Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r cynnig o dan Reol Sefydlog 26.91 yn ceisio cytundeb y Cynulliad i gyflwyno Mesur Aelod ynghylch diogelu enwau lleoedd hanesyddol Cymru. Rydw i’n galw ar Dai Lloyd i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6249 Dai Lloyd

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.91:

Yn cytuno y caiff Dai Lloyd AC gyflwyno Bil i roi effaith i'r wybodaeth a gaiff ei chynnwys yn y Memorandwm Esboniadol a gyflwynwyd ar 28 Chwefror 2017 o dan Reol Sefydlog 26.91A.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch i chi, Lywydd, am y cyfle i esbonio’r rhesymeg dros gynnig y Bil hwn i ddiogelu enwau lleoedd hanesyddol, ac am roi cyfle i’r Aelodau drafod y modd y gall y Bil ddatblygu. Yn y bôn, nid oes diogelwch yn awr. Rwy’n gobeithio defnyddio’r ddadl hon i esbonio i’r Aelodau yr amcan polisi clir iawn sydd gennyf mewn golwg, er mwyn dangos fy mod wedi cynnal ymgynghoriad gydag ystod o sefydliadau ac arbenigwyr yn y maes, i ddangos bod yna gefnogaeth i amcanion y Bil, a bod ystod o opsiynau ar gael i ni er mwyn gallu cyflawni amcanion y polisi. Byddaf hefyd yn datgan sut y credaf y gallwn ddysgu o brofiadau rhyngwladol yn y maes hwn wrth ddatblygu’r ddeddfwriaeth.

Yn ei hanfod, mae diben y Bil yn syml iawn—diogelu enwau lleoedd hanesyddol yng Nghymru, a cheisio sicrhau nad yw elfen allweddol o’n treftadaeth leol a chenedlaethol yn cael ei cholli. Bydd Aelodau ar draws y Siambr yn ymwybodol o’r enghreifftiau adnabyddus o enwau lleoedd hanesyddol sydd wedi cael eu colli neu sydd wedi bod mewn perygl o gael eu colli ac wedi cael sylw yn y cyfryngau o ganlyniad—newid ‘Maes-llwch’ ym Mhowys yn ‘Foyles’, ‘Cwm Cneifion’ yn Eryri yn ‘Nameless Cwm’, a fferm ‘Faerdre Fach’ ger Llandysul, sydd bellach yn cael ei hyrwyddo fel fferm ‘Happy Donkey Hill’.

As a farmer’s son, agricultural culture is important to me. And it’s important to note that every field on farms in Wales has a specific historic name—as well as every crag and hill, to that end—but that now they are at risk of being lost. They’re on the ancient maps but not necessarily on modern maps. In fact, across Wales, the names of farms, fields, historic houses, natural features and landscapes are being lost. Often, our place names reflect the topography of an area, a link with a notable or historic person, a link with historic events, for example battles such as Garn Goch in Swansea, where a lot of blood was lost—and the ‘coch’, ‘red’, there means the red of the blood—or periods, such as attacks, that have had an impact on the social and cultural and economic history of Wales, and also a link with the cultural history of a location, for example links with traditions and legends.

Losing these names means that we are losing our local and national heritage. Indeed, the Welsh Government already acknowledges the importance of these names, and the Historic Environment (Wales) Act 2016, proposed by the Government, places a duty on Welsh Ministers to—and I quote— compile and maintain a list of historic place names in Wales.’

In terms of what’s included in this list, the explanatory memorandum in the Bill notes:

Historic place names provide invaluable evidence about social, cultural and linguistic history. The names of settlements, houses and farms, fields and natural features provide information about past and present agricultural practices, local industries, changed landscapes and current and former communities. They provide evidence for the development of a rich linguistic heritage—Welsh, English and other languages.’

This reflects our history over the last 2,000 years. There are names that are Welsh, Latin, Anglo-Saxon, Scandinavian, French, Norman, English—they’re all there, and any other language that I might have forgotten.

This national list is in the process of being created, with the Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales leading on this work. So, we already have a definition of a historic name and we already have a list. Specific experts are assisting with this work and, at present, more than 300,000 historic names are listed. We must ensure that this register is dependable and authoritative, and in securing this, it will be possible to use this list as the basis for additional legislation to safeguard and promote the historic place names contained within it.

Following the successful ballot on 25 January this year, a number of institutions and individuals interested in the safeguarding and protecting of historic names indicated their interest and their support for the general principle and the policy aims of the Bill. I have contacted and consulted with a number of these institutions and experts in the field, and as part of this consultation process, a specific stakeholder event was held on 17 February, here in the Senedd. I was very pleased to see so many attending, including representatives and individuals from the Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales, the National Trust, the Ordinance Survey, the Welsh Place-Name Society, the Cardiff University, the Welsh Local Government Association, the office of the Welsh Language Commissioner and the Welsh Language Society.

Support for the aims of the Bill have been accepted by the Society for Welsh Place-Names, Mynyddoedd Pawb, the Welsh Language Commissioner and a number of other individuals, including academics and experts in the field. The main aim of the stakeholder event held here on 17 February was to discuss the scope of the Bill, the options as regards legislative structures and the possible costs associated with the Bill. Those discussions clearly showed that there is a diversity of ways in which we can protect historic place names.

This spectrum includes, inter alia, ensuring that landowners are aware of the historic significance of their place names; or introducing a requirement for landowners or public bodies to consult with a specific public body, or public bodies, when they change the name of a historic place; or make it a requirement for landowners or public bodies to use historic place names when preparing information that is available to the public; or, again, to introduce a consent system as you set about changing a historic name; or introducing a general ban on changing historic place names; or, finally, a combination of these various options, depending possibly on the kind of name or situation where a name may be changed. It’s important to note that there is no protection whatsoever available for historic place names at present, apart from the fact that they already exist, or will be included in the schedule that is being developed by the Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales. So, any of the aforementioned options on the spectrum would be a step forward.

I have worked closely with both the Research Service and the legislation service in the Assembly over the past month, and I’m very grateful to then all for their work in developing options for the Bill. In pursuing this work, I am completely convinced that it is possible to create positive legislation in the field, and also of the possibility of looking towards other countries and how they set about protecting historic names. Countries such as New Zealand, for example, acknowledge the importance of historic names, and it has developed legislation, so there is potential to learn from others as we develop legislation here in Wales. Evidently, following today’s vote, I hope that I will have another year to develop this Bill and to decide on an appropriate model of legislation. I look forward to listening to Members and to collaborating with Members across the Chamber in order to ensure that we can develop this legislation. In fact, those discussions have already begun, and I was pleased to have the opportunity to discuss the matter with the Cabinet Secretary for culture last week, and also this week, and I hope to see those discussions continuing as the Bill develops.

