6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y ddarpariaeth bresennol o feddygfeydd yng Nghymru? OAQ(5)0202(HWS)

Diolch. Rydym wedi ymrwymo i ymarfer cyffredinol o ansawdd uchel fel rhan greiddiol o wasanaeth gofal sylfaenol modern. Bydd buddsoddiad mewn gwasanaethau meddygol cyffredinol yn cynyddu £27 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon. Mae hyn, ynghyd â £40 miliwn ar gyfer ystadau gofal sylfaenol a’n cronfa gofal sylfaenol £43 miliwn, yn cefnogi darpariaeth ymarfer cyffredinol barhaus sy’n gynaliadwy ac o ansawdd uchel.

Rwy’n ddiolchgar am yr ateb hwnnw, ond bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod bod arolwg cenedlaethol Cymru wedi canfod bod 39 y cant o’r ymatebwyr yn ei chael hi’n anodd gwneud apwyntiad cyfleus i weld meddyg teulu, ac roedd 62 y cant i gyd yn anfodlon â’r gwasanaeth a ddarperir gan y GIG yng Nghymru. Ers 2004, fel cyfran o gyllid y GIG, mae ymarfer cyffredinol wedi gostwng o 10 y cant o’r cyfanswm i 8 y cant—mae hwnnw wedi mynd i fyny yn ddiweddar, rhaid cyfaddef—ond er mwyn cyrraedd safle boddhaol, mae Cymdeithas Feddygol Prydain yn dweud y dylai fod yn 12 y cant o’r hyn rydym yn ei wario ar y GIG ar hyn o bryd. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi syniad i ni o’r ymateb y byddai’n ei roi i Gymdeithas Feddygol Prydain ynglŷn â’r ffigur hwnnw?

I fod yn deg, pwyllgor ymarfer cyffredinol Cymdeithas Feddygol Prydain yw hwn. Rwy’n hyderus tu hwnt na fyddai clinigwyr mewn gofal eilaidd yn dymuno gweld adnoddau sylweddol yn cael eu trosglwyddo rhwng gofal eilaidd a gofal sylfaenol. Mae honno’n rhan onest o’n her: wrth i ni gynyddu’r arian sy’n mynd i mewn i’r gwasanaeth iechyd—fel y dywedais yn gynharach, ar gost boenus a sylweddol i rannau eraill o weithgarwch gwariant cyhoeddus yma yng Nghymru—pan fyddwch yn meddwl ynglŷn â sut a ble y byddwn yn buddsoddi’r arian hwnnw, y gwir gonest yw bod darparu gwasanaethau mewn gofal eilaidd yn ddrutach na darparu gwasanaethau mewn gofal sylfaenol. Felly, hyd yn oed wrth i ni fuddsoddi i geisio darparu mwy o ofal yn nes at adref—yr enghraifft a roddodd Angela Burns yn gynharach—nid yr un gost sy’n gysylltiedig â hynny bob amser, er enghraifft, â’r cyfalaf sylweddol sydd angen i chi ei fuddsoddi mewn cenhedlaeth newydd o radiolegwyr. Felly mae yna ddewisiadau gonest i’w gwneud yma. Wrth i wasanaethau symud a chael eu had-drefnu, rwy’n benderfynol o sicrhau y darperir cyllid i wneud yn siŵr fod y gwasanaeth yn cael ei ariannu’n briodol ac yn ddigonol. Nid wyf yn credu ei bod yn ddefnyddiol ceisio cadw at ffigur canran o fewn cyllideb y GIG fel nod ac amcan. Rhaid mai’r nod a’r amcan yw darparu’r gofal iawn ar yr adeg iawn yn y lle iawn, a chyda’r adnoddau iawn i alluogi pobl i wneud hynny.

Ysgrifennydd y Cabinet, mewn perthynas â gwasanaethau iechyd meddwl, ceir tystiolaeth y gall gwasanaethau cwnsela da atal ymweliadau mynych â meddyg teulu, ac mae ganddynt enw da am helpu a rheoli a hyd yn oed lleddfu symptomau ysgafn i gymedrol. Rwy’n credu bod y math hwn o arloesi yn rhywbeth sydd angen i ni weld mwy ohono yn y GIG, yn enwedig os ydym am gadw mwy o feddygon teulu, rhai o’r rhai hŷn efallai sy’n meddwl am ymddeol, ac mae nifer go fawr o’r rheini yng Nghymru. Enghraifft yw hon o sut y gallwn helpu i gydbwyso’r llwyth gwaith a defnyddio meddygon teulu ar eu gorau ym mhen dwfn y gwasanaeth sydd ei angen mewn gwirionedd. 

