Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i’r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.

Diolch, Llywydd. Rwyf innau hefyd yn croesawu Ysgrifennydd y Cabinet yn ôl i’r lle hwn. Rwy’n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet, fel finnau, yn croesawu adroddiad Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, a gyhoeddwyd ddoe, ‘Ffermio—Creu Cymru Unedig’. Gwn ei bod wedi mynychu lansiad yr adroddiad. Mae’n nodi sut y mae ffermio’n cyfrannu at y saith nod lles yn neddfwriaeth y Llywodraeth ei hun—Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015—a chredaf ei fod yn rhan o’r gwaith y mae’n rhaid i bawb ohonom ei wneud ar bennu’r dadleuon parhaus o blaid cymorthdaliadau a pharhau i gefnogi ffermio a’r gymuned wledig ehangach wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Yn y cyd-destun hwnnw, roeddwn yn synnu pan gyhoeddwyd maniffesto Llafur Cymru, gan nad yw’n ymddangos ei fod yn cynnwys unrhyw ymrwymiad i barhau â’r taliadau hynny dros dymor cyfan y Senedd nesaf, a thybed a all Ysgrifennydd y Cabinet egluro pam.

Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud lawer gwaith na allaf ddychmygu adeg pan nad oes angen i ni gynorthwyo ein sector amaethyddol. Yn amlwg, lansiwyd y maniffesto, roedd pennod bwysig yn y maniffesto ynglŷn ag amaethyddiaeth a’r amgylchedd, ar draws fy mhortffolio. Rydym wedi dweud o’r dechrau na wyddom pa gyllid a fydd gennym ar ôl Brexit, ond os cofiwch, yn ystod yr ymgyrch ar gyfer refferendwm yr UE, dywedwyd wrthym na fyddem yn colli ceiniog, a byddaf yn sicrhau bod Llywodraeth y DU yn cadw at ei gair.

A finnau hefyd, ond roeddwn o dan yr argraff eich bod yn awyddus i ddod yn Llywodraeth y DU ac felly’n ceisio gwneud ymrwymiadau ariannol ar gyfer Llywodraeth nesaf San Steffan, gan mai am y fan honno yr ymleddir ar 8 Mehefin. Yr un peth a ddywedwch yn eich maniffesto, fodd bynnag, yw hyn:

Llusgwyd y Ceidwadwyr i’r llys a’u gorfodi i gyhoeddi eu cynllun nitrogen deuocsid drafft. Ond mae eu hymrwymiadau yn destun siom ac maent yn brin o wybodaeth am y camau angenrheidiol i fynd i’r afael ag allyriadau yn y DU, ac nid ydynt yn rhoi unrhyw fanylion am gynllun sgrapio diesel.

Credaf fod hynny’n ffeithiol gywir, ond a yw hyn yn golygu bod Llafur Cymru yn mynd i gyflwyno cynllun sgrapio diesel yng Nghymru?

Mae hynny’n rhywbeth y bydd yn rhaid edrych arno. Rydych yn llygad eich lle ynglŷn â Llywodraeth y DU, ac rwyf wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda chydweithwyr i sicrhau ein bod mewn sefyllfa i fwrw ymlaen ag ansawdd aer. Gwyddoch fod hynny’n flaenoriaeth bersonol i mi. Credaf ei fod yn bwysig iawn, ac rwyf wedi ysgrifennu at DEFRA yn ddiweddar yn ei gylch. Byddwch yn gwybod bod DEFRA wedi cyhoeddi ymgynghoriad ar y cyd yn ddiweddar. Un o’r pethau rydym wedi ymrwymo i’w wneud yw ymgynghori, o fewn y 12 mis nesaf, ar fframwaith parth aer glân i Gymru.

Mae hynny’n wir o ran yr hyn a wnewch fel Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy’n ei groesawu i’r graddau y mae’n mynd, ond mae’n tanlinellu’r ffaith nad yw’n ymddangos eich bod, fel plaid, o ddifrif o gwbl ynglŷn â bod mewn grym yn San Steffan. Nid oes gennyf unrhyw gynigion cadarn neu warantau ac ymrwymiadau ariannol o ran sut y byddwch yn cefnogi’r camau hyn yn y dyfodol.

