5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd mewn perthynas â diogelwch plant yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? (OAQ51221)[W]

Mae’n rhaid i gyrff cyhoeddus roi’r flaenoriaeth uchaf i ddiogelu plant, ac wrth gwrs mae hynny’n rhan allweddol o’r Ddeddf, sef y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014.

Diolch am yr ymateb, Brif Weinidog.

Byddwch yn ymwybodol, o dan y gyfraith honno, y bu’n rhaid i'r Gweinidog gyhoeddi rhybudd statudol heddiw yn dilyn arolygiad y gwasanaethau cymdeithasol o'r gwasanaethau plant ym Mhowys. Ceir cynnwys annymunol iawn yn yr adroddiad hwnnw, a gyhoeddwyd am hanner dydd heddiw. Os caf ddyfynnu paragraff allweddol i mi:

‘Roedd diffyg asesiad mewn achosion amddiffyn plant, diffyg asesiad ac adolygiad SERAF (fframwaith asesu'r risg o gam-fanteisio’n rhywiol), a oedd yn groes i'r canllawiau statudol, absenoldeb asesiad gofal a lles, a diffyg arolygiaeth gan reolwyr o'r achosion hyn.'

Yna mae'n dod i'r casgliad:

'Mae'r diffyg asesiad...wedi rhoi plant mewn perygl sylweddol.'

Perygl sylweddol. Mae eich Gweinidog wedi rhoi 20 diwrnod i awdurdod lleol Powys lunio cynllun ymyrraeth a gwella, ac mae pobl allanol ar gael, rwy'n deall, i'w helpu i wneud hynny. Ond pa sicrwydd allwch chi ei roi i mi a'r bobl yr wyf yn eu cynrychioli, yn yr 20 diwrnod hynny, y bydd y perygl sylweddol hwn yn cael ei ddileu ac y bydd plant a phobl ifanc Powys yn cael gofal priodol? A beth ydych chi'n ei wneud fel Llywodraeth i sicrhau rhywbeth arall sydd yn yr adroddiad hwn sy'n peri pryder mawr i mi, sef y diffyg ymrwymiad gwleidyddol i wasanaethau plant ym Mhowys?

Wel, materion i gyngor Powys yw’r rhain yn bennaf. Ceir swyddogaeth i Weinidogion wrth gwrs, a byddaf yn dod at hynny, ym Mhowys, ac mae'n dangos—. Nid wyf yn anghytuno â'r hyn y mae'r adroddiad wedi ei ddweud o ran nad oes digon o ymrwymiad gwleidyddol i wasanaethau plant. Beth, felly, yw swyddogaeth y Llywodraeth? Rydym ni wedi cyflwyno’r hysbysiad rhybudd. Mae'n gam digynsail. Mae'n darparu'r trylwyredd a'r ysgogiad i sicrhau bod Powys yn cyflawni'r gwelliannau sydd eu hangen i'w wasanaethau. Bydd Arolygiaeth Gofal a Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru yn monitro, fel y byddwn ninnau, yn ofalus dros ben, ond gadewch i mi fod yn eglur: os na fyddwn yn gweld gwelliannau prydlon a pharhaus, byddwn yn ystyried mwy o ymyrraeth, a allai’n wir gynnwys cymryd swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod drosodd.

Rwyf innau hefyd wedi fy nychryn o ddarllen yr adroddiad hwn heddiw, ac mae’r cwbl mewn gwirionedd oherwydd diffyg arweinyddiaeth ymhlith y rheolwyr, ac mae'n amlwg y bu diffyg arweinyddiaeth wleidyddol. Rydym ni i gyd yn gwybod mai plant yw'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yn aml, ac maen nhw'n haeddu o leiaf yr ymrwymiad gofynnol yn y ddarpariaeth o wasanaethau, fel y mae'r staff. Ceir staff sy’n gweithio yn y maes hwn ym Mhowys heddiw yn gwneud eu gorau glas i wneud gwaith da, ac eto maen nhw’n cael eu tanseilio'n llwyr, yn ôl yr adroddiad hwn, gan y diffyg buddsoddiad ynddyn nhw ac yn y gwasanaethau hynny y maen nhw’n ceisio eu darparu. Felly, fy nghwestiwn i chi, Prif Weinidog, yw a wnewch chi gefnogi'r alwad i gynghorwyr Powys gael trefn ar bethau o’r diwedd, rhoi'r gorau i siarad a gweithredu ar y cyd er lles y plant. Hefyd, y cwestiwn nesaf, yn dilyn hynny: os yw'n wir na all y cyngor brofi eu bod nhw’n cymryd y camau priodol yn yr amserlen a roddwyd iddyn nhw gan y Gweinidog, a fydd yn wir y bydd y Llywodraeth yn symud i mewn ac yn cyfarwyddo'r gwasanaethau hynny i ddarparu ar gyfer y rhai mwyaf agored i niwed ym Mhowys?

Yn y pen draw, wrth gwrs, mae'n agored i ni fel Llywodraeth gymryd drosodd swyddogaethau gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod. Mae hwnnw, wrth gwrs, yn ddewis os bydd yr awdurdod yn methu â chyflawni o dan delerau'r hysbysiad rhybudd, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddwn yn ei fonitro'n agos dros y dyddiau nesaf. Gallaf roi sicrwydd i'r Aelodau y bydd hyn yn derbyn sylw llwyraf Llywodraeth Cymru ac AGGCC, ac ni fydd unrhyw ddewis yn cael ei ddiystyru os na cheir cydymffurfiad.

Prif Weinidog, byddwch chi’n ymwybodol am achos trist Seren Bernard yn fy etholaeth i a laddodd ei hunan yn 2012 tra’r oedd o dan ofal gwasanaethau cymdeithasol Cyngor Sir Penfro. Fe welais i ei mam hi rai wythnosau’n ôl i drafod adroddiad Cyngor Sir Penfro i mewn i’r achos, ac nid yw’r adroddiad yma, mae’n debyg, yn cael ei gyhoeddi oherwydd rhesymau cyfreithiol. Mae yn bwysig bod materion fel hyn yn cael eu delio â nhw mewn ffordd agored, mewn ffordd dryloyw, er mwyn bod gwersi yn cael eu dysgu gan yr awdurdodau. Felly, yn dilyn cwestiwn Simon Thomas, pa ganllawiau penodol ŷch chi fel Llywodraeth yn eu cyhoeddi i awdurdodau lleol mewn achosion fel hyn i sicrhau bod gwersi yn cael eu dysgu er mwyn diogelu mwy o blant yn y dyfodol?

Byddwn i’n annog yr awdurdod i ystyried cyhoeddi’r adroddiad, efallai drwy dynnu’n ôl rhai rhannau o’r adroddiad. Rŷm ni’n gwneud hyn fel Llywodraeth, ond rŷm ni’n dechrau o’r safbwynt lle rŷm ni’n edrych i gyhoeddi. Nid yw e’n bosib, am resymau cyfreithiol, rwy’n deall, i gyhoeddi popeth, ond mae’n hollbwysig nad yw’r awdurdod yn dweud, ‘Rŷm ni’n ffaelu cyhoeddi dim byd o achos rhesymau cyfreithiol.’ Felly, byddwn i’n annog sir Benfro i ystyried hyn unwaith eto, i gyhoeddi beth maen nhw’n gallu, ac, wrth gwrs, i dynnu’n ôl beth sy’n broblematig yn gyfreithiol.