There is a requirement under Standing Order 26.91A(iv) to undertake an initial assessment of any costs or savings arising from the Bill. A great deal of work has been undertaken on this. As I’m looking at a range of options as regards the development of the Bill, it became obvious during the initial stakeholder event, held on 17 February, that this is an opportunity to create a Bill that wouldn’t have a huge impact, but would remain true to the principle of the intention of protecting Welsh historic place names. This has been included in the explanatory memorandum of the Bill, which includes writing guidelines and making amendments to legislation known; establishing or validating a current list of places and names; any consultation costs that could be part of the implementation system. Established by the Bill and/or costs associated with processing applications for historic place name consent; enforcing the legislation and the costs of dealing with appeals/tribunals; and also any unforeseen consequences. Obviously, the change in status and changes regarding the requirements on landowners or those affected by the Bill would need to be communicated. An estimate of these costs for similar Bills is available, but, of course, the real cost would depend on the complexity of the guidelines and the number of people or institutions that we would need to contact to inform them of changes to the legislation.

Whilst the task of establishing a schedule of names and places could have a significant cost associated with it, I’ve already noted that the Historic Environment (Wales) Act 2016 already ensures that Welsh Ministers must create and maintain a schedule of historic place names in Wales. I will therefore investigate how well this schedule meets the needs of the Bill that will be developed. There will be a need to edit and assess the quality of the data on this schedule, and also consider whether we would need to validate the names on the schedule, or undertake further work on them. However, the fact that a schedule already exists, and that funding is also available to create the schedule, means that the financial implications arising from this Bill will not be great at all. There is also potential that bringing this Bill into being could raise the profile of the current Welsh Government schedule and its expectations. As a consequence, there could be more demand to add names to that schedule.

Obviously, I will be consulting broadly during the development of the Bill in order to ensure that we won’t have unintended consequences, for example, additional costs for institutions and individuals. I am extremely aware of the need to control costs and bureaucracy, and in developing the legislation on various options, I will evaluate and bear in mind the need to keep the costs as low as possible and the way in which the aims of this Bill can be achieved.

Felly, Lywydd, i grynhoi, rwy’n falch o nodi bod cefnogaeth gref i amcanion y Bil gan nifer o sefydliadau allanol a chan unigolion allweddol yn y maes, a bod yna nifer o opsiynau ar gael i ni wrth i ni geisio datblygu’r ddeddfwriaeth. Byddwn yn awyddus i wrando ar Aelodau o bob rhan o’r Siambr yn ystod y flwyddyn nesaf wrth ddatblygu’r Bil, ac edrychaf ymlaen at glywed yr hyn sydd gan yr Aelodau i’w ddweud ar y pwnc heddiw wrth i’r drafodaeth honno ddechrau. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, Ken Skates.

Diolch i chi, Lywydd, ac a gaf fi ddechrau hefyd drwy ddiolch i Dai Lloyd am gyflwyno’r cynnig hwn, a hefyd am y ddeialog adeiladol a gefais gydag ef yn yr wythnosau diwethaf? Nid oes amheuaeth fod enwau lleoedd hanesyddol yn rhan bwysig o’n treftadaeth ac yn tystio i’r newidiadau ieithyddol, cymdeithasol, a hanesyddol sydd wedi siapio ein cenedl. Mae Dai yn cydnabod hyn ac rwyf innau hefyd. Maent yn ffurfio etifeddiaeth gyfoethog ar gyfer y presennol ac ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol ac fel y bydd rhai yn y Siambr hon yn cofio, nid dyma’r tro cyntaf i’r Cynulliad roi ystyriaeth i gydnabod a hyrwyddo pwysigrwydd enwau lleoedd hanesyddol.

Yn wir, yn ystod hynt Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru), roedd enwau lleoedd hanesyddol yn destun dadl, yma yn y Siambr ac yn y pwyllgor. Ystyriodd y Cynulliad nifer o opsiynau ar gyfer eu diogelu ac rwyf bob amser wedi dweud yn glir fod trefn gydsynio ffurfiol yn gymhleth iawn: mae’n gostus i’w gweinyddu a bron yn amhosibl i’w gorfodi. Ond rwy’n deall ac yn gwerthfawrogi’r awydd i ddiogelu’r enwau hanesyddol sy’n golygu cymaint i bob un ohonom. Dyna pam roeddwn yn falch iawn o ymateb i’r ddadl adeiladol a gawsom yn ystod hynt Bil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) a chyflwyno gwelliant llwyddiannus y Llywodraeth i osod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i greu a chadw rhestr o enwau lleoedd hanesyddol ar gyfer Cymru.

Ym mis Mai, bydd gan Gymru yr unig restr statudol o enwau lleoedd hanesyddol—y gyntaf, nid yn unig yn y Deyrnas Unedig, ond y gyntaf yn y byd. Mae’r rhestr hon yn torri tir newydd ac yn cael ei datblygu gan y comisiwn brenhinol dan arweiniad grŵp llywio sy’n cynnwys cynrychiolwyr o Gymdeithas Enwau Lleoedd Cymru, y Ganolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd a Llyfrgell Genedlaethol Cymru, a hefyd, fel sylwedydd, Comisiynydd y Gymraeg.

