Symudwn ymlaen yn awr at eitem 6, sef dadl gan Aelodau unigol o dan Reol Sefydlog 11.21 ar newid yn yr hinsawdd, a galwaf ar Simon Thomas i gynnig y cynnig. Simon.

Cynnig NDM6509 Simon Thomas, Adam Price, David Melding, Mike Hedges

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod yr angen i liniaru cynhesu byd eang a chefnogi cytundeb Paris o’r 21ain gynhadledd o’r partïon (‘Cytundeb Paris’) drwy dorri allyriadau carbon a nodi bod hyn yn cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.

2. Yn nodi bod yr egwyddor datblygu cynaliadwy wedi’i hymgorffori yng ngwaith y Cynulliad gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gomisiynu ymchwil pellach i ddichonoldeb cynllun peilot cyfrifon carbon personol yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch. Newid cyflym, Dirprwy Lywydd, a hoffwn awgrymu wrth yr Aelodau, os ydych wedi cael digon arnaf yn barod yna ystyriwch gael mwy o Aelodau yn y Cynulliad er mwyn inni allu rhannu ychydig mwy ar y gwaith. [Chwerthin.] Ond rwy’n falch iawn o gyflwyno dadl Aelodau’r meinciau cefn ar y cysyniad o gael ein cyfrifon carbon personol ein hunain. Cyd-destun hyn, wrth gwrs, yw bod Deddf yr amgylchedd yma yng Nghymru yn gosod targed i leihau allyriadau carbon 80 y cant erbyn 2050, ac yma yn y Cynulliad rydym yn sôn llawer am yr hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud, yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, rydym yn siarad llawer, efallai, am yr hyn y mae rhai busnesau preifat yn ei wneud, rydym yn sôn am syniadau newydd, fel y morlyn llanw neu beth bynnag y gallai fod, ond nid ydym yn siarad cymaint am yr hyn y gallai ein cyfraniad personol ni fod i hynny. Felly, cefais fy nharo’n fawr, pan gyfarfûm â Martin Burgess, sy’n un o fy etholwyr yn Aberystwyth, ond yn y cyd-destun hwn, mae’n ymchwilydd ym Mhrifysgol Aberystwyth ac wedi bod yn gweithio ar y cysyniad o gyfrifon carbon personol ers tua degawd bellach, ac wedi helpu i ddatblygu o fewn y brifysgol, ond hefyd yn fwy cyffredinol, sut y gellid datblygu’r cysyniad hwn.

Rwy’n credu ar y dechrau fy mod eisiau dweud, er bod yna gysyniad go iawn yma y gellid ei weithio ar lawr gwlad, mae yna drafodaeth fwy diddorol hefyd—neu lawn mor ddiddorol—ynglŷn ag a ydym yn ysgwyddo unrhyw gyfrifoldeb personol am ein defnydd o garbon, ac rwy’n gobeithio y bydd y ddadl hon yn ein galluogi i drafod a sbarduno hynny hefyd.

Bu bron i’r cysyniad ddwyn ffrwyth: comisiynodd David Miliband, fel Ysgrifennydd yr amgylchedd, adroddiadau annibynnol ar gyfrifon carbon personol. Aeth yr adroddiadau yn y diwedd at Hilary Benn—daeth yn Ysgrifennydd yr amgylchedd yn 2008. Cafodd ei roi i’r naill ochr, mae’n rhaid dweud, ond rwy’n credu ei fod yn syniad y mae ei amser yn sicr wedi dod i’w drafod yn y Cynulliad.

Felly, sut y byddai hyn yn gweithio fel cysyniad? Wel, yn syml iawn, mae gan bob un ohonom ein defnydd personol ein hunain o garbon yn y ffordd yr ydym yn byw ein bywydau bob dydd, y ffordd yr ydym yn siopa, y ffordd yr ydym yn gyrru, y ffordd yr ydym yn teithio i’r gwaith, y ffordd yr ydym yn prynu ein nwyddau, a’r ffordd yr ydym yn effeithio ar yr amgylchedd. Mae cyfrif carbon personol yn ffurf ar fasnachu carbon personol, sy’n golygu ei fod yn trosglwyddo i chi fel rhyw fath o gyfrif banc neu gerdyn credyd neu ddebyd—ond mae’n fwy o gerdyn credyd, mewn gwirionedd, oherwydd eich bod yn cael y cyfrifon ymlaen llaw.

Bob mis, neu bob blwyddyn, mae’r Llywodraeth yn caniatáu—yn ystyried—defnydd personol pawb o garbon: lwfans carbon rhad ac am ddim, os mynnwch, bob mis. Bob tro y byddwch yn defnyddio carbon, boed hynny ar ffurf nwyddau arbennig o ddrud-ar-garbon y gallech fod yn eu prynu, neu eich defnydd o danwydd, eich defnydd o wres, neu ba ddefnydd bynnag y gallai fod, caiff hynny ei dynnu o’ch cyfrif. Felly, y syniad, wrth gwrs, yw gwneud i bobl feddwl am eu defnydd o garbon. Yn hyn o beth, rwy’n meddwl ei fod yn mynd law yn llaw â newidiadau eraill ehangach rydym eisoes yn eu gweld: cynlluniwyd mesuryddion deallus i wneud i chi feddwl am eich defnydd carbon unigol. Mae gennym apiau bellach y gallwn eu defnyddio i ddweud wrthym ac i’n galluogi i droi’r gwres i lawr yn y cartref pan fyddwn oddi cartref, i ddiffodd y goleuadau, ac i ddweud wrthym faint o ynni a ddefnyddiwn. Mae hyn yn gwreiddio ac yn cyfleu’r neges ar lefel lawer mwy personol.