Rwy’n cytuno bod angen inni ystyried sut i wneud y defnydd gorau o weithwyr proffesiynol yn y gwasanaeth, a’r tu allan i’r gwasanaeth yn ogystal. Mae’n rhan sylweddol o faich achosion meddyg teulu, mewn gwirionedd, y mathau hynny o heriau iechyd meddwl ar lefel gymedrol i lefel is sy’n dod â phobl drwy eu drysau. Ac mae’n rhan o’r rheswm pam y mae llawer o glystyrau gofal sylfaenol yn buddsoddi mewn gwasanaethau cwnsela â’r adnoddau rydym wedi eu rhyddhau ar eu cyfer. Mae gwasanaethau iechyd meddwl a therapi yn rhai o’r meysydd mwy sylweddol a chyson, ynghyd â fferylliaeth, ar gyfer buddsoddiad clystyrau. Ac mae’n ymwneud â’r ymdeimlad cyffredinol o lesiant a sut yr awn i’r afael â hynny hefyd. Weithiau, nid ymyrraeth feddygol yw honno. Felly, er enghraifft, pan fyddwn yn meddwl am bresgripsiynu cymdeithasol, mae llawer o hynny mewn gwirionedd yn ymwneud â gwella iechyd meddwl a llesiant yn lle therapi siarad ffurfiol, os mynnwch, neu feddyginiaeth yn wir. Dyna pam hefyd y mae’r Llywodraeth hon wedi ailymrwymo yn ein rhaglen lywodraethu i dreial presgripsiynu cymdeithasol sylweddol y credwn y bydd yn rhoi gwybodaeth bwysig inni ynglŷn â sut i ddatblygu gwasanaeth ar gyfer y dyfodol a ddylai wneud gwahaniaeth go iawn i iechyd meddwl a llesiant. Ac yn amlwg, byddwn yn edrych eto, ymhen blwyddyn neu ddwy, ar ymarfer Camau’r Cymoedd y credwn ei fod wedi gwneud gwahaniaeth go iawn yn y maes hwn eisoes. 

Mae meddygfa Dolwenith ym Mhenygroes yn cau ddiwedd y mis, a fydd yna neb yn dod yn lle’r meddyg sy’n ymddeol. Fo oedd yr unig un a oedd yn cynnig gwasanaeth Cymraeg mewn ardal o 5,000 o bobl, tri chwarter ohonyn nhw yn siarad Cymraeg. Fe fydd gan y dyffryn lai o ddoctoriaid y pen na chyfartaledd Cymru a ddoe, mewn datganiad tila tu hwnt, fe ddywedoch chi na fyddwch chi yn sefydlu ysgol feddygol ym Mangor. Sawl meddygfa arall sy’n gorfod cau? Sawl locwm arall y byddwch chi’n gorfod talu’n ddrud amdanyn nhw cyn i chi sylweddoli mai ysgol feddygol ydy’r unig ffordd gynaliadwy o ddatrys yr argyfwng iechyd sy’n ein wynebu ni yng ngogledd Cymru?

Wel, nid wyf yn rhannu’r pwyntiau a wnewch, ac rwy’n meddwl y gallem naill ai gael sgwrs lle byddwn yn parhau i siarad ynglŷn â sut y darparwn fwy o addysg a hyfforddiant meddygol, a mwy o weithwyr gofal iechyd proffesiynol ym mhob rhan o’r wlad sydd eu hangen—gogledd, canolbarth, gorllewin a de Cymru hefyd—neu gallem fynd drwy ymateb braidd yn fformiwläig, ‘Rydych yn gyfrifol, eich bai chi ydyw ac rwy’n siomedig’. Nid wyf yn credu bod hynny’n mynd â ni’n bell iawn. Rwy’n hapus i gael ffrae os oes angen cael ffrae, ond nid wyf yn credu mai dyma’r man i wneud hynny. Rwy’n meddwl bod y penderfyniad a wnaethom ddoe yn seiliedig ar sylfaen dystiolaeth briodol ynglŷn â’r peth iawn i’w wneud. Rwy’n pryderu am ein gallu i recriwtio, cadw a denu pobl i weithio yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Dyna pam y mae’r cymhellion, er enghraifft, ar gyfer hyfforddiant meddygon teulu yng ngogledd-orllewin a gogledd-ddwyrain Cymru—rydym wedi llenwi’r mannau hynny a oedd yn anodd recriwtio iddynt o’r blaen. Felly, rwyf o ddifrif ynghylch y model cyfan o ofal a ddarperir gennym, ond nid wyf yn rhannu tôn na chynnwys y sylwadau a wnewch. Rwyf wedi ymrwymo i ddarparu gwasanaeth iechyd priodol—[Torri ar draws.]—gwasanaeth iechyd priodol ar gyfer cymunedau ledled Cymru, gan gynnwys gogledd Cymru, ac rwy’n ddig ynglŷn â’r awgrym a’r cyhuddiad nad wyf yn poeni am un rhan o Gymru. 

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.