Bydd y rhestr ar gael i bawb, nid yn unig ar-lein, ond hefyd drwy gofnodion amgylchedd hanesyddol Cymru. Bydd yn cofnodi enwau hanesyddol ac amrywiadau nodweddion daearyddol, aneddiadau, tramwyfeydd, ffermydd, tai a chaeau hanesyddol. Yn wir, yr unig feini prawf ar gyfer cynnwys enw lle yw y gellir ei nodi’n hyderus a’i fapio am dystiolaeth hanesyddol ddibynadwy. Wrth ei lansio, fel y mae Dai Lloyd wedi’i amlinellu, bydd y rhestr yn cynnwys dros 350,000 o enwau lleoedd yn deillio o fapiau hanesyddol Arolwg Ordnans, mapiau degwm o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, a chyfrannau a thystiolaeth gynharach. Fodd bynnag, dechrau’n unig fydd hynny. Bydd y rhestr yn parhau i ddatblygu a thyfu wrth i ffynonellau eraill gael eu hychwanegu ac wrth i ymchwil pellach ychwanegu mwy o ddyfnder i gofnodion ein henwau lleoedd hanesyddol. Ni fydd y rhestr yn ceisio nodi un enw lle hanesyddol awdurdodol ar gyfer pob nodwedd, ardal neu eiddo. Byddai honno’n dasg amhosibl o ystyried y nifer fawr o enwau a’u trawsffurfiadau cymhleth, weithiau, dros lawer o ganrifoedd. Yn hytrach, bydd yn cyflwyno’r dystiolaeth i ddangos sut y mae enw lle wedi newid dros amser. Bydd ymchwilwyr, wrth gwrs, yn ei ystyried yn adnodd amhrisiadwy, ond bydd hefyd yn rhywbeth y gall aelodau’r cyhoedd ei ddefnyddio’n hawdd os ydynt yn chwilfrydig ynglŷn â hanes eu heiddo neu eu hardal leol. Fel y cyfryw—.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ildio ac wrth gwrs, nid oeddwn yma pan gyflwynwyd y Ddeddf honno, fel y mae yn awr. Beth yw goblygiadau hynny, boed yn awdurdod lleol neu’n ddatblygwr mewn ardal leol, o ran rhoi sylw dyledus i’r rhestr honno o enwau? Oherwydd, fel y dywedwch, ni all fod yn hollol derfynol. Hyd yn oed yn fy ardal fy hun, gwn am goetiroedd hardd sydd â dau enw gwahanol, tri o bosibl, yn cael eu defnyddio gan bobl leol ac sydd wedi cael eu defnyddio ers cenedlaethau. Ond beth yw effaith ymarferol hynny ar rywun sy’n cynnig rhyw fath o ddatblygiad neu, er enghraifft, ar fap yr Arolwg Ordnans?

Mae’r Aelod yn gwneud pwynt cryf iawn. Mae llawer o enwau lleoedd wedi newid sawl gwaith dros y canrifoedd. Ceir trefi a phentrefi yng Nghymru sydd wedi cael cymaint â phum enw. Pwynt allweddol Deddf yr amgylchedd hanesyddol yw ein bod wedi gallu cyflwyno dyletswyddau statudol—a byddaf yn dod at y pwynt hwn—ar awdurdodau cynllunio lleol i roi sylw dyledus i’r rhestr honno ac i ystyried enwau lleoedd hanesyddol mewn unrhyw newidiadau a allai ddigwydd. Felly, mae yna ddibenion ymarferol yn sail i’r rhestr hon sy’n mynd y tu hwnt i addysgu a hysbysu’r cyhoedd yn unig.

Bydd y rhestr, wrth gwrs, yn helpu i godi ymwybyddiaeth gyffredinol am bwysigrwydd enwau lleoedd hanesyddol ac yn annog pobl i’w defnyddio, ond bydd yn llawer mwy na chofnod yn unig. Fel y soniais, bydd hefyd yn cefnogi rheolaeth wybodus a sensitif ar yr amgylchedd hanesyddol. Mewn canllawiau statudol y byddaf yn eu cyhoeddi i awdurdodau parciau lleol a chenedlaethol a Cyfoeth Naturiol Cymru ym mis Mai, bydd defnydd o’r rhestr o enwau lleoedd hanesyddol yn cael ei ystyried yn benodol. Yn gyffredinol, bydd y canllawiau hynny’n cyfarwyddo’r cyrff cyhoeddus hyn i ystyried y rhestr o enwau lleoedd hanesyddol wrth ystyried enwi ac ailenwi strydoedd, adeiladau a lleoedd eraill, naill ai’n uniongyrchol neu’n wir, fel yr amlinellodd yr Aelod, gan barti arall. Bydd hyn yn gwneud yn siŵr fod enwau hanesyddol priodol yn cael eu hystyried yn briodol cyn i’r cyrff hyn wneud unrhyw benderfyniadau ynglŷn ag enwau. Yn fwy penodol, bydd yn cyfeirio awdurdodau lleol ar eu defnydd o’r rhestr o enwau lleoedd hanesyddol wrth iddynt arfer eu cyfrifoldebau statudol dros enwi a rhifo strydoedd ac eiddo. Mae’n rhaid i unrhyw un sy’n dymuno newid enw eiddo sy’n rhan o’i gyfeiriad swyddogol, pa un a yw’r enw hwnnw’n hanesyddol ai peidio, wneud cais i’r awdurdod lleol. Bydd y canllawiau newydd yn cyfarwyddo awdurdodau lleol i gydnabod enwau lleoedd hanesyddol a’u polisïau ar enwi strydoedd ac eiddo, a gwneud ymgeiswyr yn ymwybodol o enwau hanesyddol a’u hannog i’w defnyddio.

Bydd y mesurau hyn yn amlygu pwysigrwydd enwau lleoedd hanesyddol ac yn gwneud yn siŵr eu bod yn parhau i fod yn elfennau hanfodol o dreftadaeth Cymru. Mae’r mesurau hyn yn gymesur ac yn allweddol, maent yn gyflawnadwy. Byddai unrhyw ddeddfwriaeth i gyflwyno diogelwch ffurfiol ar hyn o bryd yn gynamserol. Ar ben hynny, yn seiliedig ar y wybodaeth a ddarparwyd ym memorandwm esboniadol yr Aelod, mae gennyf rai amheuon ynglŷn â’r cynigion.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ildio eto?

Gwnaf.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ildio. A gaf fi ofyn am yr ochr arall i hynny? Mae sicrhau bod datblygwyr lleol neu awdurdod lleol neu awdurdod parc cenedlaethol yn rhoi sylw dyledus i enwau lleoedd hanesyddol yn hollol gywir. Ond beth am yr ochr arall os yw datblygwr yn cyflwyno cynnig y maent wedi’i brofi ar y farchnad ar gyfer rhyw enw newydd gwych ar ddatblygiad deniadol sydd ganddynt? A yw’r cymesuredd hwnnw’n gywir o ran y baich a roddir arnynt hwy hefyd? A oes unrhyw beth yn hyn mewn gwirionedd sy’n ei wneud yn rhy feichus ac yn rhy fiwrocrataidd? A ydych yn teimlo bod y cydbwysedd yn gywir?