Fodd bynnag, gadewch i ni edrych ar rywbeth sy’n digwydd yma yng Nghymru, gan y credaf y gallwn gytuno, neu mae’n bosibl y gallwn gytuno, o leiaf, os cawn gynllun sgrapio diesel neu ryw fath o ddull o’r fath, y byddwn yn ymbellhau oddi wrth ddiesel a thuag at, ie, rhagor o betrol, ond hefyd tuag at gerbydau trydan, y rhagwela’r ‘Financial Times’ bellach y byddant yn costio’r un faint â cherbydau petrol erbyn 2018. Ar hyn o bryd, mae oddeutu 100,000 o gerbydau trydan wedi’u cofrestru yn y DU. Ceir 1,500 o bwyntiau gwefru cyflym ar gyfer cerbydau trydan yn Lloegr a’r Alban. Gellir gyrru o ogledd Cymru i Ynysoedd Orkney mewn car trydan gan ddefnyddio pwyntiau gwefru cyflym, ond ni allwch yrru o ogledd Cymru i Gaerdydd. Nid oes ond 13 pwynt gwefru cyflym yng Nghymru gyfan, a dim un o gwbl yng nghanolbarth Cymru. Beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud gyda’i chydweithwyr, gan fod gennym adroddiad a luniwyd yn 2015 nad oes unrhyw beth wedi’i wneud yn ei gylch hyd yn hyn, i ddatblygu rhwydwaith o bwyntiau gwefru cerbydau trydanol ledled Cymru ac yn enwedig yng nghanolbarth a gorllewin Cymru?

Mewn gwirionedd, cefais drafodaeth ynglŷn â hyn y bore yma gan fod hyn yn rhywbeth y mae angen inni edrych arno. Ar lefel bersonol, rwy’n gwneud yn siŵr fod Llywodraeth Cymru yn gosod rhai pwyntiau gwefru cyn gynted ag y bo modd. Yn anffodus, am sawl rheswm nad wyf am eich diflasu â hwy, staff yn unig fydd yn gallu eu defnyddio i gychwyn, ond credaf ei fod yn bwysig iawn. Byddwch yn gwybod am ap sydd gennym i sicrhau ein bod yn gwybod ble mae’r pwyntiau gwefru. Un awgrym a gawsom yw efallai y dylem osod pwyntiau gwefru yn yr un mannau â thoiledau cyhoeddus.

Felly, mae angen cryn fuddsoddiad mewn pwyntiau gwefru, oherwydd, fel y dywedwch, nid oes digon ohonynt gennym yng Nghymru hyd yn hyn. Nid wyf am i hynny effeithio ar ein cynnig twristiaeth, a gwn nad yw fy nghyd-Aelod, Ken Skates, am i hynny ddigwydd chwaith. Felly, mae angen inni feddwl am hynny hefyd, oherwydd, fel y dywedwch, mae angen i chi allu symud yn rhydd o gwmpas Cymru gan wybod bod y pwyntiau hynny ar gael.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Fel eraill, rwy’n hapus eich gweld yn dychwelyd i’r Siambr hon, a gobeithiaf y byddwch yn gwella’n llawn yn y dyfodol agos iawn.

Nawr, Ysgrifennydd y Cabinet, fe ddywedoch yng Ngŵyl Wanwyn Frenhinol Cymru yn ddiweddar mai ffermwyr ifanc yw dyfodol y diwydiant a bod angen i ni fuddsoddi ynddynt er mwyn sicrhau dyfodol disglair ar eu cyfer hwy a’r diwydiant hwn. Wrth gwrs, cytunaf yn llwyr â chi ar hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, a allech ddweud wrthym pa bolisïau penodol rydych wedi’u cyflwyno yn ystod eich cyfnod fel Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar gyfer ffermwyr ifanc er mwyn sicrhau bod ganddynt ddyfodol disglair?

