1. A wnaiffjhjhjhennydd y Cabinet ddatganiad am delerau ac amodau ar gyfer athrawon cyflenwi? OAQ51292

Diolch yn fawr iawn, Leanne. Nid yw'r cyfrifoldeb dros dâl ac amodau athrawon wedi'i drosglwyddo i Gymru. Ond gwn, o drafodaethau blaenorol dros y blynyddoedd diwethaf, fod y ddau ohonom yn cytuno y byddwn yn croesawu hynny’n fawr. Ar 24 Hydref, nodais sut rydym yn gweithio i gynorthwyo ein hathrawon dros dro. Mae hyn yn cynnwys darparu £2.7 miliwn o gyllid i gefnogi trefniadau amgen ar gyfer cyflenwi clystyrau ar sail ysgolion, a chwmpasu cofrestr ganolog gyfatebol.

Dros yr wythnosau diwethaf, rwyf wedi derbyn llawer o sylwadau gan athrawon cyflenwi, ac mae'n amlwg fod y system sy'n bodoli ar hyn o bryd yn afreolaidd, yn anhrefnus ac yn ecsbloetiol. Mae asiantaethau yn gostwng cyfraddau talu i’r fath raddau fel bod un athro cyflenwi bellach yn ennill llai nag y gallai ei ennill fel athro newydd gymhwyso ddau ddegawd yn ôl. Nawr, ni all hynny fod yn iawn. Ni all fod yn iawn ychwaith fod elw’n cael ei wneud ar draul tâl ac amodau gwael i athrawon cyflenwi. Nawr, fel Ysgrifennydd y Cabinet, mae rhywbeth y gallwch ei wneud ynglŷn â hyn—nid oes yn rhaid i chi aros i dâl ac amodau gael eu datganoli. Felly, a wnewch chi ymrwymo i unioni camweddau’r gorffennol drwy gyflwyno system ganolog ar gyfer athrawon cyflenwi yng Nghymru, ar gyfer Cymru gyfan, ar gyfer pob athro cyflenwi, fel y rhai sy’n bodoli eisoes yng Ngogledd Iwerddon a'r Alban, fel y gallwn, o’r diwedd, sicrhau chwarae teg i'r sector pwysig hwn sy’n cael ei wthio i’r cyrion yn aml yn ein system addysg?

Diolch yn fawr iawn, Leanne. Gadewch imi ddweud yn hollol glir: nid ydym yn cymeradwyo arferion ysgolion neu asiantaethau sy’n negodi cyfraddau tâl isel i athrawon cyflenwi. Ein sefyllfa ar hyn o bryd yw bod ysgolion yn gyfrifol am staffio ysgolion unigol, ac oni bai ein bod yn ymbellhau oddi wrth fodel o reoli ysgolion yn uniongyrchol, dyna yw ein sefyllfa ar hyn o bryd. Ond nid yw hynny’n golygu y gallwn orffwys ar ein bri a gwneud dim hyd nes y bydd tâl ac amodau’n cael eu datganoli. 

Yn ddiweddar, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi, ac mae hwnnw wedi cael ei ddosbarthu i bob ysgol, ac i awdurdodau lleol, i'w hatgoffa o'u hymrwymiadau, ac o ymrwymiadau Llywodraeth Cymru, i brosesau cyflenwi moesegol. Rydym wedi cyflwyno'r peilot newydd hwn er mwyn gweld a yw hynny'n rhoi ateb i ni wrth symud ymlaen. Ond mae hefyd yn bwysig cydnabod, pan edrychodd y grŵp gorchwyl a gorffen a sefydlwyd gan fy rhagflaenydd ar y mater hwn, nad oeddent yn argymell newid i system gofrestru ganolog—ni allent wneud argymhelliad cyffredinol. Ond rwy’n cwmpasu gwaith ar hyn o bryd i weld a fuasai hynny'n gymwys i Gymru, ac mae fy swyddogion wedi bod yn gweld yr enghraifft yn Ngogledd Iwerddon.

