6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am enwau lleoedd hanesyddol Cymru? OAQ(5)0249(FM)

Mae enwau lleoedd hanesyddol yn rhoi tystiolaeth werthfawr inni o ddatblygiad ein cenedl. Mae’n un o ofynion Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016 fod Gweinidogion Cymru’n llunio rhestr o enwau lleoedd hanesyddol a fydd yn cofnodi’r dreftadaeth gyfoethog hon ar gyfer y dyfodol.

Diolch yn fawr am yr ateb yna, Brif Weinidog. Mae wedi ei ddweud, fel rŷch chi wedi ei nodi, dros y blynyddoedd diwethaf bod yna nifer o esiamplau o enwau hanesyddol Cymraeg ar hen dai, ar hen blastai ac ar hen ffermydd. Mae’r enwau hanesyddol Cymraeg yma i gyd wedi dod o dan fygythiad ac yn aml, yn wir, rhai yn cael eu newid i’r Saesneg. A ydych chi fel Llywodraeth yn cytuno bod yna botensial i ddatblygu deddfwriaeth lle bydd angen derbyn caniatâd gan awdurdod cynllunio cyn ymyrryd ag enwau hanesyddol Cymraeg?

Mae hyn yn rhywbeth rŷm ni wedi ei ystyried, ond pan edrychom ni ar hyn—mae yna fwy o enwau yn cael eu newid o’r Saesneg i’r Gymraeg nag o’r Gymraeg i’r Saesneg. O achos hynny, ym mha ffordd, felly, y byddai’n bosibl i blismona hyn drwy’r system gynllunio? Nid wyf yn un sydd o blaid newid enwau Cymraeg i enwau Saesneg o ran enwau llefydd. Wedi dweud hynny, wrth gwrs, mae Comisiynydd y Gymraeg wedi sefydlu panel er mwyn rhoi cyngor ac argymhellion iddi hi ynglŷn ag ym mha ffordd y gallwn ni sicrhau bod ein treftadaeth yn yr iaith Gymraeg yn cael ei gwarchod.

Brif Weinidog, mae yn bwysig bod enwau lleoedd hanesyddol Cymraeg yn cael eu diogelu er mwyn i bobl ddeall ein hanes lleol yn well, a hefyd mae’n helpu i gadw’r hanes yna yn fyw. Er mwyn helpu i ddiogelu enwau lleoedd hanesyddol, yn ogystal â chyhoeddi rhestr, pa ganllawiau mae eich Llywodraeth chi wedi eu cyhoeddi hyd yn hyn?

Mae Paul Davies yn sôn, wrth gwrs, am beth ddywedais i yn gynharach ynglŷn â beth mae’r comisiynydd wedi ei wneud, sydd yn rhywbeth rwy’n ei groesawu. Fel rhywun sydd yn byw mewn tref lle mae yna broblemau enfawr ynglŷn â rhai strydoedd o achos y ffaith bod enwau’r strydoedd wedi bod yn Gymraeg ers degawdau, wedi cael eu cyfieithu yn amlwg yn wael i mewn i’r Saesneg, ac nid oes neb nawr yn gwybod lle maen nhw’n byw. Mae yna sawl enghraifft ym Mhen-y-bont ar Ogwr lle mae’r enwau Cymraeg i hewlydd wedi cael eu camsillafu, wedi cael eu camddehongli wedi hynny a’u cam-gyfieithu hefyd. Felly, nid oes neb yn gwybod lle maen nhw nawr. Mae e’n beth pwysig achos mae yna bobl sy’n ffaelu cael credyd o achos hynny, ac nid yw’r ‘sat navs’ yn gweithio chwaith. Mae’n dangos ei fod yn rhywbeth sydd yn bwysig dros ben er mwyn sicrhau bod gennym un enw yn y Gymraeg sydd yn cael ei ystyried fel yr enw swyddogol, lle mae’r enw yna wedi bod yn enw hanesyddol dros y degawdau a’r canrifoedd.