Nid wyf yn siŵr am bolisïau penodol, ond rwy’n sicr wedi eu cefnogi’n ariannol. Fe fyddwch yn ymwybodol o’r buddsoddiad sylweddol rydym wedi’i roi i ffermwyr ifanc. Er enghraifft, mae gennym yr Academi Amaeth, sy’n llawn o ffermwyr ifanc, dynamig sy’n barod iawn i roi cymorth i mi wrth lunio polisïau ar gyfer y dyfodol, ac rwyf wedi eu cyfarfod yn rheolaidd. Rwyf hefyd wedi gwneud dewis personol i ymweld â chymaint o ffermwyr ifanc ar eu ffermydd ag y gallaf. Yn sicr, gallaf feddwl am un neu ddau yr ymwelais â hwy yng ngogledd Cymru—roedd un ohonynt yn lesio’r fferm ac yn awyddus i siarad â mi yn benodol am yr hyn y gallem ei wneud yn ein polisïau i annog pobl ifanc i allu lesio eu ffermydd. Yna, ysgrifennais at bob awdurdod lleol i geisio eu hannog i beidio â gwerthu eu ffermydd, gan ei bod yn ymddangos, yn anffodus, fod rhai awdurdodau lleol yn gwneud hynny ar gyflymdra sy’n peri pryder.

Daeth adroddiad diweddar gan NatWest i’r casgliad fod,  ffermwyr ifanc angen mwy o gefnogaeth i arallgyfeirio ac er bod y syniadau entrepreneuraidd yno, mae lle i wella’r rhwydweithiau cymorth.

Felly, mae’n hanfodol fod mwy o gefnogaeth yn cael ei chynnig i ffermwyr ifanc, ar ffurf cyngor a chymorth, ac ar ffurf cyllid hefyd. Felly, yng ngoleuni’r adroddiad hwn, a wnewch chi gadarnhau pa gyllid y byddwch yn ei roi yn awr i wella cymorth i ffermwyr ifanc sydd am arallgyfeirio?

Gall hynny fod yn rhan o’n rhaglenni. Fe fyddwch yn gwybod am y grantiau busnes i ffermydd a gyflwynwyd gennym. Maent ar gael nid yn unig i ffermwyr ifanc, ond i bob ffermwr, a phan gawsant eu lansio’n ddiweddar, gwn fod ffermwyr ifanc wedi dweud wrthyf eu bod yn llawer o gymorth iddynt, oherwydd os oeddent yn awyddus i gael darn o gyfarpar na allent ei fforddio, nid oedd yn rhaid iddynt fynd drwy’r cynllun busnes hir hwnnw a chael sawl dyfynbris—rydym wedi cael gwared ar yr holl waith caled hwnnw. Wrth symud ymlaen, gallwn edrych ar ba gefnogaeth benodol y gallwn ei rhoi iddynt wrth inni lunio polisi amaethyddol Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, daeth yr un adroddiad i’r casgliad fod argyfwng cenedliadol ym maes ffermio, sydd wedi peri pryder i sawl un yn y byd amaeth ers peth amser. Yn wir, yn ôl Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, roedd canran y ffermwyr o dan 45 oed wedi gostwng i 13 y cant yn unig yn 2015, i lawr o 18 y cant yn 2003. Felly, yn sgil yr angen dybryd i ddenu pobl ifanc i mewn i’r proffesiwn ffermio, a’r angen i gadw pobl ifanc yn y proffesiwn ffermio, pa gamau uniongyrchol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn awr i sicrhau nad yw canran y ffermwyr o dan 45 oed yn parhau i ostwng yn y dyfodol?

