2. Pa ymdrechion y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i gadw staff presennol yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru? OAQ(5)0196(HWS)

Mae amrywiaeth o fesurau ar waith. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi a chadw gweithlu presennol y GIG. Rydym yn cynnal deialog agored ac adeiladol gyda’r undebau llafur a chynrychiolwyr staff eraill ac rydym yn benderfynol o greu amgylchedd dysgu cefnogol i’n staff weithio ynddo a darparu gofal o ansawdd uchel gyda, ac ar gyfer pobl Cymru.

Mae yna gysylltiad rhwng amseroedd aros a nifer y staff sydd gennych yn gweithio yn y gwasanaeth. Mae ffigurau diweddar wedi dangos bod nifer y nyrsys a bydwragedd yn y DU sy’n gadael y proffesiwn wedi codi 51 y cant mewn pedair blynedd. O fewn y ffigurau hyn, a gyhoeddwyd gan y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth, gwelir mai ein nyrsys a hyfforddwyd yn y wlad hon sy’n gadael yn y niferoedd mwyaf. Nawr, mae’r Coleg Nyrsio Brenhinol a Choleg Brenhinol y Bydwragedd wedi galw am ddiddymu’r cap cyflog i atal y sefyllfa hon rhag gwaethygu. Onid ydych yn cytuno ei bod yn bryd i chi wireddu addewid maniffesto Llafur Cymru i gael gwared ar y cap, er mwyn sicrhau bod nyrsys yn aros yn eu swyddi yng Nghymru? Yn ail, drwy sicrhau eich bod yn cadw at ymrwymiad eich maniffesto, byddwch yn helpu i atal niwed pellach i ffydd pobl mewn gwleidyddiaeth.

Ceir problem wirioneddol gyda staff o fewn y gwasanaeth, ac nid yw’r cap cyflog yn ymwneud â modd ariannol pobl yn unig—mae yna faterion gwirioneddol yn codi ynglŷn â gwerth. A chafodd hynny ei nodi’n glir iawn yn adroddiad diwethaf corff adolygu cyflogau’r GIG. Cafodd ei nodi eto, nid yn unig o fewn y gwasanaeth iechyd ond ar draws y sector cyhoeddus, mewn adroddiad gan y corff adolygu cyflogau uwch-swyddogion, a gyhoeddwyd yr wythnos hon a chorff adolygu cyflogau’r lluoedd arfog hefyd. Ceir problem wirioneddol gyda’r cap cyflog sy’n parhau, a’r gostyngiad o tua 14 y cant mewn incwm o ran ei effaith mewn termau real.

Mae’r Llywodraeth eisiau cael gwared ar y cap cyflog. Rydym wedi bod yn glir iawn ynglŷn â hynny. Rwyf wedi trafod hynny gyda’r Coleg Nyrsio Brenhinol ac undebau llafur eraill yn ogystal. Ac mae undebau llafur eu hunain yn deall yn dda iawn fod hyn yn ei gwneud hi’n ofynnol i Lywodraeth y DU newid ei safbwynt. I bob pwrpas, mae’r gorchwyl a roddir i gyrff adolygu cyflogau yn dod yn yr amlen ariannol o’r adnoddau sydd ar gael. Ac mae hynny’n golygu, os nad yw Llywodraeth y DU yn newid eu safbwynt ac yn darparu adnoddau i roi codiad cyflog mewn termau real, yr hyn y gallem ei wneud yw rhoi gorchwyl iddynt i roi mwy o godiad cyflog i staff, ac yna byddai’n rhaid i ni ariannu’r codiad cyflog hwnnw i weithwyr y gwasanaeth iechyd gwladol drwy ddiswyddiadau mewn rhannau eraill o’r gwasanaeth cyhoeddus.

Dyna yw realiti ein sefyllfa. Ac nid yw arweinydd Plaid Cymru yn dweud nad yw hynny’n wir o unrhyw ddefnydd—mae angen i ni ymdrin â’r sefyllfa fel y mae, oherwydd mae pobl yn ein gwasanaethau cyhoeddus yn wynebu realiti cap cyflog. Maent yn wynebu realiti’r Torïaid yn parhau â’r cap cyflog hwnnw. Mae’n bosibl eich bod yn credu mai’r ffordd orau o fynd i’r afael â hyn yw drwy roi rhwydd hynt i’r Torïaid ar y mater. Rwy’n credu bod angen i bob un ohonom sydd eisiau gweld codiad cyflog mewn termau real i weithwyr gwasanaethau cyhoeddus nodi achos go iawn y broblem, a gwneud yn siŵr nad yw’r Torïaid yn dianc heb unrhyw gosb o gwbl—ein bod yn gwneud yn siŵr fod Llywodraeth y DU yn cyflawni’r hyn y maent yn ei ddynodi ac yn gwneud yn siŵr fod y cap cyflog yn dod i ben mewn gwirionedd. Dyna beth y mae undebau llafur ei eisiau; dyna beth y mae ein staff ei eisiau; dyna beth y mae’r Llywodraeth hon ei eisiau.

Nid yw’r pryder a fynegwyd wrthyf yng nghanolbarth Cymru yn ymwneud yn gymaint â chadw, ond yn hytrach â recriwtio gweithwyr iechyd proffesiynol yn y lle cyntaf. Mynegir pryderon wrthyf yn rheolaidd ynglŷn â’r prinder difrifol o ddeintyddion sy’n cael eu recriwtio yng nghanolbarth Cymru. Felly, a gaf fi ofyn: beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gymell recriwtio deintyddion, meddygon teulu a gweithwyr proffesiynol meddygol eraill i gymryd swyddi yng nghanolbarth Cymru yn benodol?

