2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gofnodi ein treftadaeth ddiwydiannol yng Nghymru? OAQ(5)0166(EI)

Gwnaf. Rydym yn hynod falch o’n treftadaeth ddiwydiannol gyfoethog yng Nghymru. Mae dros 1,000 o adeiladau diwydiannol yn cael eu gwarchod yn statudol fel adeiladau rhestredig neu fel henebion cofrestredig. Mae treftadaeth ddiwydiannol hefyd yn elfen amlwg o’n cynllun dehongli treftadaeth ar gyfer Cymru gyfan, sy’n canolbwyntio ar ‘Cymru: y genedl ddiwydiannol gyntaf’.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae ymdeimlad o’n hanes a’i ddathlu yn bwysig, nid yn unig ar gyfer ein hymdeimlad o le heddiw, ond er mwyn adeiladu’r sylfaen ar gyfer ein dyfodol hefyd. Mae gennym dreftadaeth ddiwydiannol arbennig o gyfoethog ar hyd arfordir y Ddyfrdwy yng ngogledd-ddwyrain Cymru, o’r gwaith dur yn y dwyrain, draw i ble’r oedd Courtalds yn arfer bod yn y Fflint, ac ymlaen at Lofa’r Parlwr Du. Yn gynharach eleni, derbyniodd prosiect treftadaeth gymunedol y Parlwr Du grant o £40,500 gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri, a bydd hyn yn galluogi’r Parlwr Du i adeiladu llwybr glowyr a thaith gerdded gylchol, a fydd yn cyfarfod â llwybr yr arfordir a safle’r lofa, ac yn cysylltu’r dref hefyd â Ffynnongroyw a Thalacre. Roeddwn yn ddigon ffodus i gyfarfod â’r Cadeirydd, John Wiltshire, mewn digwyddiad i lawr yn y Senedd, a’r mis diwethaf, roeddwn yn agoriad rhan gyntaf y llwybr. Roedd yn fraint bod yno fel yr Aelod Cynulliad sy’n cynrychioli’r ardal, ond roedd hefyd yn foment arbennig o falch i mi, gan fod fy nhaid a fy ewythr, a sawl aelod o fy nheulu, wedi bod yn gweithio yn y Parlwr Du. Nawr, cynhelir agoriad mawreddog y llwybr ar 23 Gorffennaf, lle bydd un o’r hen olwynion pen pwll a adnewyddwyd yn cael ei hagor. Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch prosiect treftadaeth y Parlwr Du, a John Wiltshire a’i dîm, am eu holl waith, ac annog eraill ledled Cymru i ddysgu gan y grŵp? Ac wrth gwrs, os ydych yn rhydd ar 23 Gorffennaf, rwy’n siŵr fod gwahoddiad i chi fynychu.

Wel, byddwn yn fwy na pharod i fynychu’r achlysur arbennig hwnnw, a hoffwn innau longyfarch y gwirfoddolwyr sy’n buddsoddi cymaint o amser ac egni’n hyrwyddo eu treftadaeth leol. Roeddwn yn falch o allu cyfarfod â rhai o’r gwirfoddolwyr gyda’r Aelod yn ddiweddar, ac yn ogystal, gwyddom fod y cyfleuster arbennig hwn, y safle hwn, Glofa’r Parlwr Du, yn hynod o bwysig i gymuned Talacre, ond hefyd i gymunedau Mostyn a Ffynnongroyw, Llanasa, Pen-y-ffordd, y Fflint a Threffynnon—yn wir, mae’n atyniad pwysig iawn i dwristiaid yn y rhan honno o ogledd-ddwyrain Cymru. Gerllaw hefyd, mae gennym waith haearn Brymbo, sydd wedi derbyn £110,000 mewn grantiau gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar—unwaith eto, cyfleuster hollbwysig i ddenu twristiaid ac i ddod â’r gymuned ynghyd. Roeddwn yn falch hefyd o fynychu agoriad twneli Rhyd-y-mwyn yn ddiweddar, unwaith eto yn etholaeth fy ffrind Hannah Blythyn, yn Rhyd-y-mwyn, lle’r oedd yn eithaf amlwg pa mor werthfawr yw’r cyfleuster hwnnw i’r gymuned leol. A hoffwn dalu teyrnged i David Hanson yn arbennig. Fe’i hanrhydeddwyd am ei waith dros sawl blwyddyn i sicrhau y gall fod yn agored i’r cyhoedd, ac yn wir i Mark Isherwood, fel Aelod Cynulliad, sy’n parhau, fel Hannah Blythyn, yn frwd ei gefnogaeth i’r grŵp cymunedol a wnaeth i hyn ddigwydd.

Cyd-ddigwyddiad, ond diolch am eich sylwadau. Yng nghyd-destun safle treftadaeth y byd traphont Pontcysyllte, credaf fod wyth mlynedd wedi bod bellach ers ennill y statws hwnnw, a chredaf fod wyth mlynedd wedi bod ers i Lywodraeth Cymru ar y pryd sefydlu corff partneriaeth rhanbarthol cyntaf i lywio’r cynnig treftadaeth ddiwydiannol rhanbarthol, gan ymgorffori, o bosibl, rheilffordd Llangollen, y camlesi, dyffryn Ceiriog, a Brymbo, fel y crybwyllwyd gennych, ond gan ymestyn draw i lwybrau treftadaeth Sir y Fflint, dyffryn Rhyd-y-mwyn, Ymddiriedolaeth Dyffryn Maes Glas, a llawer iawn mwy. Ond rydym eto i gael yr ymagwedd gydgysylltiedig honno. Nid oes gennym y tocynnau trwodd y mae cyrff megis rheilffordd Llangollen yn eu cynnig. Ac un pryder a fynegwyd wrthyf oedd nad yw’r cyrff wedi cael eu cynrychioli’n ddigonol gan gyrff twristiaeth a threftadaeth y rhanbarth. Mae’n dda fod Glandŵr Cymru yn cefnogi, ond ble mae’r lleill? A ydych yn cytuno â mi, felly, fod angen i ni ymgorffori’r lleisiau ehangach hynny’n well, fel y gallant, gyda’i gilydd, gyflwyno’r argymhellion a all gyflawni, o’r diwedd, yr amcanion y credaf ein bod ein dau yn eu rhannu?

Cytunaf yn llwyr â’r Aelod. Rwyf wedi bod yn awyddus i annog symud yn gyflym, ac yn ddynamig, i’r cyfeiriad a amlinellwyd ganddo. Yn sicr, hoffwn weld mwy o docynnau trwodd. Hoffwn weld mwy o gydweithio rhwng ac ymhlith y gwahanol sefydliadau sy’n ymwneud â’r sector diwylliant a threftadaeth yng ngogledd-ddwyrain diwydiannol Cymru. Ac oherwydd hynny, credaf efallai y byddai’n syniad da cynnull uwchgynhadledd diwylliant a threftadaeth yn ystod yr haf, i ddod â’r sefydliadau hynny ynghyd, gan gynnwys Glandŵr Cymru yr oedd yr Aelod yn gywir i nodi ei fod yn brif bartner yng ngweithgaredd safle treftadaeth y byd Pontcysyllte, a thrwy ddod â’r gwahanol fuddiannau hynny ynghyd, credaf ei bod yn bosibl y gallwn wneud cynnydd.