5. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i newid statws Cymru fel rhan dlotaf y Deyrnas Unedig? OAQ(5)0212(EI)

Wel, ar fesurau incwm a chyfoeth aelwydydd, nid Cymru yw rhan dlotaf y DU. Serch hynny, mae angen i ni wella cyfoeth a llesiant yn sylweddol. Felly, rydym yn cymryd ystod o gamau i ddarparu ffyniant i bawb yng Nghymru, gan gynnwys buddsoddi mewn sgiliau a seilwaith a chreu amgylchedd lle y gall busnesau sefydlu a thyfu.

Wel, diolch am eich ateb, Gweinidog y Cabinet. Gofynnais y cwestiwn gan yr ymddengys ein bod, wedi blynyddoedd lawer o’r sefydliad hwn, yn gymharol dlotach bellach nag yr oeddem ar ddechrau datganoli. Pam, ar ôl biliynau o bunnoedd o’r hyn a elwir yn ariannu strwythurol Ewropeaidd, ein bod mewn sefyllfa o’r fath? Yn sicr, mae’n bryd mynd i’r afael â’r sefyllfa hon gydag atebion cwbl wahanol i’r rhai a ddefnyddiwyd o’r blaen. Mae’n bryd i Gymru droi oddi wrth economi sy’n cael ei dominyddu gan y sector cyhoeddus ac at un sy’n bwerdy diwydiannol dynamig sy’n cystadlu gyda’r gorau yn y byd. Mae gennym yr adnoddau, y sgiliau, a phoblogaeth weithgar, ddiwyd i sicrhau bod hyn yn digwydd. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn meddu ar y priodoleddau hynny, felly a wnaiff eu defnyddio i lywio’r chwyldro diwydiannol newydd hwn yng Nghymru ac i roi terfyn ar y cylch diddiwedd hwn o dlodi?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn, y diddordeb brwd y mae’n ei ddangos yn y maes hwn, a’i angerdd wrth siarad am yr angen i dyfu cyfoeth yn ei grynswth yn ogystal ag ar lefel gymunedol, gan wneud yn siŵr ein bod yn lledaenu ffyniant yn fwy cyfartal ar draws Cymru? O ran gweithgareddau ers datganoli, Cymru sydd wedi gweld y cynnydd mwyaf ond pedwar mewn gwerth ychwanegol gros y pen o gymharu â 12 rhanbarth a gwlad y DU. Rydym wedi gweld y nifer uchaf erioed o bobl yn cael gwaith, mae diweithdra ar gyfradd isel iawn yn gyson, ac rydym bellach wedi gweld nifer y busnesau newydd yn codi i’r lefelau uchaf erioed.

Rydym yn gwybod bod bron—rydym bron â chyrraedd 100,000 o fusnesau sydd â’u pencadlysoedd yng Nghymru. Ond yn y blynyddoedd sydd i ddod rydym am weld symudiad tuag at gryfhau economïau rhanbarthol yng Nghymru er mwyn inni allu datganoli a datgrynhoi buddsoddiad. Am y rheswm hwnnw, rwy’n ail-lunio fy adran fel bod gennym unedau rhanbarthol cryf sy’n gallu gweithio gyda’r dinas-ranbarthau, a chyda’r ardal dwf, a chydag awdurdodau lleol ar ôl troed rhanbarthol, er mwyn asesu beth yw’r cryfderau sectoraidd allweddol ar draws Cymru, ac yna mireinio, eu datblygu, ac yn ystod y pedwerydd chwyldro diwydiannol, sicrhau bod sgiliau gan bobl a gwneud yn siŵr fod busnesau yn cael eu diogelu ar gyfer y dyfodol er mwyn creu economi gwerth uwch, un sydd o fudd i Gymru gyfan.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r ffyrdd gorau o godi allan o dlodi yw drwy waith, ac mae hynny’n golygu creu rhwydwaith trafnidiaeth integredig effeithlon i ganiatáu i bobl, yn enwedig pobl ifanc, allu cyrraedd swyddi o fewn pellter rhesymol i’w cartrefi. Fodd bynnag, gall cost tocynnau fod yn rhwystr yn aml i bobl ifanc rhag gallu cyrraedd swyddi. O ystyried bod cynllun fyngherdynteithio Llywodraeth Cymru, a oedd yn cynnig gostyngiad o draean oddi ar bris tocynnau bws i bobl ifanc, wedi dod i ben ym mis Mawrth eleni, pa gynllun sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet i helpu pobl ifanc sy’n chwilio am waith gyda’u costau trafnidiaeth wrth chwilio am waith ar draws Cymru? Diolch. 