Yn bwysig iawn, gallwch bob amser brynu rhagor o garbon—ond ei brynu a wnewch—ond gallwch hefyd werthu unrhyw garbon nad ydych wedi ei ddefnyddio. Mewn geiriau eraill, mae’n gyfrif masnachu personol. Rhaid datgan un peth pwysig yn awr, sef nad treth yw hon. Nid yw’r Llywodraeth yn cael unrhyw arian o hyn; mae’n berthynas bersonol rhyngoch chi a’ch defnydd carbon. Gallech ei wneud fel masnachu carbon, fel y dywedais, felly gallech brynu mwy neu werthu, ond nid yw’r Llywodraeth yn cael dim o hyn. Mae’n ymwneud â sicrhau bod defnydd carbon pawb wedi ei gyfrif a rhoi ar ddeall i unigolion sut y gallent leihau eu defnydd o garbon.

Felly, mae’n gysyniad y gallai cyfrifon carbon personol chwarae rhan bwysig yn sicrhau ein bod yn cyrraedd ein targedau cenedlaethol a rhyngwladol i leihau allyriadau carbon, a dyna pam rwy’n gobeithio y bydd y ddadl hefyd yn cael ei gweld yng nghyd-destun cytundeb ehangach Llywodraeth Cymru a phleidlais y Cynulliad hwn yn wir i gefnogi cytundebau Paris ar newid yn yr hinsawdd.

Mae yna effaith bersonol go iawn i’w chael o hyn hefyd. Rydym wedi gweld adroddiadau diweddar yn y cyfryngau ynghylch ansawdd aer gwael iawn yn Llundain, ond peidiwch â meddwl bod ansawdd aer yn Llundain yn wael a bod ansawdd ein haer ni yng Nghymru yn wych. Ceir pum ardal yng Nghymru lle y mae gennym ormod o nitrogen deuocsid, ac mae gormodedd ohono’n berygl go iawn i iechyd; mae wedi cael ei alw gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn un o’r risgiau mwyaf i iechyd—y trydydd risg uchaf i iechyd, rwy’n credu—sy’n ein hwynebu. Felly, mae gwir angen mynd i’r afael â’n defnydd o garbon, yr effaith ar yr amgylchedd, ac effaith y llygredd yn sgil hynny.

Efallai y byddwch yn meddwl y byddai pobl yn amharod iawn i wneud hyn neu i gredu yn hyn, ond nid oeddem yn meddwl y byddai 5c ar fagiau plastig yn newid ymddygiad pobl—yn sicr, fe wnaeth. Mae astudiaethau gan brifysgolion Caerdydd a Nottingham wedi canfod bod 88 y cant o bobl yn credu bod yr hinsawdd yn newid ac am weld mwy o weithredu gan Lywodraethau mewn perthynas â newid yn yr hinsawdd. Cafwyd sgwrs genedlaethol gan Cynnal Cymru, ‘Y Gymru a Garem’—bydd llawer o’r Aelodau yn ei chofio—a gwelwyd bod 26 y cant o bobl a gymerodd ran yn y sgwrs yn teimlo mai newid yn yr hinsawdd oedd y mater pwysicaf sy’n wynebu cenedlaethau’r dyfodol. Felly, mae yna agwedd arall ar y cysyniad hwn sy’n cyd-fynd nid yn unig â Deddf yr amgylchedd, ond gyda Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, wrth gwrs, ac rwy’n meddwl weithiau mai Deddf sy’n edrych o gwmpas am ffordd o gael ei defnyddio’n weithredol yn ymarferol yw honno. Rwy’n credu y gallai hyn fod yn ffordd ymarferol o ddefnyddio’r Ddeddf honno.

Ategu’r hyn y mae Llywodraeth yn ei wneud yn unig a ddylai cyfrifon carbon personol ei wneud, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn rhannu’r baich—nad ydym ond yn beio Llywodraeth pan fyddant yn gwneud camgymeriad, ond ein bod yn rhannu gyda’r Llywodraeth sut y gallem gyflawni hynny. Rwy’n credu ei fod yn gyffrous iawn yn gysyniadol y gallai pob un ohonom gael cyfrif carbon o’r fath. Rwy’n credu hefyd ei bod yn eithaf diddorol edrych ar waith gan yr adran ddaearyddiaeth ddynol ym Mhrifysgol Aberystwyth a ddangosai fod 58 y cant o gartrefi ar hyn o bryd yn allyrru llai o garbon na’r cymedr. Mewn geiriau eraill, byddai cyfrif carbon o fudd i 58 y cant o’r cartrefi, a byddai’n anfantais, os mynnwch, i’r 40 y cant arall. Byddai’n gynyddol oherwydd, ar y cyfan, y rhai sy’n defnyddio fwyaf o garbon yw’r bobl gyfoethocach a gwell eu byd mewn cymdeithas. Mae yna rai enghreifftiau, wrth gwrs, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, lle na fyddai’n gweithio lle’r ydych yn ddibynnol ar danwydd solet, lle na allwch fforddio cael eich tŷ wedi ei inswleiddio’n iawn, lle na allwch ddewis eich cyflenwr tanwydd; mae’r rhain yn faterion a allai fod yn niweidiol i gyfrifon carbon personol. Felly, mae’n rhaid iddynt fynd law yn llaw â materion buddsoddi ehangach mewn perthynas â thlodi tanwydd, mewn perthynas ag inswleiddio ac mewn perthynas â sicrhau mynediad cyfartal at syniadau newydd megis paneli solar neu daliadau trydan, neu beth bynnag y bo.

