Yr eitem nesaf yw’r datganiadau 90 eiliad. Ann Jones.

Diolch, Llywydd. Wel, mae tymor y Cynulliad wedi gorffen ac mae’r flwyddyn ysgol wedi gorffen hefyd. Chwe deg mlynedd yn ôl, daeth Rhyl yn gartref i’r ysgol uwchradd Gymraeg gyntaf. Mae’r ysgol wedi bod yn llwyddiant ac wedi arwain at dwf mewn addysg Gymraeg trwy Gymru. Felly, llongyfarchiadau i ysgol Glan Clwyd. Rydw i’n falch iawn o fod yn Aelod Cynulliad dros Ddyffryn Clwyd, cartref geni addysg iaith Gymraeg. Diolch.

Da iawn. Hannah Blythyn.

Rwy’n falch o wasanaethu ardal gyda threftadaeth ddiwydiannol gyfoethog, boed yn ddur, glo, neu weithgynhyrchu. Y penwythnos hwn sy’n dod, bydd darn mawr o’r dreftadaeth ddiwydiannol honno’n cael ei dadorchuddio yn agoriad mawreddog olwyn pwll glo wedi’i hadfer a’r strwythur merlen yng nglofa’r Parlwr Du. Y safle oedd y pwll glo dwfn olaf yng ngogledd Cymru, ac er bod yr atgofion yn dal yn fyw i’r rhai a weithiai yno, mae henebion ac adeiledd y pwll hwn wedi pylu ers iddo gael ei ddymchwel. Ond yn awr mae gwaith i drawsnewid y safle allweddol hwn yn mynd rhagddo’n dda. Mae tîm y Parlwr Du Ddoe a Heddiw, dan arweiniad eu cadeirydd angerddol, John Wiltshire, wedi gweithio’n ddiflino i weld atgyfodi atgofion er mwyn adfer a dychwelyd rhannau o’n gorffennol diwydiannol, gan gynnwys pen pwll gwreiddiol sy’n sefyll yn falch ar gyrion Ffynnongroyw. Mae Cronfa Dreftadaeth y Loteri, sydd wedi darparu cymorth ariannol i gyflawni’r uchelgais hwn, wedi dyfarnu dros £40,000 i’r prosiect. Rhannodd John hanes y prosiect yma mewn digwyddiad ym mis Mawrth, a’r mis wedyn agorodd llwybr y Parlwr Du, cam cyntaf y prosiect cyffrous hwn.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Mae dathlu ein treftadaeth ddiwydiannol yn rhan bwysig o ddeall a chydnabod ein gorffennol, ac mae’n hanfodol wrth lunio ein dyfodol. Ddydd Sul, rwy’n cael y fraint o ddadorchuddio’r olwyn pwll glo a adferwyd a’r strwythur merlen yn swyddogol, i nodi dechrau taith o ddarganfyddiad i lawer o deuluoedd, pobl leol, ac yn bwysig, i genedlaethau’r dyfodol, wrth i ran o’n hanes gael ei ddychwelyd adref.

Bydd hwn yn ddiwrnod arbennig i’r gymuned, cyn-weithwyr y Parlwr Du, eu teuluoedd, a’r tîm ymroddedig sydd wedi gweithio i wneud i hyn ddigwydd. Bydd yn foment falch, nid yn unig i mi fel Aelod Cynulliad dros Delyn, ond i mi’n bersonol, gan fod fy nhaid, fy ewythr, a llawer o aelodau fy nheulu wedi gweithio yn y Parlwr Du.

