1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae’n bwriadu cefnogi dioddefwyr trais domestig? OAQ(5)0117(CC)

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn, a Lywydd, os caf, hoffwn ddymuno Diwrnod Rhyngwladol y Menywod hapus iawn i chi ac i fenywod a merched ledled Cymru.

Mae ein strategaeth genedlaethol yn nodi’r camau yr ydym yn eu cymryd i gefnogi dioddefwyr trais domestig drwy gyflwyno, datblygu a gweithredu’r fframwaith. Ers i Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 gael ei phasio, rydym wedi penodi cynghorydd cenedlaethol, wedi cyhoeddi’r fframwaith cenedlaethol ar hyfforddiant, ac wedi treialu ‘Gofyn a Gweithredu’.

Diolch am yr ymateb a diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am ddod i’r digwyddiad Mothers Affection Matters yn gynharach heddiw. Oherwydd dyma ni, yn dathlu Diwrnod Rhyngwladol y Menywod 2017, ac eto, heddiw, clywsom straeon dirdynnol a dysgu am ofn enbyd pobl sydd wedi cael eu cam-drin ac sy’n gyndyn i ofyn am gymorth am eu bod yn teimlo y bydd eu plant yn cael eu cymryd oddi wrthynt. Fe fyddaf yn hollol onest, mae rhai o’r straeon a glywais heddiw wedi effeithio’n fawr arnaf felly, fy ymddiheuriadau. Oherwydd dylem i gyd gael bod yn rhydd, a’r menywod hyn hefyd.

Mae’n costio llawer llai i gynorthwyo mamau diogel a llawer mwy pan fydd plant yn cael eu symud i’r system ofal. A gaf fi bwyso arnoch, Ysgrifennydd y Cabinet, i adolygu’r model llwyddiannus yn yr Almaen o symud y rhai sy’n cyflawni trais domestig a galluogi’r sawl a gamdriniwyd i aros yn eu cymuned, gyda chefnogaeth yr heddlu, gwasanaethau cymdeithasol, a meddygon teulu? Hoffwn weld a allai’r arferion ardderchog hyn fod yn wers y gallwn ei dysgu yma yng Nghymru. Rydym wedi bod mor llwyddiannus mewn cymaint o feysydd eraill drwy fod y wlad gyntaf yn y byd gyda phethau fel comisiynwyr plant ac yn y blaen, a hoffwn i ni weld a allwn wneud rhywbeth radical mewn gwirionedd, a dysgu gan ein cymdogion Ewropeaidd o bosibl. Diolch.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn a’r cyfle i gyfarfod yn sydyn â rhai o’r bobl yn y digwyddiad yn ystod amser cinio. Lywydd, ni ddylai neb feio dioddefwyr sy’n rhoi o’u hamser a’u dewrder i godi llais. Rydym i gyd yn gwybod am y dewrder a ddangosant pan fyddant yn codi llais, ac yn ei edmygu, a’r rhai y gallwn ac y dylwn eu beio yw’r rhai sy’n gwybod beth sy’n digwydd ac yn aros yn dawel ynglŷn â’r pethau hyn.

O ran y cwestiwn penodol ar hyn, mae’r Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol yn un darn o’r jig-so; mewn gwirionedd mae’r Ddeddf tai yn edrych ar symud cyflawnwyr o eiddo. Felly, mae yna gyfres o ddulliau gennym, ond byddaf yn edrych ar y model y mae’r Aelod yn ei grybwyll a gofyn i fy mhanel cynghori i roi mwy o syniadau ynglŷn â hynny mi.

Yr wythnos diwethaf, gofynnais beth oedd yn cael ei wneud i atal anffurfio organau cenhedlu benywod ac i gynorthwyo’r rhai y mae’n effeithio arnynt. Flwyddyn yn ôl, ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod, lansiodd y Gymdeithas Genedlaethol er Atal Creulondeb i Blant a BAWSO, gyda chefnogaeth Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a’r Fro, y prosiect Llais Nid Tawelwch, sy’n anelu at wneud hynny. Mae’n brosiect a ariennir gan Lywodraeth Cymru sy’n caniatáu i 16 o fenywod ifanc gael eu hyfforddi fel llysgenhadon ieuenctid ar anffurfio organau cenhedlu benywod i danio sgyrsiau am anffurfio organau cenhedlu benywod mewn ysgolion ac mewn cymunedau ledled Cymru.

Rwy’n hynod o falch o ddweud fod y prosiect wedi ennill gwobr Coleg Brenhinol y Bydwragedd neithiwr am weithio mewn partneriaeth. Felly, gofynnaf i chi ymuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, i longyfarch pawb sy’n rhan o’r fenter ragorol hon.

Yn wir. Mae NSPCC, BAWSO a’r brifysgol a’r llysgenhadon ieuenctid yn sicr yn gwneud gwaith gwych ac roeddwn wrth fy modd pan enillodd y rhaglen a ariennir gan Lywodraeth Cymru wobr Coleg Brenhinol y Bydwragedd. Llongyfarchiadau mawr oddi wrthyf fi ac rwyf eisoes wedi trydar i’w llongyfarch hefyd.

Brynhawn ddoe, fe wnaethoch chi wrthod cefnogi gwelliant gan Blaid Cymru a fyddai wedi’i gwneud hi’n orfodol i gyflwyno addysg perthnasoedd iach yn ysgolion Cymru. Buaswn i’n hoffi deall pam y gwnaethoch chi wrthod cefnogi hynny. Sut ydym ni’n mynd i leihau trais yn erbyn merched mewn ffordd barhaol os nad ydy ein plant ni a’n pobl ifanc ni’n cael cyfle i drafod materion allweddol o gwmpas sicrhau perthnasoedd iach? Ac, os nad ydy o’n orfodol yn yr ysgolion, nid oes sicrwydd y bydd o’n digwydd ac yn digwydd gyda chysondeb ar draws Cymru.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Mae’r Aelod yn iawn, ddoe fe gyflwynoch welliant ar berthnasoedd iach, ac ymatebais yn y ddadl ddoe ynglŷn â’r rheswm pam nad oeddem yn ei gefnogi bryd hynny—am fod gennym weithgor y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg wedi’i sefydlu; rydym am ddysgu gan y gweithgor hwnnw. Ond rydych yn gwthio yn erbyn drws agored yma; mae’n ymwneud â’r ffordd yr ydym yn gwneud hyn ac yn ei gyflwyno. Rwy’n cytuno â’r Aelod o ran sut y dylai gael ei wneud, mae’n ymwneud â pha bryd y gwnawn hynny mewn modd priodol drwy’r cwricwlwm, a daw hynny’n gliriach gyda datganiadau Ysgrifennydd y Cabinet yn fuan.