5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gyflawni gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru? (OAQ51056)

Diolch i Darren Millar. Mae gwasanaethau cyhoeddus da yn rhan hollbwysig o fywydau pob un o ddinasyddion Cymru. Mae gan bob un ohonom ddiddordeb uniongyrchol mewn llunio’r modd y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu darparu.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o’r pethau a all rwystro’r modd y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu darparu yw achosion o dwyll ym mhwrs y wlad. Bydd llawer o bobl yn ymwybodol o’r pryderon a godwyd mewn perthynas â rhai materion ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a’r Fro, ac yn wir, cafwyd achosion eraill yn y GIG, gan gynnwys Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr hefyd dros y blynyddoedd diwethaf, o ran y gwaith o reoli rhywfaint o’r gwariant cyfalaf yn y bwrdd iechyd penodol hwnnw yn Ysbyty Glan Clwyd. Pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y gall trethdalwyr fod yn sicr nad ydynt yn dioddef o ganlyniad i dwyll? Pa fesurau diogelwch a roddir ar waith gennych, ac a ydych yn ystyried y mesurau diogelwch sydd ar waith eisoes o ganlyniad i’r straeon diweddaraf hyn?

Wel, a gaf fi gytuno â Darren Millar fod twyll yn amharu ar ymddiriedaeth y cyhoedd? Mae’n effeithio’n uniongyrchol ar yr adnoddau sydd ar gael i awdurdodau ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, ac yn aml iawn, ar lefel yr unigolyn, y bobl sydd leiaf abl i ymdrin â chanlyniadau twyll yw’r rhai sy’n cael eu twyllo. Felly, fel Llywodraeth, rydym o ddifrif ynglŷn â thwyll am yr holl resymau hynny.

Ddydd Gwener diwethaf, cefais gyfle i annerch y gynhadledd flynyddol ar gyfer y bobl sy’n gweithio ym maes twyll yma yng Nghymru, lle roedd yna siaradwyr o’r tu allan i Gymru hefyd, ac roedd popeth wedi’i gynllunio i geisio dod o hyd i ffyrdd newydd a gwell o fynd i’r afael â thwyll yn ein gwasanaethau cyhoeddus ac agweddau eraill ar fywyd cyhoeddus yng Nghymru. Mae’n her, Dirprwy Lywydd. Pe baech chi yno yn y gynulleidfa yn gwrando ar bobl yn siarad, buasech yn gwybod mai twyll yw’r set o droseddau sy’n tyfu gyflymaf ledled y Deyrnas Unedig, ac mae posibiliadau newydd yn codi drwy’r amser. Er holl fanteision gwych y rhyngrwyd a mathau eraill o gyfathrebu electronig, maent yn darparu cyfleoedd newydd i droseddu ac ar gyfer twyll. Felly, mae’n fuddiol iawn i Lywodraeth Cymru fod yn fwy llym yn hyn o beth, o ran dysgu gwersi drwy enghreifftiau lle y datgelir twyll er mwyn sicrhau y gallwn gau bylchau yn y gyfraith a sicrhau nad yw’n digwydd eto, a cheisio sicrhau bod ein gweithlu, sy’n gweithio mor galed yn y maes hwn, wedi’u paratoi ac yn ymwybodol o’r wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygiadau mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig er mwyn cynorthwyo pob un ohonom yn y frwydr yn erbyn twyll.

Mae ysgolion yn rhan bwysig iawn o’r gwasanaethau cyhoeddus a ddarparwn a hoffwn longyfarch Llywodraeth Cymru ar ei chyllid i raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cyllid longyfarch Cyngor Caerdydd ar yr adeilad newydd arfaethedig ar y cyd ar gyfer ysgol gynradd Gymraeg Glan Ceubal ac Ysgol Gynradd Gabalfa yn fy etholaeth yng Nghaerdydd? Mynychais seremoni torri’r dywarchen ar gyfer y ddwy ysgol newydd hon yr wythnos diwethaf. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i barhau i ariannu’r adeiladau newydd rhagorol hyn ledled Cymru?

Diolch i Julie Morgan, ac ategaf ei llongyfarchiadau i bawb sy’n ymwneud â’r gwaith o ddatblygu Ysgol Glan Ceubal. Mae’n wych gweld cyfleuster cyfrwng Cymraeg newydd yn y rhan honno o’r ddinas, ochr yn ochr ag Ysgol Gynradd Gabalfa. Fe’i gwnaed yn bosibl drwy fenter benthyca llywodraeth leol a sefydlwyd gan fy rhagflaenydd yn y swydd hon, Jane Hutt, a lle rydym wedi gallu cefnogi gwerth £170 miliwn o wariant gan awdurdodau lleol yn rhan gyntaf y rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Bellach, rydym wrthi’n cynllunio band B y rhaglen honno, drwy’r model buddsoddi cydfuddiannol, lle rydym yn gobeithio gallu cefnogi’r gwaith o adeiladu ysgolion newydd gwerth hyd at £500 miliwn ledled Cymru.

Yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 mae angen sefydlu byrddau gwasanaethau cyhoeddus ym mhob awdurdod lleol, ac mae angen i bob bwrdd asesu cyflwr economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol ei fro a chyhoeddi canlyniadau’r asesu, a chyhoeddi cynllun llesiant a fydd yn amlinellu amcanion lleol yn ôl nodau’r Ddeddf, ynghyd â modd o’u cyflawni. Hoffwn i wybod sut mae’r gwaith yma’n mynd yn ei flaen a pha mor effeithiol ydy’r gwaith o safbwynt cyfrannu at y nod llesiant yn benodol.

Wel, diolch yn fawr i Sian Gwenllian am y cwestiwn yna. Mae hi’n tynnu sylw at y gwaith sy’n mynd ymlaen yn y maes yma.

I’ve been encouraged, Dirprwy Lywydd, myself, by the work the public services boards have done in making their well-being assessments. I’ve had an opportunity to read quite a few of them. I think, if we’re being completely frank, you would say that they’re the hallmark of so much of what we know about the way that things happen in Wales. There are very good examples in some aspects of the plans everywhere—probably not very many that are good right across the whole range of things that they were asked to encompass within that assessment. So, you can go—. I don’t want to start taking examples out of the air, Llywydd, but, if you were to go to Caerphilly’s, for example, it’s a really excellent example of public engagement and a really excellent example of how it’s captured the cultural dimension of well-being, and then it’s not so strong in other aspects, and other local boards have been better in different ways.

So, the really key thing is now to learn from this first round of them, to keep those assessments as documents that are alive, that people refresh them, that they learn from one another, and that they move purposefully on to the next stage, as Sian Gwenllian said, which is to move from the assessment of well-being needs to planning for how those needs are to be met. My aim, working with local authority colleagues, will be to try and make sure that, where the fastest progress has been made, that learning is passed on to others and we get a movement across Wales so that all these plans can be as good as they possibly can be.