1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am brinder llefydd mewn ysgolion yng Nghymru? OAQ(5)0011(EDU)

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Nid oes prinder lleoedd ysgolion yng Nghymru. Er bod rhai ysgolion yn boblogaidd iawn ac nad oes ganddynt ddigon o leoedd ar gyfer pawb sy’n dymuno eu mynychu, nid wyf wedi derbyn unrhyw adroddiadau o brinder cyffredinol mewn unrhyw awdurdod lleol.

Fy lle i yw llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am y tro cyntaf ar ei hymddangosiad cyntaf yn ei swydd newydd, ac rwy’n gwneud hynny’n gynnes a diffuant iawn. Rwy’n siŵr y bydd yn llwyddiannus iawn yn ei swydd. Ond mae arnaf ofn na allaf rannu’r hunanfodlonrwydd sy’n llenwi’r ateb rwyf newydd wrando arno oherwydd bod gwahaniaeth sylweddol rhwng gwahanol rannau o Gymru lle y ceir prinder sylweddol mewn rhai mannau a gormodedd mewn mannau eraill. Er enghraifft, yn Ysgol Uwchradd Caerdydd eleni, cafwyd 635 o geisiadau am 240 o leoedd, ond yn ein rhanbarth ni ym Mhowys, mae 25 y cant o leoedd uwchradd yn wag. Ar draws y ffin yn Swydd Amwythig, mae gormod o geisiadau am leoedd i un rhan o dair o’r ysgolion. Tybed a all Ysgrifennydd y Cabinet rannu ei syniadau ynglŷn â sut y gallem ailgydbwyso addysg yng Nghymru ond heb amddifadu ysgolion gwledig o’u cyllid presennol.

Diolch i’r Aelod am ei eiriau caredig. Mae’n sicr yn brofiad gwahanol iawn i mi fod yn ateb cwestiynau yn hytrach na’u gofyn. A gaf fi ddweud wrth yr Aelod fod peth pwysau ar rai ysgolion mewn rhai rhannau o Gymru, ond nid oes prinder cyffredinol o leoedd mewn ysgolion yng Nghymru? Bydd yr Aelod yn ymwybodol o fy nghytundeb gyda’r Prif Weinidog i adolygu’r polisi ar leoedd gwag, yn enwedig gan ei fod yn effeithio ar y Gymru wledig, a byddaf yn dod yn ôl i’r Siambr cyn bo hir gyda chynigion ar sut y gallwn sicrhau nad effeithir yn andwyol ar ysgolion yng nghefn gwlad Cymru gan orbwyslais ar leoedd gwag.

Gan ddychwelyd i’r Gymru drefol, er ei bod yn wir fod 635 o geisiadau am 240 o leoedd yn Ysgol Uwchradd Caerdydd, nid dyna graidd y mater mewn gwirionedd: bydd yna bob amser rai ysgolion penodol y mae pawb eisiau eu mynychu. Y cwestiwn yw a oes twyll yn digwydd gyda phobl yn esgus eu bod yn byw mewn cyfeiriad penodol pan nad ydynt. Ond roeddwn i eisiau gofyn eich cyngor mewn gwirionedd ar sut rydym yn rheoli lleoedd ysgolion yn gyffredinol yng Nghaerdydd, sef y ddinas sy’n tyfu gyflymaf yn y DU, ac yn arbennig er mwyn sicrhau bod plant ysgol gynradd yn gallu cerdded i’r ysgol, ac nad ydynt yn cael cynnig lleoedd sydd mor bell i ffwrdd fel ei bod yn afrealistig i blentyn pedair neu bum mlwydd oed gerdded yno. Rwy’n sylweddoli ei fod yn gymhleth, ond roeddwn yn meddwl tybed faint o leoedd gwag sy’n rhaid i ni eu darparu felly er mwyn sicrhau bod pobl yn gallu mynd i ysgolion lleol.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn? Mae hi’n hollol iawn yn nodi nad yw mater lleoedd gwag yn un sy’n perthyn i ardaloedd gwledig yn unig; mae’n effeithio ar y ffordd rydym yn cynllunio darpariaeth mewn ardaloedd trefol hefyd, a bydd hynny’n ffurfio rhan o’r adolygiad. Mae gan Gaerdydd gynlluniau sy’n hysbys iawn i ehangu darpariaeth ysgolion mewn lleoliadau allweddol, yn enwedig ar lefel gynradd, ac mae eisoes wedi derbyn cyllid cyfalaf gan Lywodraeth Cymru er mwyn sefydlu ysgolion newydd, megis yr ysgol gynradd newydd ym Mhontprennau, y cefais wahoddiad ddoe i’w hagor yn nes ymlaen eleni. Cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yw cynllunio lleoedd ysgolion digonol ar gyfer eu poblogaeth yn y cymunedau iawn, ac fe’u bernir gan Estyn ar ba mor effeithiol y maent yn gwneud hynny.

