3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cynnydd a gaiff ei wneud i wella ansawdd aer ledled Cymru? OAQ(5)0147(ERA)

Diolch. Er bod ansawdd aer yng Nghymru yn gwella, mae ambell i ardal yn parhau i beri problemau. Wrth i ni weithio i gwblhau fframwaith parth aer glân newydd i Gymru, caiff pob sector a phob corff cynrychiadol—yn enwedig yn y sector preifat—eu hystyried yn rhanddeiliaid gweithredol. Bydd eu hymgysylltiad â’r gwaith hwn yn hanfodol.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno bod llygredd aer yn effeithio ar ein hamgylchedd ac ar ein hiechyd. O ran y materion amgylcheddol, rydym mewn gwirionedd yn gweld yr effeithiau ar ein rhywogaethau, ein planhigion ac yn ein trefi. Dewch i Tai-bach yn fy etholaeth er mwyn gweld rhai o’r effeithiau gweledol eich hun. Ond hefyd, mae llawer o sefydliadau ym maes iechyd yn nodi bod llygredd aer yn cyfrannu at dros 2,000 o farwolaethau bob blwyddyn yma yng Nghymru oherwydd pethau fel pyliau o asthma, clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint ac efallai chwyddiadau a thrawiadau ar y galon o ganlyniad i lygredd aer.

Rwy’n sylweddoli mai Gweinidog arall sy’n gyfrifol am yr agenda iechyd, ond chi sy’n gyfrifol am yr agenda ansawdd aer. Beth a wnewch i gael trafodaethau ar draws y Cabinet i sicrhau ein bod yn mynd i’r afael ag agweddau ar lygredd aer ledled Cymru? Ac a wnewch chi hefyd, o bosibl, ystyried cryfhau rheoliadau’r UE, cyn ac ar ôl Brexit, er mwyn edrych ar sut y gallwn sicrhau y caniateir llai o dramgwyddau i wneud yn siŵr fod ansawdd yr aer yn well, yn ogystal â rôl Cyfoeth Naturiol Cymru, efallai, yn plismona hynny?

Mae iechyd pobl ac amgylchedd Cymru yn mynd law yn llaw ac rwyf wedi ymrwymo i ddiogelu pobl ac amgylchedd Cymru. Mae fy swyddogion, a swyddogion iechyd yn sicr, ac yn enwedig swyddogion y Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol, yn gweithio’n agos iawn gyda’i gilydd, ac rydym wedi adolygu’r canllawiau newydd, y gwyddoch amdanynt mae’n siŵr, ar reoli ansawdd yr aer yn lleol. Rydym yn mabwysiadu ymagwedd gyfunol gydag iechyd y cyhoedd wrth ddatblygu fframwaith parth aer glân i Gymru, a bydd hwnnw’n cael ei adlewyrchu yng ngwaith gweithgor o’r grŵp rhanddeiliaid Brexit ar yr aer a’r hinsawdd. Byddwch yn gwybod am adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, ac rwyf eisoes wedi dweud wrthynt fod lle i gysoni’r drefn ar gyfer ansawdd aer lleol a chenedlaethol yn well ar ôl i ni adael yr UE.

Ysgrifennydd y Cabinet, croeso’n ôl i’r Siambr. Mae’r pwynt ynglŷn â 2,000 o bobl yn marw cyn pryd yng Nghymru oherwydd ansawdd aer gwael—mae hynny’n bump o bobl bob dydd—yn sicr yn un o’r heriau, un o’r problemau mwyaf sy’n ein hwynebu o ran iechyd y cyhoedd. Rwyf wedi gwrando ar nifer o’ch atebion a chroesawaf y camau y mae’r Llywodraeth yn eu cymryd ar draws y portffolios. Ond pa mor hyderus y gallwn fod, erbyn i’r Cynulliad hwn fynd gerbron yr etholwyr yn 2021, y byddwn yn gweld gostyngiad yn y niferoedd hynny o farwolaethau cyn pryd yma yng Nghymru? Fel y dywedais, ac mae’n werth ei ailadrodd, mae 2,000 o bobl yn marw cyn pryd oherwydd ansawdd aer gwael. Mae hynny’n bump o bobl bob dydd. Ble y gallwn eich marcio, fel Llywodraeth, yn 2021 mewn perthynas â’r marwolaethau cyn pryd hynny yma yng Nghymru?

Fel y dywedwch, mae angen i ni wneud cryn dipyn o waith ar hyn, a byddwch wedi fy nghlywed yn dweud bod hyn yn flaenoriaeth i mi. Gwyddoch ein bod wedi cael ymgynghoriad yn ddiweddar, ac mae’n rhaid i mi ddweud ei fod, yn gyffredinol, yn cefnogi’r camau rydym yn eu cymryd. Rydym yn ailadrodd pwysigrwydd lleihau cysylltiad y cyhoedd â llygredd aer drwy sicrhau bod crynodiad cyfartalog nitrogen deuocsid mewn anheddau yn un o ddangosyddion fframwaith canlyniadau cenedlaethol Cymru ar gyfer iechyd a lles y cyhoedd, felly gallwch ein dwyn i gyfrif mewn perthynas â hynny. Rwyf wedi ymrwymo i gyhoeddi canllawiau polisi ansawdd aer newydd i awdurdodau lleol y mis nesaf, a byddant yn nodi ysgolion a llwybrau teithio llesol, ymhlith pethau eraill, fel lleoliadau sensitif ar gyfer gosod derbynyddion. Ac mae’n rhaid i awdurdodau lleol fabwysiadu dull o weithredu sy’n seiliedig ar risg ar gyfer lleoli eu monitorau, ond credaf ei bod yn bwysig iawn eu bod yn ystyried hynny hefyd. Byddwn hefyd yn cyhoeddi canllawiau i gefnogi gweithwyr proffesiynol iechyd ac iechyd y cyhoedd yn GIG Cymru, gan fy mod yn credu bod angen inni weithio’n agos iawn gyda staff GIG Cymru ar hynny, a chredaf fod angen iddynt hwythau sicrhau bod y cyhoedd ac asiantaethau eraill yn ymwybodol o beryglon ansawdd aer gwael i iechyd y cyhoedd. Rwyf hefyd yn bwriadu cael ymgyrch i godi ymwybyddiaeth ynglŷn ag ansawdd aer yn y dyfodol.