2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau Llywodraeth Cymru i gefnogi clybiau cinio a chlybiau hwyl mewn ysgolion cynradd yn ystod gwyliau haf yr ysgolion? OAQ(5)0063(EDU)

5. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi plant ysgol yn ystod gwyliau’r haf? OAQ(5)0077(EDU)

Diolch. Lywydd, rwy’n deall eich bod wedi rhoi caniatâd i gwestiwn 2 a chwestiwn 5 gan Joyce Watson gael eu grwpio.

Rydym wedi darparu £500,000 er mwyn cyflwyno clybiau hwyl a chinio yn ystod gwyliau’r haf. Bydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn parhau i weinyddu’r clybiau, gan adeiladu ar y cynlluniau peilot llwyddiannus iawn a gyflwynwyd eisoes gan Bwyd Caerdydd ac awdurdodau lleol a fu’n cymryd rhan.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae llawer o grwpiau, gan gynnwys Ymddiriedolaeth Trussell, wedi nodi mater newyn gwyliau, pan fo’r plant sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’u rhieni yn aml yn mynd heb fwyd yn ystod gwyliau hir yr haf. Yn wir, dywed yr elusen fod y galw yn ei 35 o fanciau bwyd yng Nghymru ar ei uchaf yn ystod mis Gorffennaf a mis Awst. Gall darparu’r cyllid hwn ar gyfer clybiau hwyl a chinio ledled Cymru chwarae rhan hanfodol wrth fynd i’r afael â’r sgandal fod plant yng Nghymru yn mynd yn llwglyd, ond sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y cymorth hwnnw’n cyrraedd y rhai sydd fwyaf o’i angen?

Diolch yn fawr iawn. Rwy’n gyfarwydd â’r sefyllfa y mae’r banciau bwyd yn ei nodi. Yn fy etholaeth i, er enghraifft, darparwyd cynllun dros yr haf y llynedd yn Llandrindod a Threfyclo, sydd â banc bwyd annibynnol, i gynorthwyo teuluoedd yn yr ardaloedd hynny. Cynhelir cynlluniau bwyd a hwyl yn ôl y galw ac mae’n rhaid i awdurdodau lleol ddatgan diddordeb ynddynt i gychwyn. Wedi i hwn ddod i law, bydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn cysylltu â’r awdurdod lleol ac yn cydweithio â hwy i benderfynu pa ysgolion fyddai’n addas ar gyfer cynnal clwb bwyd a hwyl.

Er bod y cynllun yn sicr yn cynnig brecwast a chinio iach am ddim i geisio mynd i’r afael â newyn gwyliau, rwy’n awyddus i ffocws y cynllun fod ar y gweithgareddau cyfoethogi sydd ynghlwm wrth y prydau hynny, er mwyn iddo gynnig cyfle i ddysgwyr sy’n bresennol gymryd rhan mewn gweithgarwch corfforol, mewn ymweliadau ac mewn cyfleoedd dysgu na fyddai ar gael iddynt fel arall. Gwyddom o adborth cychwynnol y cynllun peilot fod y cynllun, lle y’i cynhaliwyd eisoes, wedi gwneud llawer i fynd i’r afael â mater colli dysgu, cysyniad y gwyddom ei fod yn bodoli, pan fo llawer o blant yn llithro ar ôl dros wyliau hir yr haf ac mae’n rhaid i ysgolion ddal i fyny pan fo’r tymor ysgol newydd yn dechrau eto ym mis Medi. Felly, nid yw hyn yn ymwneud â bwyd yn unig, mae’n ymwneud â rhoi sylw i faterion yn ymwneud â cholli dysgu, gweithgarwch corfforol a gweithgareddau cyfoethogi na fyddai ar gael i’r plant hyn fel arall, o bosibl.

Rwy’n falch iawn o’r cynllun hwn ac er fy mod yn cydnabod nad yw £500,000 yn swm enfawr o arian, mae’n arian sydd i’w groesawu’n fawr, a gwelaf ei fod ar gyfer eleni ac eleni yn unig. Felly, fy nghwestiwn yw fy mod yn gobeithio y gallwch barhau â hyn drwy gydol y Cynulliad hwn. Rydych yn sôn am y cyfoethogi parhaus y mae plant yn y cymunedau yn ei gael drwy’r clybiau hwyl hyn fel nad ydynt yn llithro’n ôl ac yn colli’r holl fomentwm a enillwyd yn ystod tymor yr ysgol. A wnewch chi edrych hefyd ar gymunedau ynysig lle nad oes llawer iawn yn digwydd oherwydd eu natur wledig, er mwyn i’r plant ifanc hynny gael yr un cyfle’n union â phlant sy’n byw mewn ardaloedd eraill?

Rwy’n gobeithio y byddwn yn derbyn datganiadau o ddiddordeb gan awdurdodau lleol ledled Cymru er mwyn ehangu’r cynllun. Mae’n bwysig iawn, os oes gan yr awdurdodau lleol nad ydynt yn gweithredu’r cynllun ar hyn o bryd—ac mae nifer ar draws de Cymru, ac un neu ddau yng ngogledd Cymru, yn ei weithredu eisoes—os oes gan yr awdurdodau lleol eraill ddiddordeb yn hyn, mae angen iddynt roi gwybod i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac i ninnau eu bod yn awyddus i gymryd rhan, er mwyn i ni allu nodi’r cymunedau a fydd yn elwa fwyaf o’r cynllun. Felly, os oes gan ysgolion unigol yn etholaethau pobl ddiddordeb mewn bod yn rhan o’r cynllun hwn, yna unwaith eto, rwy’n eu hannog i gysylltu â’u hawdurdod addysg lleol i ddatgan diddordeb er mwyn i ni allu sicrhau bod cymaint o blant â phosibl yn cael y cyfle i elwa o hyn. Mae’r cynlluniau peilot wedi bod yn llwyddiannus iawn ac rwy’n rhagweld y byddwn yn adeiladu ar y llwyddiant hwnnw ac yn sicrhau ei fod ar gael i gynifer o blant Cymru â phosibl, pa un a ydynt yn byw mewn ardaloedd trefol neu mewn ardaloedd gwledig. Ond mae’r pwyslais ar awdurdodau lleol i ddatgan diddordeb a buaswn yn eu hannog i wneud hynny.