Ond yn y cyd-destun ehangach, nid oes amheuaeth ei fod, fel cysyniad, yn cyd-fynd â’n dull o weithredu ar leihau carbon. Mae’n sicr yn cyd-fynd â’r targedau roedd Llywodraeth Cymru wedi gosod iddi’i hun ar gyfer lleihau carbon yng Nghymru, ac mae’n rhywbeth y gellir ei gyflwyno, mewn cynllun peilot fan lleiaf, yma yng Nghymru, ac mae hynny’n rhywbeth arbennig o gyffrous yn fy marn i. Felly, rwy’n gobeithio y bydd y ddadl hon yn caniatáu i bobl o leiaf drafod y cysyniad o gyfrifon carbon personol, trafod y syniad o sut y gallwn wneud newidiadau ein hunain, ac rwy’n gobeithio clywed gan Lywodraeth Cymru—rwy’n siŵr y byddaf yn clywed rhai o’r problemau a fyddai gan brosiect o’r fath—a yw, fel cysyniad o leiaf, yn rhywbeth y gallwn ei drafod a’i ddatblygu, ac efallai ei gadw mewn cof fel ateb arbennig o Gymreig i her ryngwladol.

Credaf fod hon yn ddadl bwysig iawn am mai hyn a hyn sy’n bosibl i chi ei wneud gyda deddfwriaeth. Mae’r hyn sy’n digwydd y tu ôl i ddrysau caeedig yn amhosibl i’w blismona. Ac yn yr un modd, os ydych yn dechrau codi tâl ar bobl i wneud y peth iawn, mae’n cael effaith wahaniaethol ar bobl ar incwm isel a gall pobl sydd â llawer o arian ei anwybyddu. Ni all pobl heb gar fynd â dodrefn diangen i’r ganolfan ailgylchu; maent yn dibynnu ar y cyngor neu elusen i’w casglu ar eu rhan. Buasai cyllidebau carbon personol yn annog pobl sydd â cheir i wneud teithiau byr ar droed, yn hytrach na mynd i mewn i’r car bob tro.

Byddai hefyd yn ein hannog i feddwl am ôl troed carbon yr hyn rydym yn ei fwyta, ac mae hwn yn faes nad ydym yn siarad amdano’n aml. Mae rhai sefydliadau megis Sefydliad Bwyd ac Amaeth y Cenhedloedd Unedig—maent hwy wedi cyfrifo bod un rhan o bump o’r holl allyriadau a achoswyd gan bobl yn deillio o ffermio cig, cynnyrch llaeth ac wyau, ac mae sefydliadau eraill yn cyfrifo bod y ffigur hwnnw’n nes at hanner yr holl allyriadau, felly mae hwn yn amlwg yn bwnc y mae angen inni daflu mwy o olau arno. Ond rwy’n credu y gallwn gytuno bod y bwyd rydym yn ei fwyta yn effeithio’n fawr ar ein hôl troed carbon, a byddai angen i unrhyw gyfrif carbon personol ystyried hynny. Mae ychydig yn fwy cymhleth na chyfrif faint o ynni rydym yn ei ddefnyddio i wresogi’r cartref.

Ond mae’n ddiddorol nodi bod—. Mae allyriadau nwyon tŷ gwydr a gynhyrchir drwy gyfuno tyfu, magu, ffermio, prosesu, cludo, storio, coginio a chael gwared ar y bwyd ar ein platiau yn rhywbeth y mae angen i ni edrych arno’n gyfannol. Os ydym yn prynu ffa gwyrdd o Kenya, yn amlwg mae’r ôl troed carbon yn llawer uwch na phe baem yn ei dyfu’n lleol. Mae ôl troed carbon o ddim ond 1 kg o gig oen yn 39.2 kg o garbon deuocsid mewn allyriadau, sy’n cyfateb, mae’n debyg, i yrru 91 milltir mewn car. O’i gymharu â hynny, dim ond 1.1 kg o garbon deuocsid yw ffrwythau, sy’n cyfateb i yrru 2.5 milltir. Mae llaeth ychydig yn fwy, ond 1.9 kg o garbon deuocsid, sy’n cyfateb i yrru 4 milltir mewn car. Felly, gan gig a chaws y mae’r ôl troed carbon uchaf. Mae ôl troed carbon ffrwythau, llysiau, ffa a chnau yn llawer is.

