2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am recriwtio athrawon yng Nghanol De Cymru? OAQ51417

Gwnaf. Rydym ni eisiau i addysgu yng Nghymru fod yn broffesiwn dewis cyntaf fel y gallwn ni ddenu'r goreuon. Yn ogystal â'n cymhellion, rydym ni'n gweithio gyda'r sector, gan gynnwys y consortia rhanbarthol, i hyrwyddo'r proffesiwn yn ymarferol, i recriwtio'r unigolion gorau a mwyaf disglair i faes addysgu.

Prif Weinidog, rwy'n falch o ddweud, yn rhanbarth Canol De Cymru, bod dau enillydd gwobr aur ac enillydd gwobr arian yng ngwobrau addysgu Pearson a gyhoeddwyd ym mis Hydref. Mae'r rhain yn wobrau uchel iawn eu parch, fel y gwyddoch. Fodd bynnag, er gwaethaf yr enghreifftiau rhagorol hyn o arfer gorau, mae ffigurau diweddar Llywodraeth Cymru wedi dangos, ers 2007, bod nifer yr hysbysebion swyddi ledled Cymru ar gyfer athrawon wedi cynyddu 9.4 y cant, tra bod nifer y ceisiadau wedi gostwng gan bron i 19 y cant. A ydych chi'n credu bod gan Lywodraeth Cymru ran i'w chwarae o ran tynnu sylw at faint o foddhad y mae addysgu yn ei gynnig fel proffesiwn a faint o arfer gorau sydd i'w gael yn rhai o'n hysgolion?

Ydw, mi ydwyf, a, dim ond i roi rhyw syniad i'r Aelod o'r hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud: rydym ni wedi bod yn gweithio gyda chonsortia rhanbarthol i hyrwyddo cynnig recriwtio a chadw i gynorthwyo gwaith recriwtio i addysg gychwynnol athrawon yng Nghymru; mae £20,000 ar gael i raddedigion â gradd gyntaf neu ôl-raddedig sy'n ymgymryd â rhaglenni ITE ôl-raddedig eilaidd ym mhynciau mathemateg, y Gymraeg, gwyddoniaeth gyfrifiadurol, ffiseg a chemeg; mae £15,000 ar gael ar gyfer y rheini sy'n fyfyrwyr ieithoedd modern sy'n bodloni'r un meini prawf. Yng Nghymru, rydym ni wedi gweld cynnydd o 3.9 y cant i geisiadau UCAS ar gyfer darparwyr ITE Cymru yn 2016 o'i chymharu â 2015. Felly, mae hynny'n newyddion calonogol ac yn dangos bod y cymhellion yr wyf i wedi eu crybwyll, ynghyd â'r pethau eraill yr ydym ni'n eu gwneud, yn ddeniadol i ddarpar athrawon.

Byddwch yn ymwybodol o'r ddadl am athrawon cyflenwi, ac mae rhai o'n hathrawon mwyaf profiadol yn ennill cyflogau gwael oherwydd y sefyllfa lle mae asiantaethau yn cymryd cyfran fawr o'r cyflog sydd ar gael iddyn nhw gan ysgolion. Yn Nenmarc, mae yn erbyn y gyfraith i wneud elw o addysg, Prif Weinidog. Byddai deddfwriaeth o'r fath yma yn datrys y broblem o ran athrawon cyflenwi. Fel mater o egwyddor, a fyddech chi'n agored i ddeddfwriaeth o'r fath yma yng Nghymru?