Nid wyf yn gyfarwydd â’r ffigurau hynny. Nid wyf yn siŵr a oeddech yn dweud mai ffigurau DEFRA oeddent, gan nad wyf yn credu bod hynny’n wir yng Nghymru—y gostyngiad sylweddol hwnnw. Nid wyf yn hoffi’r gair ‘argyfwng’. Rwy’n deall ei bod yn anodd iawn i ffermwyr ifanc os nad ydynt yn rhan o deulu sy’n ffermio—os ydynt yn awyddus i ddod i mewn i’r byd ffermio o’r newydd, os mynnwch, mae’n anodd iawn iddynt allu gwneud hynny. Un peth rydym wedi bod yn gweithio arno gyda ffermwyr ifanc yw sicrhau ein bod yn eu helpu i fynd i mewn i’r byd amaethyddol. Dychwelaf at yr hyn a ddywedais ynglŷn â gweithio gydag awdurdodau lleol i geisio eu hannog i beidio â gwerthu’r ffermydd sydd ganddynt yn eu portffolios, oherwydd, yn sicr, o siarad â ffermwyr ifanc, dyna un o’r ffyrdd y gallant ddechrau ffermio. Soniais am rywun yng ngogledd Cymru; mewn gwirionedd, daw o gefndir amaethyddol, ond roedd yn awyddus i fynd i gael ei fferm ei hun. Yn 21 oed, mae wedi lesio fferm, sy’n ardderchog.

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

Diolch, Llywydd. Nid wyf am gael fy ngadael allan o dorf o gefnogwyr Ysgrifennydd y Cabinet, sy’n ei chroesawu’n ôl i’r Siambr, a hoffwn ddweud pa mor falch rwyf innau o’i gweld yn edrych mor iach a chryf.

Hoffwn ddychwelyd at y cwestiwn ynghylch maniffesto’r Blaid Lafur, i fynd ar ôl y pwynt a wnaeth Simon Thomas ar ddechrau’r trafodion heddiw. Hyd y gwelaf yn y maniffesto hwn, mae dau baragraff am ffermio yn y bennod ar drafodaethau Brexit, ac yna, yn fras, mae un paragraff bach o dan faterion amgylcheddol a gwledig. O ystyried bod amaethyddiaeth yn fater cwbl ddatganoledig, a’n bod ar ganol ymgyrch etholiad cyffredinol, credaf y bydd y gymuned ffermio yn synnu bod ffermio’n cael cyn lleied o sylw yn y ddogfen weddol drwchus hon.

O ystyried bod y Prif Weinidog wedi beirniadu fy mhlaid ac eraill am ddiffyg eglurder o ran ein gweledigaeth ôl-Brexit—dof at hyn yn y man—mewn gwirionedd, nodwyd ein gweledigaeth ar gyfer amaethyddiaeth y llynedd yn etholiadau’r Cynulliad, yn ein maniffesto yno, lle roeddem yn eithaf clir y byddem yn parhau â chynllun y taliad sylfaenol, ar sail £80 yr erw bryd hynny. Byddai’n rhaid inni edrych eto ar y ffigur hwnnw—gall fod yn bosibl ei gynyddu, gyda thaliadau ychwanegol i ffermydd mynydd yn seiliedig ar niferoedd o fewn rheolau Sefydliad Masnach y Byd ac ati. Dyma’r pwynt sylfaenol y mae pawb yn awyddus i gael rhywfaint o sicrwydd yn ei gylch: a fydd unrhyw gynllun taliad sylfaenol yn parhau yng Nghymru ar ôl Brexit, ac a fydd y drefn bresennol ar gyfer taliadau’n cael ei hailadrodd. Rwy’n derbyn, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, na wyddom eto beth a gawn gan Lywodraeth San Steffan o ran setliad ariannol, ac fel hithau a’i phlaid, mae UKIP o’r farn y dylem gael pob ceiniog o arian trethdalwyr Prydain sy’n cael ei wario ar hyn o bryd gan Frwsel yng Nghymru, ond ar y sail honno, dylai fod yn bosibl iddi hi fel Ysgrifennydd y Cabinet dros amaethyddiaeth roi’r math o sicrwydd pendant y mae ffermwyr ei angen.

Wel, rwyf wedi rhoi’r sicrwydd hwnnw i ffermwyr. Rwyf wedi bod yn y swydd hon ers blwyddyn bellach, ac yn sicr, rwyf wedi ei gwneud yn glir iawn na allwn ragweld adeg pan na fydd angen y cymorth hwnnw ar ein sector amaethyddol. O ran sut olwg fydd ar gynllun y taliad sylfaenol ar ôl Brexit, fel y dywedais, mae hynny’n dibynnu ar y cyllid a gawn, ond fel chithau, credaf y dylem gael pob ceiniog a addawyd inni. Dywedwyd wrthym na fyddai Cymru’n colli’r un geiniog, a byddaf yn sicrhau bod Llywodraeth y DU yn cadw at ei gair.