Mae’r Co-op wedi gwneud rhywfaint o waith ymchwil ar eu ffermydd ac maent wedi nodi bod 54 y cant o allyriadau carbon ar eu ffermydd yn dod o allyriadau methan ac ocsid nitraidd o’u da byw. Mae’r methan yn llawer mwy grymus na charbon deuocsid. Felly, maent wedi bod yn monitro eu ffermwyr dros chwe blynedd i ddangos bod methan 28 gwaith yn fwy grymus na charbon, ac mae ocsid nitraidd 260 gwaith yn gryfach. Mae’r rhain i gyd yn ffigurau mawr, ond un o’r pethau y mae’n tynnu sylw ato yw ei bod yn bwysig iawn nad yw pobl yn rhoi gwastraff bwyd i mewn gyda’u gwastraff gweddilliol, gan ei fod yn mynd i safleoedd tirlenwi ac yna, wrth gwrs, mae’n achosi methan.

Rwy’n gwybod ei bod yn heresi i hyd yn oed ystyried hyn, ond pe baem yn symud oddi wrth ddeiet yn seiliedig ar gig, byddem yn cael effaith sylweddol iawn ar ein hôl troed carbon personol. Dangosai pump deiet gwahanol a gymharwyd fod bwyta cyw iâr yn lle cig eidion yn torri chwarter allyriadau carbon bwyd mewn un cam syml. Nid wyf yn argymell na ddylem byth fwyta cig oen bendigedig o Gymru, ond rwy’n dweud bod angen inni feddwl yn ofalus ynglŷn â pha mor aml rydym yn ei fwyta ac a ydym yn ei fwyta fel ein bwyd rheolaidd. Rwy’n meddwl bod y rhain yn faterion pwysig iawn y mae angen i ni eu cadw mewn cof.

Nid eich iechyd yn unig sy’n gwella o newid y bwydydd rydych yn eu bwyta. Mae hefyd yn mynd i wella eich ôl troed carbon personol. Rwy’n meddwl mai dyma rai o’r pethau y mae angen i ni eu hystyried yn ofalus i ddeall sut y byddem yn ei wneud mewn gwirionedd. Mae hyd yn oed gwybod faint o garbon y mae’n ei gymryd i gynhyrchu unrhyw eitem benodol o fwyd yn beth pwysig iawn ac efallai y dylai fod ar y labeli. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i fy nghymydog, bellach, Simon Thomas, am gychwyn y ddadl hon heddiw. Rydym wedi croesi cleddyfau ar faterion cysylltiedig sawl gwaith yn ystod y flwyddyn neu ddwy y bûm yn Aelod o’r Cynulliad hwn ac roeddwn yn meddwl efallai, lle y mae dadlau wedi methu, y byddai mwy o obaith cyrraedd consensws drwy osmosis.

Nid oes gennyf wrthwynebiad penodol i gyfrifon carbon personol ac rwy’n sicr yn cytuno â rhai o’r pwyntiau a wnaed heddiw am ansawdd aer—maent yn bwysig iawn. Mae ocsid nitraidd a nwyon eraill, wrth gwrs, yn llygryddion. Ond rwy’n credu ei bod yn bwysig i ni gydnabod hefyd nad yw carbon deuocsid yn nwy gwenwynig ac nid yw’n llygrydd fel y cyfryw. Gwn mai damcaniaethau ynghylch cynhesu byd-eang sy’n sail i’r cynnig hwn, ond mae’n bwysig cydnabod bod y carbon deuocsid sydd yn yr atmosffer ar hyn o bryd, 390 rhan y filiwn—mewn llong danfor, ar gyfartaledd, mae’n 1,500 rhan y filiwn, ac fe wyddom nad yw hyd at 8,000 rhan y filiwn yn amharu ar iechyd pobl. Felly, nid yw hyn yn berygl i iechyd ynddo’i hun. Rwy’n cytuno’n gryf â llawer o’r hyn a ddywedodd Jenny Rathbone am filltiroedd bwyd. Rydym yn tyfu llawer o’n llysiau ein hunain ac yn y blaen gartref. Rwy’n arddwr brwdfrydig a hoffwn pe bai rhagor o bobl yn rhannu fy mrwdfrydedd ynglŷn â hynny. Rwy’n credu y byddai pawb ohonom yn well ein byd.