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn? Mae’n hollol gywir fod diffyg trafnidiaeth gyhoeddus fforddiadwy, ddibynadwy a chyson yn rhwystr mawr sy’n atal llawer o bobl rhag dod o hyd i waith. Rydym yn gwybod, yn seiliedig ar yr holl ystadegau sydd ar gael, yn rhanbarth Growth Track 360 gogledd Cymru ac ardal Mersi a’r Ddyfrdwy, nad yw oddeutu chwarter y bobl sy’n cael cyfweliadau am swyddi yn gallu eu mynychu oherwydd na allant ddod o hyd i drafnidiaeth i gyrraedd y cyfweliadau hynny. Mae hynny’n ystadegyn ofnadwy—ofnadwy—ac mae’n rhaid mynd i’r afael ag ef.

Rydym wedi treialu’r cynllun fyngherdynteithio. Mae’n parhau tra’n bod yn ymgynghori â phobl ifanc ac â’r sector bysiau ar gynllun newydd cynaliadwy. Yn fy marn i, mae yna gynlluniau cynaliadwy sy’n gweithredu yn y DU ar hyn o bryd y gallem geisio dysgu oddi wrthynt. Yn ddiweddar, bûm yn Lerpwl, gyda chyd-Aelodau, yn dysgu am y cynllun Merseytravel ar gyfer pobl ifanc y credaf ei fod yn gweithio ar y sail fod £3 yn gallu eich cludo i unrhyw le ar unrhyw adeg, ar gynifer o deithiau ag y dymunwch yn y rhanbarth hwnnw bob dydd. Dyna’r math o fodel sy’n arloesol, yn gynaliadwy, ac yn deg, a dyna’r math o ddatblygiad yr hoffwn ei weld yng Nghymru.

Ond yn y bôn, mae angen i ni ddiwygio’r sector bysiau ei hun—moderneiddio’r sector bysiau, sicrhau bod bysiau o ansawdd gwell yn cael eu defnyddio, a newid canfyddiadau ynglŷn â theithio ar fysiau yn ogystal, fel bod pobl yn cael mynediad at wasanaethau bws, nid fel dewis olaf ond oherwydd eu bod o ansawdd digon uchel i gael taith bleserus. Rwy’n credu bod gwasanaethau bws yn gwbl hanfodol yn enwedig mewn cymunedau gwledig. Rydym wedi cadw’r grant cynnal gwasanaethau bws gwerth £25 miliwn ers nifer o flynyddoedd bellach, oherwydd ein bod wedi cydnabod gwerth gwasanaethau bysiau mewn cymunedau gwledig. Rwy’n awyddus i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda’r sector a chyda grwpiau teithwyr i ddod o hyd i ffyrdd mwy cynaliadwy o ddatblygu nawdd ar wasanaethau bws fel y gellir lleihau lefel y cymhorthdal cyhoeddus heb effeithio ar atyniad teithio ar fysiau.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y byddech yn cytuno bod y cyhoeddiad diweddar gan y Fframwaith Arfarnu Cyffredin parthed y 200 i 300 o swyddi yng Nghasnewydd—swyddi o ansawdd yn adeiladu trenau’r dyfodol i helpu i ddatblygu’r system drafnidiaeth integredig—yn werthfawr iawn, a byddai’n dda iawn gennyf wybod sut y gallwn fanteisio ar y buddsoddiad hwnnw drwy ddenu buddsoddiad pellach ac yn wir, sicrhau bod cyflenwyr lleol a chwmnïau lleol yn elwa o’r datblygiad hwn sydd i’w groesawu’n fawr.

A gaf fi ddiolch i John Griffiths am ei gwestiwn? Rwy’n gwybod ei fod yn croesawu’r cyhoeddiad gan y Fframwaith Arfarnu Cyffredin o £30 miliwn yn ei etholaeth, a fydd yn arwain at sefydlu cyfleuster gweithgynhyrchu go fawr, a fydd yn cyflogi 300 o bobl. Mae’n werth dweud ein bod wedi llwyddo i guro mwy na 100 o leoliadau ar draws y byd i sicrhau’r buddsoddiad hwn i Gymru, gan gamu ymlaen unwaith eto a churo ein cystadleuwyr o amgylch y blaned. Nawr, bydd y cyfleuster yn galluogi’r cwmni i gydosod, profi a chomisiynu cerbydau newydd yng Nghymru. Bydd ganddo’r gallu i gyflawni prosiectau gweithgynhyrchu yn y dyfodol, yn ogystal â gweithgareddau cynnal a chadw a gwasanaethu. Pan fyddwch yn gosod hynny ochr yn ochr â datblygiad y metro a’r buddsoddiad yn y fasnachfraint nesaf, rwy’n credu bod yna gyfleoedd enfawr i ni dyfu sylfaen sgiliau yn y sector hwn a fydd yn cadw pobl mewn gwaith am genhedlaeth.