Mae’r Aelod yn crybwyll mater teithio llesol. Dylem geisio annog mesurau teithio llesol lle bynnag y bo modd, er mwyn i bobl allu mynd i’r ysgol drwy gerdded neu ar y beic, a dylai hynny fod yn rhan o’r ystyriaeth wrth gynllunio a datblygu ysgolion newydd. Mae Bil Teithio Llesol (Cymru) 2012 yn nodi gofynion cyfreithiol ar gyfer awdurdodau lleol yn hyn o beth. Nid yw’n fater i mi ond i fy nghyd-Aelod o’r Cabinet, Ken Skates, ond rwy’n siŵr y byddai’r ddau ohonom eisiau sicrwydd, wrth ddatblygu ysgolion newydd, fod ystyriaeth briodol yn cael ei rhoi i sicrhau bod plant yn gallu teithio’n ddiogel i’r ysgolion newydd hyn.

Mae galw heb ei ddiwallu yn awgrymu bod angen mwy o leoedd cyfrwng Cymraeg cynradd mewn ysgolion ym Mhenlle’r-gaer neu yng Ngorseinon yn fy rhanbarth oherwydd pwysau ar Ysgol Gynradd Gymraeg Pontybrenin. Caiff plant ifanc eu cludo o ardaloedd Cwmbwrla a Gendros yn Abertawe i gael addysg gynradd cyfrwng Cymraeg mewn rhannau eraill o’r ddinas am fod y cyngor wedi clustnodi safle perffaith i ysgol ar gyfer tai, a cheir problemau gorlif parhaus gyda pheth o’r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg cynradd yn nwyrain fy rhanbarth o ganlyniad i ymgynghoriad carbwl gan y cyngor a cholli arian ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ar gyfer ysgol newydd o ganlyniad i hynny. A yw cynghorau yn trin cynlluniau Cymraeg mewn addysg o ddifrif ac os nad ydynt, a wnewch chi gryfhau’r ddeddfwriaeth berthnasol i sicrhau eu bod yn gwneud hynny?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod? Rwy’n ymwybodol iawn o bryderon y rhieni hynny yn ardal Abertawe sy’n ceisio cael addysg cyfrwng Cymraeg i’w plant. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y cynllun Cymraeg mewn addysg blaenorol ar gyfer ardal Abertawe wedi ei gymeradwyo gan y Gweinidog blaenorol ym mis Mawrth eleni, ac yn wir, roedd y cynllun hwnnw’n nodi rhai o’r pwysau ar rieni sy’n chwilio am addysg cyfrwng Cymraeg. Cyflwynir y rownd nesaf o gynlluniau cyfrwng Cymraeg yn ardal Abertawe ar gyfer y cyfnod 2017-20 i fy adran cyn diwedd y flwyddyn hon, a byddaf eisiau bod yn gwbl hyderus fod yna gynllun cynhwysfawr, cynaliadwy a chyraeddadwy ar gael fel bod y rhieni sy’n gwneud y dewis cadarnhaol iawn hwnnw i anfon eu plant i addysg cyfrwng Cymraeg yn cael cyfle i wneud hynny yn eu cymunedau, ac nad ydynt yn gorfod teithio pellteroedd hir i gyflawni hynny.