Hoffwn fynd i’r afael â’r cymhelliad sy’n sail i’r cynnig hwn ac i ba raddau y gall y costau a osodir gan y polisïau gwrth-gynhesu-byd-eang fod yn groes i’r graen weithiau. O ganlyniad i gostau ynni uchel, sydd wedi deillio o benderfyniadau polisi bwriadol llywodraethau, nid yn unig yn y wlad hon, ond mewn mannau eraill yn y byd, yr hyn a wnaethom yw cyflymu prosesau dad-ddiwydiannu’r gorllewin, a chanlyniad gwrthnysig hynny oedd allforio cynhyrchiant ynni-ddwys iawn fel dur, alwminiwm, gwydr a sment i rannau o’r byd nad ydynt wedi derbyn y rhwymedigaethau sydd gennym yn y gorllewin i leihau ein hôl troed carbon. Felly, mewn gwirionedd, o ganlyniad i hyn, rydym wedi gwneud pethau hyd yn oed yn waeth. Rwy’n siŵr na fydd Ysgrifennydd yr amgylchedd yn dymuno clywed y gair ‘Tsieina’ eto fyth yn fy araith, ond mae Tsieina’n cynhyrchu 30 y cant o allyriadau carbon y byd mewn gwirionedd, ac India’n cynhyrchu 7 y cant arall, ac fel nad wyf byth yn blino ei nodi, nid yw cytundebau Paris yn ei gwneud yn ofynnol iddynt leihau eu hôl troed carbon mewn gwirionedd. Y cyfan y maent yn mynd i’w wneud yw lleihau allbwn carbon y pen wrth i’w heconomïau dyfu. Felly, mae gan Tsieina gerdyn gwyrdd i bob pwrpas, yn yr ystyr y byddant yn cael cynyddu eu hallyriadau carbon am o leiaf 20 mlynedd arall. Felly, ni fydd unrhyw newidiadau a ddaw yn sgil ein polisïau domestig yn effeithio mewn unrhyw fodd mesuradwy ar yr hyn sy’n digwydd yn y byd ac yn sicr, ni fyddant yn effeithio dim ar dymereddau’r byd. Mae gennyf broblem gyda hyd yn oed y cysyniad o dymheredd byd-eang, gan nad oes ffordd hawdd o’i fesur. Am gyfnod cymharol fyr yn unig y buom yn casglu data lloeren, felly nid oes gennym y math o ddilyniant amser sydd ei angen arnom er mwyn dod i gasgliadau synhwyrol o’r math y seilir polisi arnynt, yn enwedig casgliadau sy’n mynd i arwain at newidiadau dramatig yn ein ffordd o fyw a phatrymau cyflogaeth.

Hoffwn dynnu sylw’r Cynulliad at bapur a ymddangosodd yr wythnos diwethaf neu’r wythnos cynt mewn cyhoeddiad academaidd o’r enw ‘Nature Geoscience’, sy’n mynd i’r afael â phroblem cynnydd mewn tymheredd byd-eang. Oherwydd, dros yr 20 mlynedd diwethaf, nid ydym wedi cael unrhyw gynnydd amlwg yn nhymheredd y byd, ac nid yw’r modelau cyfrifiadurol y seiliwyd y rhagfynegiadau enbyd o ofid a gwae arnynt yn gallu egluro’r saib hwn. Dywedodd Myles Allen, sy’n athro gwyddoniaeth geosystemau ym mhrifysgol Rhydychen wrth ‘The Times’ ychydig ddyddiau’n ôl,

Nid ydym wedi gweld y cynnydd mawr yng nghyflymder cynhesu ar ôl 2000 a welwn yn y modelau. Nid ydym wedi gweld hynny yn yr arsylwadau.

Mae’r modd y mae’n amddiffyn y modelau hyn yn ddiddorol. Dywedodd eu bod wedi eu cyfosod ddegawd yn ôl, felly nid oedd yn syndod eu bod yn gwyro oddi wrth realiti. Eto, yr union fodelau hynny sy’n cael eu defnyddio i wneud rhagfynegiadau ynghylch 50 neu 100 mlynedd i’r dyfodol sydd wedi peri’r fath gostau enfawr i drethdalwyr i dalu am ffynonellau ynni amgen. Felly, fe ddylem oedi, rwy’n meddwl, yn yr un ffordd ag y mae tymheredd byd-eang i’w weld fel pe bai wedi oedi, a gofyn i ni ein hunain a oes angen inni fwrw iddi mor gyflym gyda’r cynlluniau hyn i leihau ein hôl troed carbon pan nad ydym, yn gyntaf oll, yn gwybod a yw hynny mewn gwirionedd yn mynd i gael ei ddilyn gan wledydd eraill yn y byd sy’n llygru mwy na neb arall, os ydym yn ystyried carbon deuocsid yn llygrydd, ac yn ail, mae’n rhaid i ni ystyried yr effaith ar safon byw ein pobl, yn enwedig y rhai ar waelod y raddfa incwm, sef y rhai y mae’n fwyaf amlwg eu bod yn ddifreintiedig.

Galwaf yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau ac rwy’n croesawu’r ddadl amserol hon. Bydd cyd-Aelodau’n ymwybodol fy mod wedi gwneud cyhoeddiad ychydig cyn toriad yr haf ar ddatgarboneiddio’r sector cyhoeddus a’r wythnos diwethaf, gwneuthum ddatganiad ar ein targedau ynni adnewyddadwy. Y mis nesaf, byddaf yng Nghonfensiwn Fframwaith y Cenhedloedd Unedig ar Newid yn yr Hinsawdd, COP23, yn Bonn i rannu llwyddiannau Cymru ac wrth gwrs, i ddysgu gan eraill. Rwy’n credu bod presenoldeb Llywodraeth Cymru yn y digwyddiadau hyn yn dangos o ddifrif ein hymrwymiad i liniaru cynhesu byd-eang a’n cefnogaeth i gytundeb Paris. Efallai y dylwn atgoffa Neil Hamilton fod 195 o aelodau Confensiwn Fframwaith y Cenhedloedd Unedig ar Newid yn yr Hinsawdd wedi llofnodi hwnnw, felly nid wyf yn meddwl mai rhywbeth sy’n effeithio ar y gorllewin ydyw. Wrth gwrs, nid yw Cymru yn barti i’r cytundeb, ond rydym yn gwybod bod y camau a gymerir ar lefel y wladwriaeth a’r lefel ranbarthol yn hanfodol er mwyn cadw’r cynnydd yn nhymheredd y byd yn ystod y ganrif hon o dan 2 radd. Rwy’n credu ei fod hefyd yn gyfle gwych i siarad am y fframwaith deddfwriaethol arloesol a’r sylfeini rydym wedi eu gosod yma yng Nghymru, ac rwy’n edrych ymlaen yn fawr at siarad am ein profiadau a’u rhannu yn Bonn.

