Mae'n faes cymhleth o'r gyfraith; gallaf eich sicrhau yr edrychir arno'n ofalus iawn, y bydd yr agweddau cyfreithiol yn cael eu dadansoddi'n briodol, ac y bydd yr hyn a gyflwynir gennym ger bron y Senedd hon o fewn y cymhwysedd.

Llefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Lywydd. Mae penderfyniad Llywodraeth y DU i osod feto ar hynt Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (Yr Alban) yn nodi isafbwynt yn y berthynas rhwng San Steffan a'r gweinyddiaethau datganoledig. Dros y 13 mlynedd diwethaf, mae'r Llywodraeth Dorïaidd hon wedi dangos ei diffyg parch amlwg tuag at ddatganoli ar sawl achlysur. Yn hytrach na gweithio'n adeiladol gyda'i phartneriaid datganoledig, mae wedi ymroi i gamau gweithredu unochrog dinistriol, megis Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020, sy'n sathru ar gymwyseddau datganoledig.

A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi ei asesiad o ddefnydd diweddar Llywodraeth y DU o bŵer adran 35 o dan Ddeddf yr Alban 1998 i rwystro Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd (yr Alban), ac yn benodol, goblygiadau'r mesur hwn i'r setliad datganoli yn y DU? Ac a wnaiff y Cwnsler Cyffredinol fynd mor bell â mi a dweud bod y ffordd warthus y mae Llywodraeth y DU yn gwadu ewyllys ddemocrataidd Senedd yr Alban yn tanlinellu ymhellach pa mor gwbl gyfeiliornus yw'r syniad fod y Deyrnas Unedig yn bartneriaeth gyfartal?

Diolch am y cwestiwn. Ac wrth gwrs, mae hwn yn fater eithriadol o bwysig. Os caf ddweud yn gyntaf, ar fater cydnabod rhywedd, wrth gwrs mae Deddf Cydnabod Rhywedd 2004 yn fater a gadwyd yn ôl, felly rydym mewn sefyllfa wahanol i'r hyn y mae Llywodraeth yr Alban ynddi? Rwy'n tybio bod y sylw a wnaed am adran 35 o Ddeddf yr Alban hefyd yn cyd-fynd ag adran 114 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, er nad yw'r cymalau'n union yr un fath i'r Alban a Chymru.

Yr hyn y gallaf ei ddweud yw fy mod wedi derbyn, ac yn ystyried yn ofalus, y ddogfen saith tudalen sy'n nodi dadleuon Llywodraeth y DU mewn perthynas â'i anghytundeb â'r Ddeddf cydnabod rhywedd a gafodd ei phasio yn yr Alban, a byddaf yn ystyried yn awr beth yw ymateb Llywodraeth yr Alban i hynny, a oes her, a yw hynny'n codi materion cyfansoddiadol sylweddol y byddem yn bryderus yn eu cylch. Ac wrth gwrs, fel y gwyddoch, bydd gennyf bwerau i ymyrryd mewn unrhyw faterion cyfansoddiadol cyfreithiol a allai godi o ganlyniad i hynny.

Mae'n debyg ei bod yn rhy fuan i ddweud unrhyw beth pellach na hynny gan fod cymaint o fanylion. Yr hyn a wnaf yw mynegi'r sylw penodol hwn ein bod, yn gyntaf, ar ôl 20 mlynedd o Sewel ar waith, wedi cael niferoedd cynyddol o enghreifftiau o normaleiddio diystyru Sewel gan Lywodraeth y DU, sydd nid yn unig wedi bod yn tanseilio'r setliad datganoli, ond rwy'n credu ei fod yn dechrau tanseilio'r peirianwaith rhynglywodraethol sydd newydd gael eu sefydlu'n ddiweddar. A dyma fater sy'n cael ei godi, y byddaf i yn ei godi, mewn cyfarfodydd priodol y byddaf yn eu cael.