A’r cwestiwn arall sy’n codi yw’r rhyddid a fydd gennym i ystyried y drefn reoleiddio a fydd yn gymwys i ddiwydiannau gwledig yn gyffredinol. Er fy mod yn derbyn y pwyntiau a wnaeth Huw Irranca-Davies yn ei gwestiwn blaenorol ynglŷn â chynnal rheoliadau hanfodol, ni ellir dweud bod y corff presennol o reoliadau a orfodir arnom ar hyn o bryd gan yr UE yn berffaith ym mhob ffordd, ac efallai fod ffyrdd y gallwn leihau costau’n sylweddol heb beryglu’r buddiannau cyhoeddus rydym oll yn awyddus i’w cael mewn perthynas â gwarchod yr amgylchedd ac yn y blaen. Mae incwm ffermwyr yn isel iawn, ac mae baich gweinyddol trefn reoleiddio’r UE yn aml yn pwyso’n drwm arnynt. Nid oes ganddynt y lefelau incwm a fyddai’n gwneud bywyd yn haws iddynt allu cyflogi staff i lenwi’r holl ffurflenni, ticio blychau a’r holl gymhlethdodau eraill sydd ynghlwm wrth fywyd yn y diwydiant ffermio. Felly, rwy’n gobeithio, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrth ymateb i David Melding yn gynharach, nad yw’n ddu i gyd ar ôl Brexit—roeddwn yn falch iawn o’i chlywed yn dweud hynny a’i bod yn mabwysiadu ymagwedd gadarnhaol tuag at y cyfleoedd hyn—ac y byddwn yn mabwysiadu ymagwedd agored sy’n seiliedig ar wyddoniaeth tuag at reoleiddio, a thros amser, amser maith mae’n siŵr, byddwn yn mynd drwy’r corff o reoliadau yn ei gyfanrwydd er mwyn gweld sut y gallwn gael gwared ar feichiau gweinyddol ar ffermwyr heb golli unrhyw fuddion cyhoeddus mawr sy’n werthfawr i’r gymuned anamaethyddol.

Wel, rwy’n ceisio ystyried y gwydr hanner llawn, yn hytrach na’r gwydr hanner gwag, felly rwy’n ceisio gwneud yn fawr o’r cyfleoedd y credaf eu bod yno pan fyddwch yn chwilio amdanynt. Roeddwn yn angerddol o blaid aros yn yr UE, ac ni fydd unrhyw beth yn gwneud i mi gredu bod gadael, bod Brexit yn dda i ni, ond mae’n rhaid inni chwilio am y cyfleoedd hynny. Roedd rheoliadau yn un o’r rhesymau a grybwyllodd ffermwyr wrthyf ynglŷn â pham fod—nid wyf am ddweud mwyafrif, ond yn sicr o ran y bobl y siaradais â hwy, pam fod y rhan fwyaf ohonynt wedi pleidleisio dros adael. Fodd bynnag, bydd safonau a rheoliadau amgylcheddol, o leiaf, yn cael eu cynnal. Rwy’n dweud hyn wrthynt dro ar ôl tro: gallem eu cryfhau lle bo angen, a phan fyddwn yn edrych ar bob un ohonynt yn unigol, mae miloedd o reoliadau yn fy mhortffolio, yn llythrennol, ac efallai y byddwn yn cryfhau rhai ohonynt. Felly, efallai y dylai rhai ohonynt fod wedi bod yn ofalus ynglŷn â beth roeddent yn dymuno. 

Felly, byddwn yn dweud bod y drefn reoleiddio honno’n hanfodol. Fodd bynnag, bydd angen i ni ystyried pob achos yn unigol.