Nododd Simon Thomas fod gwir angen i ni rannu’r baich mewn perthynas â newid yn yr hinsawdd, a dyna pam y cyflwynasoch y ddadl hon ar gyfrifon carbon personol, ond roeddwn eisiau amlinellu peth o’r gwaith a wnawn fel Llywodraeth Cymru. Felly, fe soniais fy mod, ychydig cyn toriad yr haf, wedi datgan fy uchelgais i greu sector cyhoeddus carbon niwtral erbyn 2030 ac wedi lansio galwad am dystiolaeth gan ofyn i randdeiliaid rannu eu barn ar y cyfleoedd a’r heriau, targedau interim posibl a monitro cynnydd, a byddwn yn cyhoeddi’r camau nesaf yn y maes yn fuan.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddais dargedau newydd heriol ar gyfer cynhyrchiant ynni adnewyddadwy i gyfeirio camau gweithredu ar draws y wlad a sicrhau mwy o fanteision i Gymru. Rydym wedi bod yn gweithio gyda Phwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd hefyd i ddiffinio’r manylion o dan y prif darged. Ac rwyf wedi derbyn cyngor y pwyllgor ar sut y byddwn yn rhoi cyfrif am allyriadau yng Nghymru ac yn edrych ymlaen at dderbyn y rhan nesaf o’u cyngor cyn bo hir. Bydd hyn yn llywio ein penderfyniadau ar dargedau interim a chyllidebau carbon. Mae’r pwyllgor hefyd wedi cynnwys rhanddeiliaid i sicrhau bod eu cyngor yn cynrychioli ystod eang o safbwyntiau.

Wrth gwrs, mae datgarboneiddio yn cyd-fynd yn agos iawn â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 ac mae angen i ni ystyried y tymor hir a mabwysiadu dull integredig ar draws y Llywodraeth ac ar draws y gymdeithas. Mae angen i ni gydweithio ag eraill, gan na allwn wneud hyn ein hunain ac mae angen inni alluogi a chynorthwyo pobl i weithredu.

Felly, efallai mai lleihau allyriadau yn awr i osgoi niwed sydd hyd yn oed yn fwy sylweddol i’r hinsawdd yw’r mesur ataliol mwyaf posibl, ac nid oes dim yn bwysicach i’r cenedlaethau i ddod na chael amgylchedd i’w cynnal. Felly, rwy’n gweithio gyda fy nghyd-Aelodau yn y grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol i sicrhau y bydd ein polisïau a’n cynigion ar draws y Llywodraeth yn lleihau ein hallyriadau ac o fudd i’n heconomi a’n hiechyd. Mae ein gwaith wedi canolbwyntio ar allyriadau yn ôl sector, oherwydd dyma sut yr adroddir am allyriadau ar draws y byd. Rwy’n credu bod hon yn ffordd ddefnyddiol iawn o ystyried y broblem a nodi polisïau.

Gan droi yn awr at gyfrifon carbon personol, yn amlwg rwy’n ymwybodol iawn o’r cysylltiad rhwng allyriadau sector a’r dewisiadau a wnawn fel unigolion. I raddau helaeth, mae allyriadau’r sector trafnidiaeth yn gynnyrch miliynau o bobl yn dewis hedfan, gyrru, beicio neu gerdded, ac fel y dywedodd Simon, mae ein dewisiadau o ran y ffordd yr ydym yn byw yn amlwg yn effeithio ar ein defnydd carbon personol. Felly, rwy’n meddwl o ddifrif fod angen i ni gynyddu ein hymwybyddiaeth o garbon, ein hymwybyddiaeth o effaith ein dewisiadau a meddwl am ein defnydd carbon os ydym am weld y newid sydd ei angen arnom. Mae cyfrifon carbon personol, wrth gwrs, yn un ffordd o wneud hyn.

Felly, gan y byddwn yn pennu cyllidebau carbon cenedlaethol, rwy’n meddwl ei bod yn ymddangos yn eithaf rhesymegol i fynd un cam ymhellach a chymhwyso’r ffigurau hynny ar lefel bersonol. Soniodd Simon—ac roeddwn yn ymwybodol iawn o’r gwaith a wnaeth Llywodraeth Lafur y DU yn y maes pan oeddent yn edrych ar gyfrifon carbon personol, ac yn wir, fe ddaethant i’r casgliad ei fod yn syniad o flaen ei amser, ac rwy’n gwybod bod—

Roedd hynny 10 mlynedd yn ôl, cofiwch.