Rydym bob amser yn ymwybodol o’r angen i leihau biwrocratiaeth a gweinyddiaeth, ond i’r un graddau i sicrhau bod unrhyw ddarpariaethau a gyflwynwn yn arwain at well dealltwriaeth a gwerthfawrogiad o enwau lleoedd hanesyddol a’n treftadaeth. Rydym yn hyderus y bydd y trefniadau a ddatblygwyd yn rhan o hynt Bil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) yn arwain at gyn lleied â phosibl o gostau biwrocratiaeth a gweinyddiaeth ychwanegol ond y byddant yn cyflawni’r gwaith o wella’r modd o roi gwybod am enwau lleoedd hanesyddol a sicrhau eu bod, yn wir, yn cael eu gwarantu a’u diogelu.

Rwyf eisoes wedi dweud bod y rhestr o enwau lleoedd hanesyddol bellach yn cynnwys dros 350,000 o gofnodion, a bydd, wrth gwrs, yn parhau i dyfu. Bydd yn tyfu ar raddfa gyflym. Bydd yn tyfu, o bosibl, i 1 filiwn o enwau lleoedd. Ac o ystyried nifer yr enwau lleoedd hanesyddol a’r diogelwch eang y byddai’r Aelod yn hoffi ei gyflwyno, nid wyf yn gweld sut y gall unrhyw system ganiatâd cyffredinol neu reolaeth dros newidiadau fod yn ymarferol nac yn fforddiadwy.

Mae mater gorfodaeth hefyd yn peri pryder i mi. Bydd rheoleiddio enwau nodweddion naturiol, caeau ac olion archeolegol yn broblem benodol. Pwy fyddai’n plismona troseddau a pha gosbau fyddai’n cael eu rhoi? Yn ymarferol, rwy’n ei chael hi’n anodd gweld beth fydd y ddeddfwriaeth y mae’r Aelod yn ei chynnig yn ei chyflawni y tu hwnt i’r camau yr ydym eisoes yn eu cymryd. Ym mis Mai, bydd gennym adnodd a fydd, am y tro cyntaf, yn darparu mynediad i bawb at ein stoc gyfoethog o enwau lleoedd hanesyddol. Bydd hyn yn hyrwyddo ein henwau lleoedd hanesyddol fel eu bod yn parhau i fod yn rhan fyw o’n cenedl ymhell i’r dyfodol.

Er na allaf gefnogi’r cynnig hwn, rwy’n credu bod y mesurau arloesol yr ydym ar fin eu cyflwyno yn gamau hanfodol yn y broses o werthfawrogi’r etifeddiaeth werthfawr hon. A dyma ble y credaf y dylid cyfeirio ein hegni a’n hadnoddau. Byddwn yn parhau i weithio gyda’r comisiwn brenhinol a’i gynghorwyr, cyrff cyhoeddus perthnasol ac eraill sydd â diddordeb mewn ehangu ymwybyddiaeth o’r rhestr a’r rôl bwysig a fydd ganddi yn y dyfodol, a byddaf yn parhau i roi gwybod i’r Aelodau am ein gwaith.

Diolch i chi, Dai Lloyd, am gyflwyno’r cynigion hyn heddiw. Mae’n bosibl y bydd yn rhaid i chi fynd drwy’r holl ieithoedd hynny i mi eto, oherwydd ni lwyddais i’w dal i gyd, ond diolch yn fawr iawn.

Ar ran y Ceidwadwyr Cymreig, gallaf gadarnhau ein bod yn hapus i gefnogi’r cynigion ar gyfer y Bil ar hyn o bryd, gan gydnabod y nodau a grybwyllwyd gennych. Yn ystod hynt Bil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru), cytunodd Llywodraeth Cymru i lunio rhestr o enwau lleoedd hanesyddol y gellir dod o hyd iddi drwy’r cofnod amgylchedd hanesyddol, a chyda’r ddyletswydd honno ar Weinidogion Cymru i lunio a chynnal y rhestr o enwau lleoedd. Felly, yn unol â hynny, nid wyf yn synnu bod Ysgrifennydd y Cabinet yn dadlau ei fod eisoes yn diogelu enwau lleoedd hanesyddol yn rhinwedd y rhestr gynyddol hon.

Serch hynny, yng Ngham 2, derbyniodd y Dirprwy Weinidog ar y pryd na fyddai cyfeirio enwau lleoedd hanesyddol drwy’r cofnod amgylchedd hanesyddol yn eu diogelu’n ffurfiol. Huw Irranca-Davies, fe sylwoch chi ar hynny a chithau heb fod yma yn ystod y pedwerydd Cynulliad hyd yn oed, felly rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet heddiw am y cadarnhad ynglŷn â sylw dyledus. Fodd bynnag, mae’n rhaid i mi ofyn o hyd: pa statws sydd gan ganllawiau yn yr amgylchiadau hyn, a pha ganlyniadau a fyddai’n dod i ran yr unigolion sy’n methu cydymffurfio â’r canllawiau yr ydych wedi nodi heddiw eich bod yn eu cynhyrchu, Ysgrifennydd y Cabinet?

Dai, mae’r memorandwm esboniadol yn awgrymu bod y ddyletswydd hon yn sail i ddeddfwriaeth fwy pendant, a gallaf gefnogi rhai o’i hamcanion heb unrhyw gwestiwn pellach, mewn gwirionedd, ond ceir rhai amcanion eraill yr hoffwn eu gweld yn cael eu datblygu mewn memorandwm esboniadol diwygiedig neu’n wir, mewn Bil drafft. Yn benodol, rwyf am edrych ar y gofyniad i dirfeddianwyr ymgynghori ar newid enwau, ac mae tri pheth yno. Y cyntaf yw nad yw, ar y darlleniad cyntaf, i’w weld yn datrys problem yr ‘happy donkey’ ynddo’i hun, lle y gelwir y daliad yn beth bynnag y gelwir y daliad, ond bod y busnes yn cael ei alw’n rhywbeth arall, a dyna sy’n peri gofid. Felly, rwy’n meddwl tybed, wrth i’r Bil hwn ddatblygu, a fyddwch yn mynd i’r afael â’r cwestiwn penodol hwnnw.