Andrew R.T. Davies.

Diolch, Lywydd. Nid yw’n syniad da rhoi losin yn eich ceg cyn gofyn cwestiwn [Chwerthin.] Y fenter hon y mae’r Llywodraeth wedi ei chyflwyno, a fydd yn rhan o’r cynnig gofal plant sy’n cael ei gyflwyno, oherwydd yn ystod y cyfnod pwyllgor cyfeiriwyd at y ffaith ei bod yn amlwg y gallai ysgolion ffurfio rhan o’r cyfleuster drwy’r gwyliau ysgol? Rwy’n cydnabod mai am flwyddyn yn unig y bydd y fenter hon yn cael ei hariannu, ond a fydd yn cael ei hystyried yn rhan o gynnig y Llywodraeth i gynyddu darpariaeth gofal plant ledled Cymru er mwyn cyflawni ymrwymiad ei maniffesto?

Fel y gwyddoch, Andrew—ac O! nad rhoi losin yn eich ceg cyn gofyn cwestiwn fyddai’r unig syniad gwael a gawsoch erioed, neu’n wir, y rhoesoch wybod i’r Siambr amdano—[Chwerthin.] Os caf ddweud, rydym yn gweithio’n agos iawn ar draws y portffolios i sicrhau bod gennym ymagwedd gydgysylltiedig tuag at hyn. Mae potensial gan y clybiau bwyd a hwyl sy’n gweithredu mewn ysgolion i effeithio ar holl blant Cymru. Mae’r cynnig gofal plant yn ymwneud â chyfle i’n plant ieuengaf oll. Mae’r clybiau hyn yn agored i blant oed cynradd a phlant oed uwchradd, felly er y gallai fod peth gorgyffwrdd, ni fwriedir i hyn fod yn rhan o’r cynllun hwnnw; mae’n ychwanegol at y cynnig gofal plant a fydd ar gael.

Mae yna ffordd arall o edrych ar hyn, wrth gwrs, ac mae yna ddadl gref dros ailstrwythuro’r flwyddyn ysgol a dosbarthu gwyliau’n fwy cytbwys ar hyd y flwyddyn. Mi fuasai dosbarthu gwyliau ysgol dros y flwyddyn yn hytrach na’u cael yn un bloc mawr dros yr haf yn helpu i wella lefelau cyrhaeddiad mewn ysgolion ac yn ei gwneud hi’n haws i rieni sy’n gweithio. Mae llawer o arbenigwyr yn dadlau bod plant, yn enwedig bechgyn, o gefndiroedd difreintiedig yn ei chael hi’n anodd i gadw gwybodaeth dros doriad maith ac y gallent fod ar eu hennill o gael gwyliau byrrach, amlach. Pan gododd Plaid Cymru’r syniad hwn gyntaf, mi oedd eich plaid chi a’r llefarydd dros addysg y pryd hynny, Jenny Randerson, yn gefnogol iawn, rwy’n credu. Felly, pa asesiad ydych chi wedi’i wneud o’r cynllun yma o ailstrwythuro gwyliau yn ystod y flwyddyn ysgol? Ac os nad oes yna ddim wedi digwydd, a fedrwch chi ymrwymo i wneud asesiad o’r fath ac yna adrodd yn ôl i’r Cynulliad?

Diolch am eich cwestiwn. Nid oes asesiad wedi ei wneud ers i mi ymgymryd â’r swydd hon, er y cafwyd adroddiad annibynnol a rhywfaint o ymchwil ar ailstrwythuro’r wythnos ysgol—er enghraifft, cael wythnos ysgol bedwar diwrnod, er mwyn cael un diwrnod ar ddiwedd yr wythnos at ddibenion paratoi a hyfforddi athrawon—ond ni wnaed unrhyw beth i edrych ar y flwyddyn academaidd gyffredinol. Rwy’n llwyr gydnabod yr egwyddor hon fod gwyliau haf hir, yn achos rhai plant, yn arwain at y cysyniad o golli dysgu, fel y dywedais yn gynharach, a dyna pam na fydd y clybiau bwyd a hwyl hyn yn canolbwyntio’n unig ar fater newyn gwyliau, ond mewn gwirionedd byddant yn ceisio sicrhau eu bod—ac mae’r cynlluniau peilot yn awgrymu eu bod wedi llwyddo yn hyn o beth—yn mynd i’r afael â’r cysyniad o golli dysgu, yn enwedig o ran llythrennedd, rhifedd a llafaredd. Siaradais ag un pennaeth yn ddiweddar, a dywedodd na fuasai gan lawer o’r bobl ifanc hyn oedolyn i siarad â hwy am y rhan fwyaf o’r dydd ac y buasai eu lefelau llafaredd yn gostwng yn sylweddol oni bai bod ei hysgol uwchradd yn aros ar agor dros yr haf. Felly, gwyddom fod hyn yn broblem. Gobaith yr ymyriad polisi hwn yw mynd i’r afael yn llwyddiannus â nifer o broblemau a’u datrys.