Ddeng mlynedd yn ôl. Wel, yn union, ac mae pethau wedi symud ymlaen mor gyflym yn y 10 mlynedd hynny. Gwn fod Martin Burgess—fe gyfeirioch at y myfyriwr PhD sy’n un o’ch etholwyr—mae fy swyddogion wedi ei gyfarfod i drafod hyn ac rydym wedi edrych ar ba ddeddfwriaeth a fyddai ei hangen ar gyfer cyfrif carbon personol, a buaswn yn dweud ei bod yn annhebygol ar hyn o bryd fod gennym y pwerau hynny. Hefyd, mae’r cynllun peilot y cyfeirioch chi ato, rwy’n meddwl, unwaith eto, gallai’r un sail mewn perthynas â chymhwysedd deddfwriaethol rwystro hynny hefyd. Ond fel y dywedoch, mae 10 mlynedd wedi mynd heibio ac rwy’n credu bod ein dealltwriaeth o wyddoniaeth hinsawdd yn sicr wedi cynyddu’n ddramatig, a hefyd—ac mae hyn yn ôl pob tebyg yn bwysicach—mae’r angen i weithredu wedi dod yn fwy amlwg—

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, wrth gwrs.

Rwy’n deall beth y mae’r Gweinidog yn ei ddweud, yn sicr o ran rhai o’r materion cymhwysedd ac yn y blaen sy’n ymwneud â chynllun cyfrif carbon personol ffurfiol, ond mae’r cysyniad o bob un ohonom yng Nghymru yn gwybod beth yw ein carbon personol—sut rydym yn ei ddefnyddio, sut rydym yn ei wario, gan gysylltu â phwyntiau Jenny Rathbone ynglŷn â chynhyrchu bwyd yn ogystal—yn rhywbeth y dychmygaf y gallai Llywodraeth Cymru wneud rhywbeth ag ef a gallai helpu Llywodraeth Cymru i gyflawni ei hamcanion mewn gwirionedd.

Ydy, yn hollol—roeddwn yn dod at hynny. Oherwydd, fel y dywedais, mae fy swyddogion yn siarad, neu wedi bod yn siarad â Martin Burgess, gan eich bod yn hollol iawn: er bod yr heriau a nodwyd ddegawd yn ôl yn parhau i fod yn berthnasol heddiw o bosibl, ac mae’n debyg eu bod, ac yn sicr mewn perthynas â’r ddeddfwriaeth, rwy’n credu bod angen inni alluogi ac ysbrydoli unigolion i gymryd y camau hynny. Felly, rwy’n awyddus tu hwnt i archwilio beth allai weithio yng Nghymru o fewn y terfynau a osodais, gyda chyfrif carbon personol yn bendant yn rhan o’r drafodaeth honno. Felly, rwy’n gefnogol iawn i’r gwaith ymchwil sy’n edrych ar ddulliau o gynyddu ein hymwybyddiaeth garbon i helpu pobl i wneud dewisiadau wedi’u llywio gan yr effaith a gaiff nid yn unig ar genedlaethau’r dyfodol, ond ar genedlaethau presennol hefyd. Felly, rwy’n falch iawn o gefnogi’r cynnig, ar y sail ein bod yn edrych ar ystod ehangach o ddulliau.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Mike Hedges i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch i Simon Thomas, nid yn unig am gyflwyno’r ddadl, ond am fynd o gwmpas a chael pobl i’w chefnogi? Oherwydd mae’n wirioneddol bwysig ein bod yn dechrau trafod materion fel hyn. ‘Lleihau’r defnydd o garbon 80 y cant’—mae’n nod aruthrol. Sut y gwnawn ni hynny? Wel, mae’n rhaid iddo fod yn gyfraniadau personol, rwy’n credu bod Simon Thomas yn hollol gywir ynglŷn â hynny, ac mae angen inni ysgwyddo cyfrifoldeb personol am hynny. Nid oes gennyf unrhyw syniad beth yw fy nefnydd carbon personol. Buaswn yn tybio bod hynny’n wir am bawb, neu bron bawb yn yr ystafell hon yn ôl pob tebyg. A hoffwn ei leihau? Hoffwn, ond nid wyf yn gwybod a wyf fi’n ei leihau o lawer neu o ychydig iawn. Felly, a ddylwn gael fy nebydu am ei ddefnyddio? Dylwn, fe ddylwn deimlo ei fod yn costio rhywbeth i mi. Hyd yn oed os nad yw’n arian, dylai gostio teimlad drwg i mi, am fy mod mewn gwirionedd yn defnyddio mwy o garbon nag y dylwn. Po fwyaf y meddyliwn am y peth, y mwyaf y byddwn yn ei leihau. Credaf fod pobl yn cymryd hynny gyda gwariant. Os ydych yn cyfrif pob ceiniog a wariwch, byddwch yn gwario llawer iawn llai. Bydd yn union yr un fath gyda charbon, oni fydd? Pe baech yn cyfrif yr hyn a ddefnyddiwch, byddai’n llawer iawn llai. Fel y dywedodd Simon Thomas, nid treth ydyw, ond mae’n ymwneud â chyfrifoldeb.

Mae Jenny Rathbone yn llygad ei lle: hyn a hyn sy’n bosibl gyda deddfwriaeth. Mae angen i bawb ohonom wneud ymdrech i weithio ar wneud pethau i leihau ein defnydd o garbon. A bwyd—un o fy rheolau yn ein tŷ ni: ni fyddwn byth yn prynu unrhyw fwyd sydd wedi teithio ymhellach na mi, ac rwy’n credu bod—. Ni fyddaf yn gofyn i Jenny Rathbone wneud hynny gan fy mod yn gwybod faint mae hi wedi teithio, ond nid ydym yn prynu bwyd sy’n dod o wledydd sydd ymhellach nag y teithiais i erioed, ac rwy’n credu bod hynny’n rhywbeth y gallai pawb ohonom feddwl amdano o bosibl. Mae’n dod o lawer iawn o wledydd egsotig, gan gario llawer o filltiroedd awyr, ac mae angen inni ystyried yn ofalus yr hyn rydym yn ei fwyta. Rwy’n credu bod hyn yn wirioneddol bwysig, ac rwy’n siarad fel rhywun sy’n cefnogi prynu cynnyrch Cymreig lleol, felly mae hynny’n sicr yn helpu.