Yr ail beth ar y pwynt penodol hwn yw’r berthynas rhwng sicrhau bod landlordiaid yn ymwybodol o enw hanesyddol a’r ddyletswydd i ymgynghori os ydynt yn dymuno ei newid. Ac rwy’n chwilio am sicrwydd pendant nad ydym yn ailadrodd stori anhapus Bil yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru), lle y crëwyd trosedd atebolrwydd caeth, hyd yn oed pan oedd enghreifftiau y gellid eu nodi lle roedd hi’n amlwg nad oedd yn rhesymol disgwyl i berchennog tir unigol wybod rhywbeth pwysig am eu tir. Er nad wyf yn credu y gallwch osod methiant i ymgynghori oherwydd anwybodaeth yn yr un categori â niweidio heneb gofrestredig oherwydd anwybodaeth, bydd angen i chi egluro beth a olygwch wrth sicrhau bod tirfeddianwyr ‘yn ymwybodol’ o arwyddocâd hanesyddol enw lle i ni allu cefnogi’r pwynt hwnnw yn y cam nesaf.

Y trydydd peth—ac mewn gwirionedd, crybwyllodd Ysgrifennydd y Cabinet fater tebyg—yw pa gosbau sydd gennych mewn golwg ar gyfer rhai sy’n anwybyddu’r system ganiatâd arfaethedig. A fyddwch yn fwy llym tuag at ddatblygwyr mawr na rhywun sy’n newid enw Pen-y-bryn yn Squire’s Roost, i nodi un enghraifft leol ddiflas? Mae defnyddio’r rhestr mewn system ganiatâd yn hytrach nag fel pwynt cyfeirio, os mynnwch, yn ddeniadol, ond bydd yn rhaid i chi fod yn glir iawn fod y broses yn gymesur â diben hynny.

Rwy’n falch o weld y byddai’r diogelwch yn gymwys ni waeth beth y bo’r iaith. Tybed, fodd bynnag, a oes gennych unrhyw gynlluniau i gofnodi ynganiad lleol yn ogystal. Saith neu wyth mlynedd yn ôl, cafodd cymunedau lleol eu cynnwys—efallai y bydd rhai ohonoch yn cofio hyn—mewn ymgyngoriadau ar sillafiad cywir enw eu trefi neu eu pentrefi yn y ddwy iaith ar gyfer arwyddion ffyrdd a dogfennau swyddogol, a gallaf gofio un noson arteithiol o hir yn trafod sut i sillafu Crucywel yn y Gymraeg. Ar gefn hynny, fodd bynnag, rydym wedi cadarnhau sillafiadau Cymraeg cywir, gan golli’r sillafiad Seisnigaidd mewn llawer o achosion, ond yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall bydd rhestr Bil yr amgylchedd hanesyddol yn dal i gofnodi’r ‘Dolgelleys’ a’r ‘Llanellys’ gydag ‘y’ ynddynt. Ar y llaw arall, nid ydym wedi gwneud unrhyw beth i gydnabod bod sillafiadau ac ynganiadau lleol yn gallu amrywio’n eithaf sylweddol. Tybed beth fydd yn digwydd i Hirwaun, Pencoed, Groes-faen, Llan-faes, Waunarlwydd, Beddau, Ponty, Llani, Aber—tybed a fydd eich Bil yn cwmpasu’r rheini hefyd.

Yn fyr iawn felly, dau gwestiwn arall. Roedd y Dirprwy Weinidog ar y pryd yn bendant y byddai cynnwys enwau cyfredol a ddefnyddir yn gyffredin yn newid natur y rhestr yn sylfaenol. Er nad oes gennyf unrhyw broblem benodol gyda system ganolog ar gyfer cofnodi rhestr at ddibenion cysondeb ac osgoi rhyw fath o Wicipedia am ddim i bawb, fy safbwynt i yn sicr oedd bod barn leol yn bwysig wrth gynnwys enwau ar y rhestr ac roeddwn yn cefnogi Bethan Jenkins yn ei gwelliant i gynnwys defnydd cyfredol, gan mai defnydd cymdeithasol heddiw, wrth gwrs, yw defnydd hanesyddol yfory. Pan fydd fy wyrion yn tyfu i fyny, rwyf am iddynt wybod beth a olygwn pan gefais fy ngwahardd i fynd i fyny’r Werfa yn blentyn—rhywbeth y bydd Vikki Howells efallai’n gwybod am beth rwy’n sôn—a byddwn yn hoffi iddynt wybod nad oeddwn yn cloddio am lo ac nad oeddwn yn gwneud unrhyw beth anweddus. Felly, rwyf am i chi egluro a fydd y Bil yn cwmpasu defnydd cyfredol yn ogystal â defnydd hanesyddol. Diolch.

Wel, rwy’n codi i gefnogi Dai Lloyd yn y cynnig hwn ac i’w longyfarch ar y ffordd weinidogol argyhoeddiadol y mae wedi cyflwyno’r cynnig heddiw. Mae fy mhlaid yn aml yn cael ei chyhuddo’n annheg o fyw yn y gorffennol, ond mae parch tuag at y gorffennol yn elfen hanfodol o’r hyn y safwn drosto. Roedd Lee Waters, y diwrnod o’r blaen, yn siarad am UKIP eisiau mynd â’r blaid yn ôl i’r 1950au—wrth gwrs, yr hyn a olygai mewn gwirionedd oedd y 1450au. Os edrychwn ar hanes cenedl, caiff ei adlewyrchu yn bwysig iawn yn nharddiad enwau lleoedd, ac maent yn dweud cymaint wrthym am y wlad ydym ni a’r wlad yr arferem fod. Rwyf wedi anghofio pwy a ddywedodd unwaith, wrth i’r gorffennol roi’r gorau i daflu ei oleuni ar y dyfodol, mae meddwl dyn yn crwydro mewn tywyllwch, ond rwy’n credu bod yna wirionedd sylfaenol yn hynny.

Rydym i gyd yn gyfarwydd â’r modd y mae enwau wedi cael eu llygru dros y blynyddoedd. Yn wir, mae’n debyg y dylai Dai gael ei alw’n ‘Dai Llwyd’ mewn gwirionedd, er ei fod yn gwbl groes i ddyn llwyd yn fy marn i. Ond mewn enwau lleoedd, mae hyn i gyd yn rhan o’n hanes, fel y nododd Suzy Davies funud yn ôl. Mae’r newidiadau a’r llygredigaethau eu hunain yn rhan hanfodol o hanes hefyd.