Rwy'n meddwl bod hynny mynd gam yn rhy bell, efallai. Yr hyn y mae gen i ddiddordeb ynddo yw'r hyn y gallwn ni ei wneud pan fydd cyflog ac amodau wedi eu datganoli, sydd wedi bod yn broblem i ni, sut gallwn ni wella amodau athrawon cyflenwi hefyd wedyn. Yn y cyfamser, gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet, ar 5 Hydref, wedi cyhoeddi £2.7 miliwn yn y cyfarfod llawn i gefnogi trefniant clwstwr cyflenwi wedi ei leoli mewn ysgolion. Bydd hynny'n arwain at athrawon sydd newydd gymhwyso, a allai ganfod eu hunain mewn swyddi cyflenwi fel arall, yn cael eu cyflogi mewn ysgolion a gynhelir ar sail ychwanegol ac yn cael eu talu ar sail cyfraddau cyflog cenedlaethol. Ond, ydy, mae'n iawn i ddweud, pan fyddwn ni'n gweld cyflog ac amodau yn cael eu datganoli, y bydd cyfle wedyn i ystyried eto pa un a yw'r trefniadau presennol ar gyfer athrawon cyflenwi yn ddigonol.

Bu problemau o ran cadw cynorthwywyr addysgu. Yn aml, mae cynorthwywyr addysgu yn gymwys fel cynorthwywyr addysgu lefel uwch, ond yn canfod nad ydynt yn cael y cyflog na'r cyfrifoldebau sy'n briodol i'r lefel newydd. Mae hyn wedi cyfrannu at lawer yn gadael y proffesiwn. Pa gamau all Llywodraeth Cymru eu cymryd i ddatrys y broblem hon?

Mae'n fater i ysgolion, wrth gwrs, o ran yr hyn y maen nhw'n ei wneud. Mae rheoli ysgolion yn lleol yn golygu bod gan ysgolion lefel benodol o ymreolaeth o ran sut y maen nhw'n cyflogi pobl, ond mae'n amlwg er budd ysgolion i sicrhau eu bod yn darparu'r telerau ac amodau priodol er mwyn cadw'r cynorthwywyr addysgu sydd eu hangen arnynt.

Prif Weinidog, ailymrwymodd Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg yn y Siambr ar 24 Hydref genhadaeth Llywodraeth Cymru i hyrwyddo addysgu yng Nghymru fel proffesiwn statws uchel, hyblyg, a werthfawrogir. Gwn yn bersonol, fel cyn-athrawes a darlithydd gwadd, pa mor anodd a heriol, yn ogystal â chyffrous a llawn boddhad, y gall y proffesiwn addysgu fod.

Prif Weinidog, mae Llywodraeth Llafur Cymru wedi cyhoeddi, fel y dywedasoch, cymorth o £2.7 miliwn ar draws y blynyddoedd academaidd presennol a nesaf i ariannu 15 o awdurdodau lleol i gefnogi trefniadau clwstwr cyflenwi wedi eu lleoli mewn ysgolion ar draws 86 o ysgolion a hynny mewn cyfnod o gyni cyllidol. Bydd hynny'n galluogi penodi tua 50 o athrawon newydd gymhwyso ar sail ychwanegol i weithio ar draws clystyrau ysgolion, fel cymorth wrth gefn pan fydd athrawon yn absennol a chan sicrhau lefel uchel o addysgu lleol.

Hefyd, bydd arbedion yn cael eu cyflawni o gyllidebau cyflenwi ysgolion. Prif Weinidog, sut felly y gwnaiff Llywodraeth Cymru fesur llwyddiant y dull hynod arloesol hwn a pha bosibilrwydd fydd yna i'w gyflwyniad gynnwys fy etholaeth i yn Islwyn, fel bod y manteision yn cael eu teimlo gan bob ysgol yng nghymoedd Gwent?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn a'r ffordd angerddol y mae hi'n cynrychioli ei hetholaeth a'r bobl sy'n byw ynddi? Gallaf ddweud wrthi bod yr ymateb gan ysgolion ac awdurdodau lleol sy'n cymryd rhan yn y prosiect clwstwr cyflenwi gwerth £2.7 miliwn, neu'r treial, yn hytrach, wedi bod yn hynod gadarnhaol. Mae trefniadau ar waith i fonitro'r fenter yn agos a'i gwerthuso, gan gynnwys comisiynu prosiect ymchwil ffurfiol i ddangos manteision y treial fel catalydd ac i ystyried modelau cyflenwi amgen eraill ar gyfer y dyfodol.