3. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon – Senedd Cymru ar 1 Mawrth 2017.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am drin clefydau prin? OAQ(5)0125(HWS)
Diolch am y cwestiwn. Lansiwyd cynllun gweithredu Cymru ar gyfer clefydau prin gennym ym mis Chwefror 2015 a sefydlwyd y grŵp gweithredu ar glefydau prin. Mae’r camau hyn yn atgyfnerthu ein hymrwymiad i hyrwyddo cydraddoldeb mynediad at ddiagnosis, triniaeth a chymorth i gleifion. Cyhoeddwyd yr adroddiad blynyddol, sy’n rhoi’r newyddion diweddaraf ar gynnydd, ar 14 Chwefror.
Weinidog, roeddwn yn falch iawn o glywed mewn digwyddiad diweddar a gynhaliwyd yn y Cynulliad fod Llywodraeth Cymru yn arwain yn y maes hwn yn y DU. Er bod y clefydau eu hunain yn brin, ceir nifer fawr ohonynt, sy’n golygu bod un o bob 17 ohonom yn debygol o ddioddef o glefyd prin ar ryw adeg yn ein bywydau, pan fydd sgrinio, profion, diagnosis a thriniaeth yn gwbl hanfodol. Rwy’n credu ei fod yn faes pwysig iawn, sy’n aml yn cael ei esgeuluso o bosibl am fod pob cyflwr penodol yn brin, felly rwy’n gobeithio y bydd yn parhau i gael blaenoriaeth.
Rwy’n hapus i roi’r sicrwydd hwnnw iddo. Yn wir, ddoe fe gyhoeddasom y data CARIS, ac fe ddywedaf wrthych beth yw hwnnw—y Gwasanaeth Cofrestr a Gwybodaeth Anomaleddau Cynhenid. Nawr, sefydlwyd hwnnw gennym yng Nghymru yn 1998, ac mae hynny’n rhan o’r hyn sy’n ein helpu i arwain yn y maes. Mae’n cadw gwybodaeth am yr holl fabanod a enir i famau yng Nghymru, a bydd y wybodaeth honno’n cael ei chadw amdanynt os oes ganddynt anomaledd cynhenid neu glefyd prin nes eu pen-blwydd yn ddeunaw oed, neu’r adeg pan fyddent wedi cyrraedd eu pen-blwydd yn ddeunaw oed. Yn rhannol, edrych ar y data a’r wybodaeth honno sy’n caniatáu i ni geisio gwneud cynnydd pellach. Rydym hefyd yn cymryd rhan, gyda gweddill y DU, yn y Prosiect 100,000 o Genomau, ac wedi buddsoddi arian yn uniongyrchol yn hynny. Ac wrth gwrs, yr arian a fuddsoddwn yn y gronfa driniaethau newydd—bydd rhannau mawr o’r arian hwnnw’n mynd tuag at drin pobl sydd ag afiechydon a chyflyrau prin. Felly, rwy’n fwy na pharod i’w sicrhau y bydd hwn yn parhau i fod yn faes diddordeb a gweithredu, ac rydym yn disgwyl gweld gwelliant pellach.
Roeddwn yn falch iawn o gyfarfod â chleifion a theuluoedd yr effeithiwyd arnynt gan hemoffilia a gwaed halogedig yn y digwyddiad clefydau prin y cyfeiriodd David Melding ato. Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n bryderus iawn ynglŷn â thriniaeth pobl â hemoffilia a gafodd waed halogedig yn y 1970au a’r 1980au, gan arwain at 70 o farwolaethau yng Nghymru a llawer mwy o deuluoedd eraill yr effeithiwyd arnynt. Rwy’n ymwybodol ei fod wedi ysgrifennu at ei weinidog cyfatebol yn y Senedd, Jeremy Hunt, y llynedd yn cefnogi ymchwiliad cyhoeddus i’r sgandal. Roeddwn yn meddwl tybed a allai ddweud wrthym a yw wedi cael ateb ac os nad yw, beth y mae’n bwriadu ei wneud ymhellach, ac os yw wedi cael ateb, beth yw ei ymateb ef?
Na, ni fyddwn yn dweud fy mod wedi cael ateb boddhaol gan Lywodraeth y DU. Ar ôl dadl drawsbleidiol yr Aelodau a gawsom yn y Siambr hon, euthum ati eto i bwyso ar Lywodraeth y DU, ac rwy’n disgwyl ymateb pellach. Hyd yn hyn, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn amharod i gael ymchwiliad cyhoeddus, ac rwy’n cydnabod y bydd honno’n broblem barhaus i deuluoedd y rhai yr effeithiwyd arnynt, yn fyw ac yn farw, oherwydd hyd nes y ceir ymchwiliad cyhoeddus priodol—na all neb ond Llywodraeth y DU ei ddarparu oherwydd lleoliad y wybodaeth ynglŷn â sut y ffrwydrodd y sgandal a’r modd na chafodd ei dwyn i sylw’n briodol—yna rwy’n cydnabod y bydd yr anghyfiawnder yn parhau. Felly, bydd y Llywodraeth hon yn cynnal ein hymrwymiad i barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU hyd nes y gwelwn fod y peth iawn yn cael ei wneud.