3. Pa drafodaeth sydd wedi bod rhwng yr Ysgrifennydd Cabinet a Llywodraeth y DU parthed effeithiau llygredd awyr ar iechyd cyhoeddus?  OAQ(5)0165(HWS)[W]

Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn arwain ar ran Llywodraeth Cymru ar ansawdd aer, ac mae ei swyddogion yn parhau i ymgysylltu’n sylweddol gyda’u cymheiriaid cyfatebol yn y DU ar faterion fel modelu ansawdd aer ledled y DU, deddfwriaeth yr UE ar lygredd aer trawsffiniol, adroddiadau i’r UE, ymchwil ansawdd aer, a digwyddiadau llygredd aer.

Diolch am yr ateb, Gweinidog. Rwy’n deall bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn arwain, ond, wrth gwrs, roedd y cwestiwn yn benodol ar yr effaith ar iechyd cyhoeddus, achos mae e wedi cael ei dderbyn mai llygredd awyr, bellach, yw’r ail ffactor ymysg marwolaethau cynnar sydd gennym ni yng Nghymru, ac wedi cael ei ddisgrifio fel argyfwng iechyd cyhoeddus mewn tystiolaeth i’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, gan bennaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru. Felly, yn benodol, beth ydych chi yn mynd i’w wneud i liniaru effaith llygredd awyr ar iechyd, ac, yn benodol, a ydych chi yn mynd i ymrwymo heddiw i’r Siambr y bydd gan y Llywodraeth, yn y cynlluniau awyr glân y soniwyd amdanyn nhw ddoe gan y Prif Weinidog, y targed i ostwng llygredd awyr yng Nghymru, a thargedau pendant y tu mewn i’r cynlluniau i ddangos ein bod ni ar y trywydd cywir i ostwng llygredd awyr yng Nghymru?

Wel, diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw a hoffwn ailadrodd bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod difrifoldeb llygredd aer a’i effaith ar iechyd y cyhoedd, gan ein bod wedi cydnabod hyn drwy ddangosyddion ein fframwaith canlyniadau iechyd y cyhoedd, lle rydym, mewn gwirionedd, yn cynnwys y crynodiad cyfartalog o nitrogen deuocsid yn benodol mewn anheddau fel un o’r dangosyddion hynny.

Byddwn yn cyhoeddi canllawiau’n fuan iawn i gynorthwyo gweithwyr proffesiynol ym maes iechyd ac iechyd y cyhoedd yn GIG Cymru drwy ddarparu negeseuon allweddol ynglŷn â’r rôl y gallant ei chwarae’n cefnogi awdurdodau lleol mewn perthynas ag ansawdd aer a chyfathrebu peryglon iechyd cyhoeddus ansawdd aer gwael i’r cyhoedd ac i asiantaethau eraill hefyd. Byddwn hefyd yn cynnal ymgyrch i godi ymwybyddiaeth ynglŷn ag ansawdd aer ar gyfer gweithwyr iechyd proffesiynol a’r cyhoedd yn gyffredinol.

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wrthi’n cynnal prosiect ymchwil hefyd i wella trefniadau rheoli ansawdd aer lleol yng Nghymru i sicrhau cymaint ag y bo modd o ganlyniadau iechyd y cyhoedd yn ogystal. Felly, rydym yn bendant yn edrych ar lygredd aer yn y cyd-destun iechyd cyhoeddus pwysig hwnnw.

Gyda golwg ar y cwestiwn penodol ar y fframwaith parth aer glân, daw hyn wrth gwrs o ganlyniad i’r ymgynghoriad ar y cyd yn y DU ar nitrogen deuocsid. Rydych yn ymwybodol, wrth gwrs, o’n hymrwymiad i ymgynghori o fewn y 12 mis nesaf ar fanylion yr argymhellion ar gyfer fframwaith parth aer glân i Gymru. Mae hwn yn rhywbeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddatblygu. Ni fyddwn eisiau rhagdybio unrhyw beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn penderfynu ei wneud yn hyn o beth.

Rwy’n sylweddoli mai cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet dros newid yn yr hinsawdd a’r amgylchedd ydyw yn bennaf, ond rwy’n gobeithio y cawn weld ymagwedd system gyfan gan y Llywodraeth gyfan. Rwy’n siŵr y byddai gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg hefyd rywfaint o gyfrifoldeb dros sicrhau nad yw ein plant yn yr ysgol yn agored i lefelau diangen o nitrogen deuocsid. Felly, beth fyddai’r cyngor i ysgolion gan arbenigwyr iechyd y cyhoedd ynglŷn ag a yw’n ddiogel i blant fod yn chwarae yn yr awyr agored ar ddiwrnodau penodol?

Cytunaf yn llwyr fod gan ysgolion rôl hollbwysig i’w chwarae yn rheoli llygredd pan fo plant yn cyrraedd yr ysgol, gan ein bod yn gwybod bod dechrau a diwedd y dydd yn adegau penodol y bydd plant yn agored i lefelau uchel o lygredd aer. Mae hynny’n rhannol oherwydd y daith i’r ysgol, ac mae hynny’n dod â’r holl waith pwysig rydym yn ei wneud ar deithio llesol i’r amlwg hefyd. Ond mae gan ysgolion rôl bwysig yn addysgu plant a’u teuluoedd am beryglon llygredd aer. Nawr, mae yna bethau syml y gall pobl eu gwneud yn eu bywydau personol i leihau llygredd aer hefyd. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyhoeddi canllawiau polisi ansawdd aer newydd i awdurdodau lleol y mis nesaf, a gallaf gadarnhau y bydd y canllawiau hynny’n nodi ysgolion a llwybrau teithio llesol, ymhlith pethau eraill, fel lleoliadau sensitif ar gyfer gosod derbynyddion. Mae gwir angen i awdurdodau lleol fabwysiadu dull o weithredu sy’n seiliedig ar risg ar gyfer lleoli eu monitorau, a dylai hynny fod yn seiliedig ar y dystiolaeth sydd ganddynt o ran yr ardaloedd sy’n debygol o fod yn agored, neu ardaloedd lle mae pobl yn debygol o fod yn agored i’r lefelau uchaf o lygredd aer.