Ysgrifennydd y Cabinet, gofynnais y cwestiwn heb fod ymhell yn ôl, ac mewn gwirionedd, air am air, mae Leanne Wood wedi gofyn y cwestiwn yn yr un ffordd, ond rwy'n dal i fod am ychwanegu fy nghwestiwn. Mae cyflogi athrawon cyflenwi drwy asiantaethau wedi arwain at dâl is a thelerau ac amodau gwael. Am hynny rydym yn sôn yma—telerau ac amodau athrawon cyflenwi. Mae etholwr yng Nghasnewydd wedi dwyn pryderon i fy sylw yn ddiweddar iawn ynglŷn â'r ffaith nad ydynt ond yn cael £95 punt yn unig yn hytrach na £140 y dydd, gan fod gweddill yr arian yn mynd i'r asiantaeth sy'n cyflenwi'r athro. Ni chredaf mai dyna'r peth iawn i'w wneud, Gweinidog. Mae llawer o gydweithwyr fy etholwr yn ystyried gadael y proffesiwn yn gyfan gwbl ac maent yn awyddus i wybod pam nad oes gan Gymru—mae Leanne newydd grybwyll yr un peth—system gofrestru ganolog fel sydd ganddynt yng ngwledydd datganoledig eraill y Deyrnas Unedig, fel y gallwn gadw ein hathrawon hynod dalentog ac ymroddedig yn yr ysgolion. Diolch.

O gofio eich bod newydd ailadrodd y pwyntiau a wnaeth Leanne Wood, ailadroddaf yr ateb rwyf newydd ei roi i Leanne Wood. Ar hyn o bryd mae fy swyddogion yn gwneud gwaith cwmpasu i weld a fuasai cofrestr enghreifftiol cenedlaethol yn briodol i'n gwlad ni.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi bod yn cael trafodaethau diddorol gyda Chyngor Rhondda Cynon Taf am eu gwaith gyda Llywodraeth Cymru ar y prosiect peilot y cyfeirioch chi ato, ac rwy'n synnu ei bod yn ymddangos nad yw'r Aelod a etholwyd yn uniongyrchol dros y Rhondda, yn gwybod bod Rhondda Cynon Taf wedi bod yn cymryd rhan yn y peilot hwnnw. Gwn fod Rhondda Cynon Taf o'r farn y gallai hyn wella safonau, gwella datblygiad athrawon, a lleihau costau. Pa waith monitro y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud o’r system hon i weld pa agweddau ar arferion gorau y gellir eu cyflwyno ledled Cymru?

Diolch, Vikki. Mae’r ymateb rydym wedi’i gael gan ysgolion ac awdurdodau lleol sy'n rhan o'r clwstwr £2.7 miliwn wedi bod yn hynod o gadarnhaol. Mae trefniadau ar waith i fonitro a gwerthuso'r fenter hon yn fanwl, gan gynnwys comisiynu prosiect ymchwil ffurfiol, sy’n annibynnol ar y Llywodraeth, fel y gallwn ganfod yr effaith y mae'r cynllun peilot hwn wedi'i chael. Yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn edrych ar yr effaith ar blant yn enwedig, a safonau yn ein hysgolion, yn ogystal â thelerau cyflogaeth athrawon unigol. Yr hyn a fydd hefyd yn bwysig iawn o'r peilot hwnnw fydd ei fod yn rhoi tystiolaeth inni ynglŷn ag a fydd hwn yn opsiwn ymarferol i’w gyflwyno ar draws y system, ac nid yn unig ar gyfer athrawon newydd gymhwyso yn yr ardaloedd peilot.

Ysgrifennydd y Cabinet, dywedir wrthyf nad New Directions yw'r opsiwn rhataf ar gyfer athrawon cyflenwi yng Nghymru, ond hwy yw'r asiantaeth a ffafrir. Gwnaed y cyhuddiadau canlynol ynglŷn â rhoddion y dywedir bod New Directions wedi eu defnyddio. Nid oes gennyf unrhyw farn ynglŷn ag uniondeb na gwirionedd y cyhuddiadau hyn, ond maent wedi cael eu gwneud. Honnwyd wrthyf fod New Directions yn darparu tocynnau am ddim i ddigwyddiadau chwaraeon, diwrnodau golff meddwol am ddim, a dillad pêl-droed i ysgolion, yn ôl y sôn er mwyn sicrhau rhagor o fusnes. A wnewch chi ymchwilio i'r honiadau hyn ac adrodd yn ôl i'r Siambr?

Os gall yr Aelod ddarparu tystiolaeth o'r cyhuddiadau hynny, buaswn yn fwy na pharod i’w hymchwilio. Mewn gwirionedd, rwyf i fod i gyfarfod â New Directions cyn bo hir i drafod pryderon Aelodau a'm pryderon innau ynglŷn ag athrawon cyflenwi.