Mae'n fater o'r pryder mwyaf difrifol, os oes gennych Lywodraeth o fewn y Deyrnas Unedig sydd â deddfwriaeth, ei bod yn mynd drwy'r prosesau cywir, y craffu seneddol cywir, ac yna'n cael ei phasio, ac y gallai gael ei gwyrdroi ar sail unrhyw beth heblaw mater cyfansoddiadol o bwys sy'n effeithio ar y Deyrnas Unedig gyfan. Mae yna bryderon difrifol ynglŷn ag ai dyna'r sail dros sbarduno adran 35. Ond byddaf yn ystyried y cwestiynau sy'n codi yn ofalus iawn, yn ogystal â'r goblygiadau i'r materion cyfansoddiadol a allai fod yn berthnasol i Gymru. 

Diolch am yr ateb yna.

Er nad yw'r pwerau i ddeddfu ar gydnabod rhywedd ar gael i'r Senedd hon eto, mae Prif Weinidog Cymru wedi mynegi awydd i gyflwyno deddfwriaeth debyg i'r Bil diwygio cydnabod rhywedd yma yng Nghymru. Dywedodd yn y Siambr hon yn ddiweddar,

'byddwn yn ceisio'r pwerau. Os cawn ni'r pwerau hynny, byddwn ni'n eu rhoi nhw ar waith yma yng Nghymru, a byddwn ni'n rhoi cynigion ger bron Senedd Cymru'.

Fodd bynnag, mae'n ymddangos bod yr uchelgeisiau hyn yn gynyddol groes i farn arweinyddiaeth Llafur y DU. Yn gynharach yn y mis, dywedodd Keir Starmer fod ganddo bryderon am y Bil arfaethedig, a mynegodd ei wrthwynebiad i bobl ifanc 16 ac 17 oed gael y gallu i ddewis eu rhywedd. Ar ben hynny, dim ond 11 o ASau Llafur a bleidleisiodd yn erbyn y defnydd o bwerau adran 35 yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos diwethaf, fe wnaeth y gweddill ymatal. Gresyn fod Llafur y DU i'w gweld wedi penderfynu dilyn arweiniad y Torïaid ac ymroi i'r rhyfel diwylliannol hwn ar wleidyddiaeth.

A all y Cwnsler Cyffredinol gadarnhau felly mai uchelgais Llywodraeth Cymru o hyd yw ceisio'r pwerau angenrheidiol i ddeddfu ar system hunanddiffinio rhywedd ar hyd yr un llinellau â'r rhai sydd wedi'u cynnwys yn y Bil diwygio cydnabod rhywedd, gan gynnwys gostwng yr isafswm oedran i ymgeiswyr o 18 oed i 16 oed? Diolch yn fawr.

Yr hyn y gallaf ei ddweud yw ailadrodd yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, sef ein bod yn dymuno cael y pwerau hynny. Mae'n faes rydym am ddeddfu ynddo. Rwy'n siŵr y byddai angen ystyried y manylion ynglŷn â beth fyddai union gynnwys y ddeddfwriaeth honno. Yn yr un modd, byddai angen inni fynd drwy'r Senedd hon. A gaf fi ddweud hefyd, ar y pwyntiau a wnaethoch am Lywodraethau eraill, wrth gwrs fod yna bryderon, yn union fel roedd pryderon yn yr Alban? Yr hyn a oedd yn ddiddorol am y ddeddfwriaeth yn yr Alban oedd bod iddi gefnogaeth drawsbleidiol ac roedd iddi wrthwynebiad trawsbleidiol. Roedd rhai o fewn yr SNP yn ei gwrthwynebu. Roedd yna rai o fewn Plaid Lafur yr Alban a oedd yn cefnogi a rhai'n gwrthwynebu hefyd. Rwy'n credu mai dyna natur y ddeddfwriaeth benodol honno. Ond mae'r Prif Weinidog wedi bod yn gwbl glir ynglŷn â'r cyfeiriad rydym eisiau mynd iddo. Rwy'n siŵr fod manylion hynny'n rhywbeth a fyddai'n cael ei ystyried os a phan gawn gymhwysedd deddfwriaethol yn y maes.