O fod wedi siarad â llawer o sefydliadau amaethyddol a ffermwyr unigol, gwn eu bod yn gwerthfawrogi ymagwedd agored Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn wir, ei hygyrchedd cyffredinol a’i pharodrwydd i drafod y materion hyn yn eu cyfanrwydd. Mae un achos penodol yr hoffwn ei ddwyn i’w sylw yn awr lle byddai modd iddi wneud rhywbeth.

Bydd yn gwybod bod y drefn ar gyfer symud da byw ar ffermydd, wrth inni agosáu at gyfnod y sioeau sir, bellach yn destun dadlau, wrth i’r unedau cwarantin newydd gael eu cyflwyno ar 10 Mehefin yn lle hen drefn yr unedau ynysu cymeradwy ar ffermydd. Cafwyd cryn dipyn o gwynion fod hyn yn annerbyniol o fiwrocrataidd. Ceir 61 rheol yn rhan o’r system newydd, sy’n cynnwys gosod gatiau dwbl a ffensys dwbl, yn ogystal â gwisgo dillad arbenigol. Hefyd, wrth gwrs, ceir trefn dalu ffioedd o £172.80 am un uned gwarantin a £244.80 am ddwy, ac mae llawer o ffermwyr yn ei chael yn anodd deall pam y dylai hwn fod yn gynllun mor fiwrocrataidd. Dywed llawer ohonynt nad yw’n werth yr ymdrech bellach i fynd â da byw i sioeau sir a dangos anifeiliaid. Felly, tybed a fyddai modd inni edrych eto ar y cynllun hwn a chyflwyno ychydig mwy o hyblygrwydd nag sydd i’w weld ynddo ar hyn o bryd, o ystyried bod gennym drefn effeithiol eisoes ar waith gyda’r defnydd o unedau ynysu cymeradwy, ac am nad oes unrhyw dystiolaeth, mewn gwirionedd, i ddangos bod amgylchiadau cyfyngedig symud anifeiliaid i ac o sioeau sir yn peryglu lles neu iechyd anifeiliaid.

Cyn i mi sôn am unedau cwarantin, i nodi eich pwynt cyntaf ynglŷn â hygyrchedd, yn sicr, rwy’n awyddus i gael y trafodaethau hynny gyda’r sector ac un o’r rhesymau pam y sefydlais y grŵp rhanddeiliaid yn syth ar ôl y refferendwm fis Mehefin diwethaf—credaf inni gyfarfod am y tro cyntaf ar 4 Gorffennaf—oedd er mwyn sicrhau ein bod yn dod â’r sector amaethyddol a sector yr amgylchedd at ei gilydd. Roeddwn o’r farn ei bod yn bwysig iawn nad oedd gennym y seilos hynny. Mae’n rhaid i mi ddweud, mae’n siŵr ein bod wedi cael oddeutu 10 cyfarfod bellach, ac mae wedi bod yn braf iawn gweld y ddau sector yn gweithio mor gadarnhaol gyda’i gilydd.

Ar fater unedau cwarantin, pan ddechreuais yn y swydd hon flwyddyn yn ôl, dywedwyd wrthyf fod angen inni symud yn gyflym iawn gyda’r trefniadau newydd hyn, a chefais fy meirniadu yn ystod yr haf am beidio â’u cyflwyno’n ddigon cyflym. Rydym wedi gweithio’n agos iawn gyda’r sector ar y polisi hwn. Mae fy swyddogion wedi gweithio ar y cynigion hynny gyda’r grŵp cynghori ar adnabod da byw, ac rydym yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid ar y gwaith o gyflawni’r prosiect. Nid yw’n gynllun gorfodol, felly, gallant ddewis: os yw’n well ganddynt y gwaharddiad symud am chwe diwrnod na’r uned gwarantin, gallant ddewis gwneud hynny. Gwn fod cost ariannol, ac unwaith eto, os ydynt yn dewis peidio â chael uned gwarantin, bydd unrhyw symudiadau i’w ffermydd yn sbarduno’r gwaharddiad symud am chwe diwrnod. Mae angen iddynt bwyso a mesur pa gynllun sydd orau ar eu cyfer hwy’n bersonol.