Rwy’n cytuno â Neil Hamilton: mae ansawdd aer yn bwysig. Rwy’n credu bod pawb yn cytuno bod ansawdd aer yn bwysig, ac rydym yn gweld y gwelliannau sy’n digwydd yn yr Hafod yn ddiweddar. Nid gwenwyn yw carbon deuocsid—hollol gywir. Fodd bynnag, mae’n nwy tŷ gwydr. Bydd yn arwain at godi tymheredd. Rydym yn gwybod hynny oherwydd fe ddylai tymheredd y ddaear fod o gwmpas -24, -26 gradd canradd pe na bai carbon deuocsid yn yr atmosffer. Rydym eisiau peth ohono i’w gael i fyny at dymheredd y gellir byw ynddo. Yr hyn nad ydym ei eisiau yw cael gormod ohono, sy’n ei symud i dymheredd lle na allwn fyw ynddo. Rwy’n credu, Neil, fod y Ceidwadwyr yn y 1980au wedi gorfodi costau ynni i fyny, ac arweiniodd hynny at ddinistrio’r diwydiant alwminiwm ar draws de Cymru. Efallai eich bod yn un o’u haelodau yn y dyddiau hynny.

Mae angen diweddaru modelau cyfrifiadurol. Maent bob amser angen eu diweddaru. Rhan o fy ngwaith flynyddoedd lawer yn ôl oedd ysgrifennu modelau cyfrifiadurol, ac rydych yn eu diweddaru pan fyddwch yn cael data pellach, ond rydym i gyd yn gwybod bod tymereddau’n codi. Maent wedi cynyddu, ac mae’r Americanwyr yn elwa ohono, os ydych yn ei alw’n hynny, o’r corwyntoedd y maent yn eu cael. Fe ildiaf.

Mae academyddion yn derbyn bod y tymheredd wedi codi 0.9 gradd canradd ers canol y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Nid ydym yn sôn am ffigurau sy’n newid yn aruthrol yma.

Ie, ond cyfartaledd ydyw, onid e? Ac felly mae’n rhaid i chi weld faint o iâ sy’n torri i ffwrdd yn Antarctica ac yn yr Arctig, ac mae hynny’n mynd i arwain at lifogydd mewn nifer fawr o ardaloedd isel, a gwledydd yn diflannu o bosibl.

Y peth arall roeddwn yn mynd i ddweud oedd, os ydych am helpu’r tlawd: gwell inswleiddio. Mae llawer ohonom wedi ymweld â phobl yn eu tai, ac yn sicr nid ydynt yn gynnes. Mae’n debyg eu bod yn gwario mwy ar gadw eu tŷ yn gynnes nag a wnaf fi, ond oherwydd mai gwres canolog gwael sydd ganddynt, a ffenestri gwydr sengl, gyda bylchau rhwng y ffrâm a’r wal, mae ganddynt aer oer yn dod i mewn—. Byddai hynny’n gwneud mwy o effaith nag unrhyw daliadau ychwanegol.

A gaf fi ddiolch i’r Gweinidog am ei sylwadau? A chynyddu ymwybyddiaeth o garbon—mae angen i ni wybod beth rydym yn ei wneud. Mae cefnogaeth Llywodraeth Cymru i atal cynnydd yn y tymheredd byd-eang yn hysbys, ac yn rhywbeth rwyf fi, a’r rhan fwyaf o bobl, os nad pawb, yn yr ystafell hon, rwy’n siŵr, yn ei werthfawrogi o ddifrif, oherwydd mae’n eithaf tebyg i’r gwelltyn a chefn y camel, onid yw? Ie, gwlad fach ydym ni, ond pe bai pob gwlad fach yn gwneud yn union yr un peth ac yn parhau i godi tymheredd, yna byddai’r cyfan yn codi.

Rwy’n cefnogi’n fawr dyhead Ysgrifennydd y Cabinet fod yn rhaid inni fod yn uchelgeisiol oherwydd, fel y dywedodd rhywun unwaith, un byd sydd gennym. Nid yw’r ffaith bod rhai ohonom yn y gorllewin yn defnyddio adnoddau’r byd fel pe bai yna dri byd yn golygu bod gennym dri byd i ymelwa arnynt. Felly, mae angen inni ddechrau lleihau’r hyn a wnawn, a mesurau ataliol i leihau allyriadau carbon deuocsid—ni allwn ofyn am fwy na hynny. Ond mewn gwirionedd, dychwelaf at yr hyn y dechreuodd Simon Thomas ag ef: cyfrifoldeb personol. Os yw pobl yn gwybod faint o garbon y maent yn ei ddefnyddio, bydd y rhan fwyaf o bobl yn ceisio’i leihau, ac am hynny y mae hyn yn gofyn mewn gwirionedd. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, felly derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.