4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am blant yng Nghymru a addysgir gartref? OAQ(5)0250(FM)[W]

Rydym ni’n cydnabod hawliau rhieni i addysgu eu plant gartref. Rydym ni hefyd yn cydnabod hawliau plant i gael addysg effeithlon ac addas, i gael gwrandawiad ac i fod yn ddiogel. Mae ein canllawiau diwygiedig, a fydd yn cael eu cyhoeddi cyn bo hir, yn adlewyrchu hyn.

Diolch am eich ateb. Byddwch chi, rwy’n siŵr, yn ymwybodol bod y comisiynydd plant wedi galw ar y Llywodraeth i gyflwyno canllawiau statudol i’w gwneud hi’n ofynnol i rieni gofrestru’r ffaith eu bod nhw’n addysgu eu plant gartref. Mae hi wedi gwneud yn glir yn ddiweddar yn y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg hefyd y byddai hi yn barod i ddefnyddio ei phwerau statudol er mwyn annog y Llywodraeth i symud i’r cyfeiriad yna. A fyddech chi felly yn cytuno â’r comisiynydd a finnau, a nifer o bobl, rwy’n siŵr, bod pob diwrnod o oedi yn rhedeg y risg bod unigolyn arall—ac mae’n rhaid dweud ‘arall’, yn anffodus—yn cael ei adael i lawr gan y Llywodraeth yma, a'u bod nhw’n rhedeg y risg o fynd o dan y radar?

Awdurdodau lleol, wrth gwrs, sydd â’r prif gyfrifoldeb, ond nid wyf yn dweud, wrth gwrs, nad oes cyfrifoldeb o gwbl gan Lywodraeth Cymru. Rydym ni’n moyn sicrhau bod y canllawiau sy’n dod allan yn ganllawiau sy’n cryfhau sefyllfa awdurdodau lleol ac yn egluro beth yw dyletswyddau a hefyd hawliau rhieni, plant ac awdurdodau lleol. Wrth gwrs, fe fyddwn ni’n dal i ystyried faint mor effeithiol fydd y canllawiau hynny, i sicrhau eu bod nhw yn effeithiol ac i weld a oes eisiau newid y system yn y pen draw. Rydym yn hyderus, ar hyn o bryd, y bydd y canllawiau hynny yn mynd llawer ymhellach er mwyn sicrhau diogelwch plant.

Brif Weinidog, mae'n ddiddorol ac yn braf clywed y bydd y canllawiau yn cael eu cyhoeddi yn fuan iawn oherwydd, yn fy awdurdod fy hun, ceir 114 o blant hysbys sy'n cael eu haddysgu gartref, ond dim ond un swyddog rhan-amser sy’n gweithio gyda’r rheini. A allwch chi hefyd sicrhau bod y canllawiau’n mynd i orfodi a rhoi mwy o bwysau ar awdurdodau lleol i gael perthynas rhwng nifer y plant y maen nhw’n eu gweld a’r swyddog, gan nad yw 114 ar gyfer un yn ddigonol? Mae angen i ni sicrhau bod mwy o swyddogion yn gweithio gyda’r plant hynny a addysgir gartref fel eu bod yn cael y cymorth gorau posibl.

Yn amlwg, mae'n bwysig bod gan awdurdodau lleol ddigon o bobl i weithio gyda rhieni sy’n addysgu gartref a phlant a addysgir gartref. Byddwn yn ystyried yn ofalus a oes unrhyw gamau pellach y bydd angen eu cymryd. Efallai y bydd rheoleiddio yn briodol yn y dyfodol, os bydd angen, i gefnogi dysgwyr sy’n cael eu haddysgu gartref, ond ein dull ni yw defnyddio'r canllawiau hyn i sicrhau bod awdurdodau lleol yn gallu cael yr eglurder sydd ei angen arnynt i weithredu'n gyflym pan fyddant yn teimlo bod yn rhaid iddynt. Byddwn, wrth gwrs, yn parhau i weithio gyda'r gweithwyr proffesiynol fel y gallant weithio'n effeithiol gyda’r teuluoedd hynny sy’n addysgu gartref.

Mae rhai teuluoedd yn dewis addysgu gartref o’u gwirfodd tra bod eraill yn teimlo nad oes ganddynt unrhyw ddewis arall gan fod y dewisiadau eraill yn hytrach nag addysg ysgol i blentyn cythryblus yn brin. Er bod nifer yr olaf wedi gostwng, mae nifer y cyntaf wedi cynyddu o fwy na 1,000 bum mlynedd yn ôl i dros 1,500 y llynedd. Beth mae hynny'n ei ddweud am y ffydd yn ein system addysg ysgol gan eu bod nhw’n dewis addysg gartref? I’r teuluoedd hynny sy'n cofrestru ond yna’n tynnu eu plentyn yn ôl, pa mor siŵr ydych chi nad yw toriadau i’r gyllideb, fel sydd wedi digwydd yn Abertawe, wedi lleihau hawl y plentyn i lefel briodol o addysg?

Ceir llawer o wahanol resymau pam mae rhieni'n dewis addysgu gartref. Nid wyf yn credu bod y system yn ei chyfanrwydd yn rheswm am hynny. Rydym ni’n gweld canlyniadau addysg yng Nghymru sy’n gwella drwy’r amser ac, wrth gwrs, rydym ni’n gweld cyllidebau wedi eu diogelu a buddsoddiad mewn ysgolion—yn wahanol, wrth gwrs, i’r sefyllfa ar draws y ffin.

Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd plant sy’n cael eu haddysgu gartref yn cael safon dda o addysg?

Bydd y canllawiau, wrth gwrs, yn helpu i barhau i sicrhau hynny, gan roi’r eglurder i awdurdodau lleol sydd ei angen arnynt i sicrhau bod yr addysg a ddarperir o safon ddigonol.