Gyda’r enghreifftiau sydd wedi ymddangos yn y papurau newydd ac yn y blaen dros y blynyddoedd diwethaf—rhai anhapus megis stori ‘Happy Donkey Hill’. Mae’n cyfeirio, fel y dywedodd Dai yn ei araith, at y Faerdre Fach, sy’n golygu ‘fferm fach y tywysog’ rwy’n credu, sef tyddyn a luniwyd i ddarparu incwm i’r arglwydd yn yr Oesoedd Canol. Byddwn wedi meddwl nad oes angen llawer iawn o ddychymyg, o ran marchnata, os ydych yn cynnal busnes sy’n seiliedig ar blot o’r fath, i wneud rhywbeth o hynny. Mae ei newid i rywbeth fel ‘Happy Donkey Hill’, nad oes ganddo unrhyw gysylltiad o gwbl â hanes y lle, braidd yn anffodus ac ni fyddwn wedi meddwl bod yna lawer o fantais busnes yn hynny. Mae’n ddiddorol bod Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch ei hun yn enw a ddyfeisiwyd yng nghanol y bedwaredd ganrif ar bymtheg i werthu manteision twristaidd ymweld â’r rhan honno o Sir Fôn. Felly, mae hyn yn gweithio’r ddwy ffordd hefyd, o bosibl.

Mae yna ddadl, wrth gwrs, y cyfeiriwyd ati gan Suzy Davies yn ei haraith, am ymyrryd â hawliau pobl eu hunain i wneud beth bynnag y maent yn dymuno ei wneud gyda’u heiddo. Ond wrth gwrs, rydym yn derbyn hyn mewn perthynas ag adeiladau hanesyddol lle y mae pobl yn gwybod bod yna fudd i’r cyhoedd o ddiogelu’r hyn a ymddiriedwyd iddynt am y cyfnod y maent ar y ddaear hon. Rwy’n credu, felly, nad oes unrhyw gwestiwn gwirioneddol o egwyddor dan sylw yma mewn perthynas â diogelu enwau lleoedd hanesyddol, ac er bod llawer o faterion technegol a allai godi yn ystod taith y Bil, y cyfeirwyd atynt yn barod, er hynny, yn gyffredinol, dylem roi croeso cynnes i’r Bil hirddisgwyliedig hwn.

Rwy’n gresynu at agwedd braidd yn ddiddychymyg Llywodraeth Cymru, oherwydd yn sicr nid wyf yn credu y dylem wneud y gorau yn elyn i’r da, ac nid yw’r ffaith fod y Llywodraeth eisoes yn gwneud rhywbeth sy’n werth chweil ac yn werthfawr yn golygu na ddylem ychwanegu mesur arall at hynny a allai ategu’r hyn y mae’r Llywodraeth yn ei wneud. Felly, rwy’n rhoi croeso cynnes iawn i’r cynnig hwn a byddwn yn gwneud ein gorau i wneud yn siŵr ei fod yn cael ei gynnwys yn y llyfr statud.

Diolch am roi’r cyfle i fi gyfrannu at y ddadl y prynhawn yma. Rwyf i, yn amlwg, yn mynd i gefnogi ymgais Dai Lloyd i gyflwyno’r Bil yma, sy’n bwysig yn nhermau ein hetifeddiaeth a’n hanes ni fel gwlad.

Fel sydd wedi cael ei grybwyll gan nifer o Aelodau yma heddiw, roedd yna drafodaeth eithaf trylwyr yn y Senedd ddiwethaf, ac roedd gwelliannau wedi cael eu rhoi i mewn gennym ni, fel plaid, a gan bleidiau eraill, a daethom ni at ryw fath o gyfaddawd gyda'r rhestr, ond nid oeddem ni’n dal i fod yn hapus gyda’r ffaith nad oedd yna ffordd i amddiffyn yr enwau hynny o fewn y ddeddfwriaeth fel y cafodd ei phasio yn y Senedd ddiwethaf. Rwy’n credu, ac yn dal i gredu, ei fod wedi colli ar gyfle i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn fwy cryf nag yw hi, oherwydd, fel y mae Dai Lloyd wedi’i amlygu’n barod, rhestr yw rhestr, ac mae’n rhaid i ni roi cig ar y rhestr hynny i sicrhau bod pobl yn gallu defnyddio’r rhestr a chael ffydd yn sut mae hynny’n cael ei ddatblygu.

Felly, wrth gwrs, mae unrhyw fath o ‘guidance’ newydd yn hynny o beth yn mynd i fod yn rhywbeth da, ond nid yw hynny’n mynd i fod yn ddeddfwriaeth, ac felly rydw i angen clywed gan y Gweinidog yma heddiw sut mae hynny’n mynd i newid y sefyllfa sydd ohoni, a sut, wedyn, mae pobl yn mynd i sicrhau bod y rhestr hynny’n ddigon cryf ynddi’i hun. Rwy’n credu mai beth sy’n bwysig yn y drafodaeth yma yw sut rydym ni’n amddiffyn ein treftadaeth, ynglŷn â’r gorffennol, a hefyd sut rydym ni’n trafod yr hyn sydd yn digwydd nawr yn ein cymdeithas sydd ohoni. Os ydy enw’n mynd i newid jest achos bod rhywun yn meddwl ei fod e’n enw neis, wedyn, sut ydym ni’n gallu dweud y stori am hanes y cae, neu am hanes y diwydiant penodol hynny, os nad oes rhyw fath o statws, wedyn, i’r dreftadaeth honno at y dyfodol?

Fel rhywun sydd wedi rhoi deddfwriaeth gerbron y lle yma o’r blaen, nid wyf i wir yn prynu’r ddadl ynglŷn â chost ar gyfer y ddadl yma. Rydw i’n gwybod bod Dai Lloyd yn gwneud y ddadl, oherwydd mae e, yn amlwg, eisiau dod i gyfaddawd gyda’r Llywodraeth. Ond, os ydy rhywbeth yn flaenoriaeth wleidyddol, ni ddylai rhywbeth fel rhestr a gwarchod y rhestr hynny a gwarchod yr enwau hyn, fod yn rhywbeth nad sydd yn bosib. Rwyf i wedi gweld y Llywodraeth yn dweud bod pethau eithaf cymhleth yn bosib yn y gorffennol, ac nid wyf i’n gweld sut y byddai hyn yn rhy gymhleth i allu ei wneud os yw’r ewyllys wleidyddol yno i ddelifro yn y maes yma.