O ran adolygu a deall y broses recriwtio ar draws canolbarth Cymru ac yn wir, ym mhob rhan arall o Gymru, mae’r byrddau iechyd eu hunain, o fewn eu cynlluniau tymor canolig integredig, i fod i allu cynllunio ar gyfer y gweithlu. Rydym yn datblygu mesurau i ddeall anghenion y gweithlu a’n gofynion hyfforddiant ac addysg yn fwy priodol. Bydd hynny’n cael ei ddatblygu drwy gyflwyno Addysg a Gwella Iechyd Cymru—mae hwnnw’n rhan o’r darlun.

Ond mae’r darlun cyffredinol o’r broses recriwtio hefyd yn cael ei effeithio gan y mater rydym newydd ei drafod gydag arweinydd Plaid Cymru, ynglŷn â’r cap cyflog sy’n parhau—mae honno’n broblem go iawn yn ymwneud â’r modd y mae pobl yn cael eu gwerthfawrogi. Mae’r ffordd y mae ein gwasanaethau’n gweithio hefyd yn her arbennig i ni. Byddai ceisio esgus bod yna un peth unigol i ddatrys pob un o’r rhain yn golygu y gallai fod gan wleidydd ateb hawdd i’w roi, ond ni fydd yn mynd i’r afael â’r materion y mae ein gweision cyhoeddus yn eu hwynebu neu y mae ein cymunedau yn eu hwynebu.

Yr agwedd arall ar y broses recriwtio na ddylai’r un ohonom ei anghofio yw’r ffaith fod y bwystfil hwnnw a elwir yn Brexit yn prysur agosáu. Os nad oes gennym gytundeb priodol o ran sut olwg fydd ar hyn, bydd y staff o’r Undeb Ewropeaidd sydd eisoes wedi gadael pob rhan o’r gwasanaeth rydych yn cyfeirio ato, a’r rhai sydd eisoes yn ystyried gadael yn ogystal—bydd hynny’n gwneud y sefyllfa’n waeth, nid yn well. Os na allwn ddeall bod pob un o’r materion hynny’n cael effaith ym mhob rhan o Gymru, yna byddwn yn methu deall yr her ac mewn gwirionedd, byddwn yn methu cael ateb priodol i wneud yn siŵr fod gennym wasanaeth iechyd cyhoeddus wedi’i ariannu’n dda ac sydd â digon o adnoddau, gan gynnwys, wrth gwrs, y staff i wneud y gwaith.

Fel y nodwyd yn y Siambr hon ar sawl achlysur, mae prinder nyrsys yn y GIG. Mae’r prinder wedi bod yn gwaethygu’n raddol ers blynyddoedd, a’r rheswm dros hynny, yn y bôn, yw bod Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru wedi methu sicrhau bod digon o leoedd hyfforddi nyrsys yn cael eu hariannu i ddarparu gofal ar gyfer poblogaeth sy’n cynyddu’n barhaol. Pa gamau rydych yn eu cymryd i gynyddu nifer y lleoedd hyfforddi nyrsys yng Nghymru?

Rwy’n falch o gadarnhau bod y Llywodraeth hon wedi cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi nyrsys yng Nghymru yn gynyddol. Ym mis Chwefror eleni, cyhoeddais gynnydd sylweddol arall ar ben cynnydd yn y ddwy flynedd flaenorol. Pe baech yn mynd i siarad â’r Coleg Nyrsio Brenhinol, neu ag Unsain, fel yr undeb llafur sy’n cynrychioli’r nifer fwyaf o nyrsys yng Nghymru, byddent yn cydnabod bod y Llywodraeth hon yn cynyddu lleoedd hyfforddi, yn ogystal â’r ymgyrch ‘Hyfforddi/Gweithio/Byw’ a gyflwynwyd gennym, gan weithio ochr yn ochr â rhanddeiliaid yn y gwasanaeth, ac yn ychwanegol at gadw bwrsariaeth y GIG rydym yn falch o fod wedi’i chadw, yn wahanol i’r penderfyniad a wnaed dros y ffin.

Mae hon yn Llywodraeth sydd o ddifrif ynglŷn â chynllunio gweithlu, o ddifrif ynglŷn â gweithio ochr yn ochr â chynrychiolwyr staff ac o ddifrif ynglŷn â chael y staff i wneud y gwaith sydd i’w wneud. Ond mae hynny’n galw am sgwrs wahanol ynglŷn ag adnoddau, ac ni all Aelodau o unrhyw blaid bwyntio bys at y Llywodraeth hon a dweud, ‘Rhyddhewch fwy o adnoddau i’r gwasanaeth iechyd gwladol’ heb nodi pa rannau eraill o wariant gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y dylid gwneud toriadau pellach ynddynt er mwyn gwneud hynny. Rydym eisoes yn gwneud penderfyniadau hynod o boenus i roi adnoddau ychwanegol i’r gwasanaeth iechyd gwladol. Credaf fod ein staff a’n cyhoedd yn haeddu gonestrwydd yn y ddadl hon a dyna beth y bydd y Llywodraeth hon yn ei wneud.