Diolch. Dawn Bowden.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yr wythnos diwethaf, pleser o’r mwyaf oedd bod yn bresennol ym mhrynhawn coffi masnach deg Ysgol Gynradd Fochriw i ddathlu’r barcud coch. Cynlluniwyd prosiect y barcud coch yn yr ysgol i ddatblygu’r disgyblion i fod yn wybodus yn foesegol ac i arddel gwerthoedd cadarn ynglŷn â’r amgylchedd a byd natur o’u cwmpas. Ar gyfer y prosiect, ffurfiodd yr ysgol eco-bwyllgor a gynigiodd amrywiaeth o syniadau, gan gynnwys llais y disgybl a pherchnogaeth y disgyblion ar y prosiect, tair rheol ysgol, sef dangos parch, bod yn gyfrifol, a bod yn ddiogel, ac yn rhan o hyn, anogwyd y disgyblion i barchu bywyd gwyllt yn fwy byth hyd yn oed, o fewn a thu allan i’r ysgol, i ddatblygu eu sgiliau digidol a bywyd go iawn, ac i hyrwyddo’r Cwricwlwm Cymraeg, gyda hanes y barcud coch yng Nghymru. Drwy’r prosiect, daeth y disgyblion i sylweddoli bod natur o’n cwmpas ym mhob man, ond i ni agor ein llygaid. Fel roeddent yn dweud, mae’n arbennig iawn, ac mae angen i ni fod yn gyfrifol wrth ofalu am fyd natur yn awr ac ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Yn deillio o’u gweithgarwch, mae’r prosiect nid yn unig wedi codi ymwybyddiaeth ynglŷn â’r barcud coch, ond mae hefyd wedi codi arian, gan alluogi’r ysgol i roi cyfraniad i Gymdeithas Adaregol Gwent, sy’n defnyddio’r arian i adnewyddu blychau nythu yng nghoedwig Neuadd Goetre. Dechreuodd y disgyblion ar ymgyrch ddwys yn y cyfryngau cymdeithasol i rannu eu profiadau o’r prosiect a darparu gwybodaeth am y barcud coch, sydd i’w weld yn rheolaidd yn yr ardal o amgylch Fochriw, ac yng Nghwm Rhymni yn ehangach.

Cafodd y prosiect gydnabyddiaeth haeddiannol pan enillodd wobr Ysgol Ynni Gwell Ymddiriedolaeth Pobl Ifanc dros yr Amgylchedd 2017 ar gyfer Cymru a gorllewin Lloegr. A gaf fi ofyn i Aelodau’r Cynulliad ymuno â mi i longyfarch Ysgol Gynradd Fochriw ar ei gwobr, a chymeradwyo eu gwaith gwych ar brosiect y barcud coch, a chodi ymwybyddiaeth o faterion amgylcheddol ymhlith pobl ifanc, a datblygu eu sgiliau digidol ar yr un pryd? Diolch.

Bedwar deg mlynedd i’r wythnos yma, yn 1977, fe adawais i Ysgol Gynradd Llanwnnen, yn 10 oed, i fynd i’r ysgol uwchradd yn Llanbed. Bedwar deg naw mlynedd i’r wythnos yma, fe adawodd fy nhyd-Aelod, Dai Lloyd, ysgol Llanwnnen hefyd i fynd i’r ysgol uwchradd.

Yr wythnos yma, mi fydd pob plentyn yn gadael ysgol Llanwnnen, a’r ysgol yn cau ei drysau am byth. Mi fydd ysgolion Cwrtnewydd a Llanwenog yn cau eu drysau hefyd, ac ym mis Medi, bydd yr holl ddisgyblion yn cyd-gychwyn eu haddysg yn Ysgol Dyffryn Cledlyn, ysgol ardal newydd sbon.

Mae dros 400 mlynedd o addysg wedi ei darparu rhwng y tair ysgol yma—Llanwnnen, Llanwenog a Chwrtnewydd—i genedlaethau o blant. Fe fuodd fy mam-gu, a fy nhad, o fy mlaen i, yn ysgol Llanwnnen. Ond nid amser i ddigalonni yw hyn, ond yn hytrach amser i edrych ymlaen yn eiddgar am ganrif a mwy o addysg eto i blant yr ardal yn Ysgol Dyffryn Cledlyn.

Bythefnos yn ôl, fe gerddais i mewn i ysgol Llanwnnen i sŵn y plant yn canu ‘Rwy’n canu fel cana’r aderyn’—cân yr oeddwn i yn ei chanu 40 mlynedd a mwy yn ôl yn yr ysgol. Felly, mae pethau yn newid—ydyn—ond mae rhai pethau yn parhau. Mae’r adeiladau a’r cyfleusterau yn newid, ond mae’r addysg, y canu, y chwarae, a’r Gymraeg yn parhau.

Diolch, felly, am y cychwyn bywyd gwych a roddodd ysgolion Llanwnnen, Llanwenog a Chwrtnewydd i gymaint ohonom ni. Hir a hapus oes i ysgol newydd Dyffryn Cledlyn.

Diolch.