Rydw i’n credu y byddwn i eisiau clywed mwy gan y Gweinidog ar sut y gallwn ni ddefnyddio’r records amgylchedd hanesyddol—yr ‘historical environment records’—yn hynny o beth. Mae yna bobl sydd yn gwneud gwaith trylwyr iawn yn casglu data pob dydd ar hyn o bryd. Nid ydym ni’n dal i wybod rhai enwau hanesyddol oherwydd y ffaith bod archeolegwyr ar hyn o bryd allan yn y maes yn gwneud ymchwil. Felly, sut ŷm ni’n gallu defnyddio’r records hyn i ‘complement-o’ y gwaith y mae’r rhestr yn ei wneud? Dyna’r hyn y byddwn ni eisiau ei ychwanegu yma heddiw.

Hefyd, un o’r gwelliannau y gwnes i ei roi gerbron yn y Senedd ddiwethaf oedd y dylai pobl unigol allu ychwanegu at y rhestr neu dynnu enwau oddi ar y rhestr hynny. Wrth gwrs, mae angen i rywun fonitro hynny, ond mae’n ffordd i bobl gyffredin ar draws Cymru allu ymwneud â’r broses yma. Felly, os oes rhywbeth—fel y mae Suzy yn gwybod am rywbeth lleol yn Aberdâr, os yw rhywun yn gwybod am rywbeth lleol yn eu hardal nhw nad yw’n drafodaeth genedlaethol ar hyn o bryd, maen nhw’n gallu ychwanegu at y rhestr honno fel rhan o’r drafodaeth ar y mater yma.

Rydw i’n credu ei bod hi’n bwysig nad ydym ni’n colli ein hanes, ac ein bod ni’n dathlu ein hanes ac ein bod ni’n cael gwerth ein hanes, a, drwy enwau—. Efallai bod rhai pobl yn meddwl nad yw’n bwysig, ond, drwy enwau, rydym ni’n gallu deall ein hanes. Rydym ni i gyd yma yn cael enwau fel pobl. Mae Neil Hamilton wedi disgrifio enw Dai Lloyd, ond mae’n ein creu ni fel person—mae ein enw ni yn creu pwy ydym ni, ein personoliaethau ni, ac rwy’n credu bod yr un peth yn wir os ydy’n dŷ, neu’n fferm, neu’n gae, neu’n fynydd. Rydym ni’n adnabod y mynydd neu’r cae hwnnw drwy’r enw hwnnw ac rydym ni’n cael rhyw fath o hiraeth neu ryw fath o gysylltiad mwy tyngedfennol gydag ef oherwydd yr enw. Felly, peidiwn â diystyru y ddadl yn hynny o beth, a diolch, felly, i Dai am roi’r syniad yma gerbron eto. Gobeithio’n fawr y bydd e’n llwyddiannus, fel y mae e wedi bod yn llwyddiannus gyda’i ddeddfwriaeth blaenorol, pan oedd yma gynt gyda’r meysydd caeau chwarae. Diolch yn fawr iawn.

Diolch, a llongyfarchiadau mawr i Dai Lloyd ar ei ymgais i gyflwyno Bil Aelod ynghylch diogelu enwau lleoedd hanesyddol Cymru. Rydw i’n falch iawn o’i gefnogi fo heddiw, ac yn hyderus y gaiff o gefnogaeth ar draws y pleidiau. Mae enwau lleoedd hanesyddol Cymru yn rhan o’n treftadaeth balch, ac yn haeddu’r un warchodaeth ag mae anifeiliaid neu blanhigion prin yn ei gael. Yn aml, mae'r enw Cymraeg gwreiddiol yn llawn ystyr ehangach, ac mewn un neu ddau o eiriau fe ellir cael cyfoeth cefndir y man dan sylw o ran ei le yn y tirwedd neu hanes lleol.

Yn anffodus, mae sawl enghraifft o newid dibwrpas wedi digwydd neu lurgunio llwyr a hyll ar enwau traddodiadol ein gwlad. Rydym wedi clywed sawl o enghraifft o hyn heddiw yma. Rydw i am sôn am enghraifft o fy etholaeth i a arweiniodd at ymgyrch fer, ond, rydw i'n falch o ddweud, ymgyrch effeithiol i gadw enw hanesyddol plasty enwog o'r enw Glynllifon. Fe saif y tŷ hynafol mewn parc gwledig mawr gyda muriau o'i gwmpas tua chwech milltir o Gaernarfon ar y brif ffordd i Ben Llŷn. Defnyddiwyd yr enw Glynllifon cyn belled yn ôl a'r unfed ganrif ar bymtheg—plasty 100 stafell mewn safle 700 erw—ond, yn 2015, fe gafwyd ymgais i newid yr enw. Roedd cwmni o Swydd Efrog yn Lloegr o'r enw MBI Sales yn cynnig gwerthu unedau yn y plasty hynafol fel buddsoddiadau prynu i rhentu. Fe ddaeth hyn i sylw'r boblogaeth leol, ac fe sylwyd nad yr enw Glynllifon oedd yn cael ei ddefnyddio, ond roedd y cwmni wedi bathu enw newydd, a'r enw hwnnw oedd ‘Wynnborn Mansion’—dim sôn am yr enw iawn, Plas Glynllifon. Roedd yr holl ddeunydd marchnata yn cyfeirio at Wynnborn Mansion. Rhyw ymgais, mae’n debyg, i greu delwedd arbennig—rhyw adlais o ‘To the Manor Born’ neu'r lleoliad opera enwog Glyndebourne, efallai. Ond, yng nghefn gwlad Cymru, nid oedd yn gweddu o gwbl.

Mi oedd y bobl leol yn gandryll. Nid oedd yna ddim ymgynghori lleol wedi digwydd ynglŷn â'r newid enw. Cafwyd ymgyrch effeithiol, ac mi ges i’r fraint o arwain yr ymgyrch honno. Ar y pryd mi oeddwn i’n aelod o bwyllgor iaith Cyngor Gwynedd, ac mi ges i gefnogaeth unfrydol trawsbleidiol i geisio cael y cwmni i ymwrthod â'r newid enw. Cafwyd cefnogaeth o bob cwr a chornel—roedd poblogaeth di-Gymraeg yr ardal yr un mor benderfynol â'r siaradwyr Cymraeg i gadw'r enw gwreiddiol. Roedd yna deimladau cryfion yn dod i'r amlwg, ac roedd yn dda gweld pa mor bwysig oedd treftadaeth leol i bobl yr etholaeth. Mi ges i gyfarfod efo MBI Sales, cafwyd sylw mawr yn y wasg, ac, yn y diwedd, yn wyneb y ffasiwn wrthwynebiad lleol, fe newidiodd y cwmni ei feddwl ac fe aed yn ôl i ddefnyddio Plas Glynllifon yn Hydref 2015. Gyda llaw, ni ddaeth dim byd o'r syniad prynu i rentu, ac erbyn hyn rydw i'n deall fod Plas Glynllifon mewn dwylo newydd sy'n bwriadu ei droi yn westy, gan gadw'r enw gwreiddiol a'r holl hanes sydd ynghlwm â hynny.

Un stori ydy hon, a, diolch byth, stori efo diweddglo cadarnhaol. Ond faint o enwau, ac, felly, sawl darn o'n hetifeddiaeth ni sydd wedi cael eu colli am byth? Rydw i’n falch o weld bod Bil Dai Lloyd yn cynnig nifer o opsiynau ynglŷn â sut i fynd i’r afael â’r mater yma o ddiogelu enwau hanesyddol. Rydw i yn nodi sylwadau’r Ysgrifennydd Cabinet dros yr economi, ond rydw i yn dymuno’n dda i Dai, a diolch iddo am ddod â’r Bil yma gerbron. Mae yna wahaniaeth mawr rhwng canllawiau a gosod gwarchodaeth mewn deddfwriaeth, a dyna sydd angen ei wneud yn yr achos yma. Diolch.

Galwaf ar Dai Lloyd i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i ddechrau drwy ddiolch i’r holl gyfranwyr yn y ddadl heddiw ac i’r Aelodau hynny sy’n gefnogol i egwyddorion ac i brif amcan y Bil o ddiogelu enwau hanesyddol Cymru yn y gyfraith? Gallaf i ddweud ‘ie’ i bron bob un o gwestiynau Suzy Davies, ond gallaf i ymhelaethu eto tu allan i’r Senedd, efallai, ar y manylion, achos prif bwrpas y ddadl heddiw oedd jest ennill pleidlais ar egwyddorion cyffredinol—ar yr angen i gael cyfraith. Mae gyda fi 13 mis i fynd ar ôl y manylion—y fath o fanylion a oedd Ysgrifennydd y Cabinet eisiau eu gwybod nawr. Wel, rydym ni wedi cael tua mis i gyrraedd y pen hwn. Dyna pam mae yna broses, ac ennill pleidlais nawr ar jest yr egwyddor o fynd i gyfraith—dyna i gyd. Bydd y manylion yn cael eu datrys dros yr 13 mis nesaf. Dyna pam mae’r broses fel y mae. Felly, nid yw holi am y manylion heddiw yn gwneud dim synnwyr o gwbl, ac rwy’n siomedig, felly, yn agwedd Ysgrifennydd y Cabinet.

The vote today was about establishing a general principle. That’s all. Is it a good idea to protect our historic place names in Wales—yes or no—in law? It’s not difficult. Cab Sec.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ildio? Ni fyddai neb yn anghytuno â hynny o gwbl, ond pwynt deddfwriaeth yw y dylai fod yn ddewis olaf. Y broblem gyda’r cynigion, fel y cawsant eu cyflwyno, yw nad oes unrhyw sylfaen dystiolaeth, ac yn wir, gofynnodd Sian Gwenllian faint o enwau sydd wedi cael eu newid. Heb sylfaen dystiolaeth gadarn, yn syml, nid yw’n bosibl—rwy’n siŵr y byddai’r Aelod yn cytuno—creu deddfwriaeth gadarn.

Rwy’n anghytuno ag Ysgrifennydd y Cabinet ar hynny. Cafwyd cyflwyniadau di-ri. Dyna pam y cawsom y Ddeddf amgylchedd hanesyddol wreiddiol a’r diwygiadau gan Blaid Cymru a’ch galluogodd i gael y gofrestr sydd gennych heddiw. Y ffaith amdani yw nad oes unrhyw ddiogelwch statudol i’n henwau lleoedd hanesyddol mewn unrhyw iaith—Saesneg, Eingl-Sacsoneg, ieithoedd Llychlyn, Lladin, hen Gymraeg, Cymraeg newydd, Norseg, Fflemeg, pa iaith bynnag a fynnwch. Mae smorgasbord cyfoethog ein hanes yn dirywio, ac rydym yn loetran yn segur, naill ai’n gwneud dim neu’n dweud yn chwithig, ‘Duw, gadewch i ni gael ychydig o ganllawiau, ie?’ [Chwerthin.] Na, nid yw’n iawn. Rydym yn sôn am hanes cenedl yma, balchder yn hanes y genedl honno, balchder sy’n haeddu cael ei ymgorffori yn y gyfraith. Nick.

Rydych wedi fy ysbrydoli gyda’r tamaid hwnnw o hen Saesneg, Dai, neu beth bynnag ydoedd.

Member of the Senedd:

Norseg.

Norseg. Byddaf yn cefnogi eich Bil ar y cam hwn a’r egwyddorion cyffredinol, ond mae’n rhaid i mi ddweud fy mod yn cydymdeimlo rhywfaint ag Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd mae’n rhaid i’r gyfraith fod yn glir iawn. Yn fy etholaeth i, mae gan bentref Tryleg 13 o amrywiadau lleol gwahanol o ran ynganiadau a sillafiadau, sy’n achosi dryswch enfawr ar arwyddion ffyrdd, fel y gallwch ei ddychmygu. Felly, mae’n rhaid i chi fod yn ofalus iawn pan fyddwch yn datblygu hyn nad ydych yn diogelu un amrywiad ar enw lle ar draul enwau eraill. Felly, rwy’n edrych ymlaen at weld sut y byddwch yn cyflawni hynny mewn gwirionedd.

Nid yw’n ymwneud â diogelu un enw lle yn hytrach na ffurf arall arno. Os yw’n hanesyddol ac ar y rhestr honno, caiff pob un ei ddiogelu, ni waeth beth y bo’r iaith—Tryleg, Treleck, beth bynnag. Caf fy atgoffa hefyd fod yna bentref yn Sir Fynwy, Point of Scotland, ac mae pobl yn dweud, ‘Duw, o ble y cawsom "Point of Scotland "?’ O’r hen air Cymraeg ‘pysgotlyn’, pwll llawn o bysgod, yn wreiddiol. Ond byddai’r ddau enw’n cael eu diogelu o dan fy Mil. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.