Eitem 4 ar yr ein hagenda yw dadl Cyfnod 4 ar Fil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru). Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.

Cynnig NDM6607 Rebecca Evans

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.47:

Yn cymeradwyo'r Bil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru).

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch i chi, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig yn ffurfiol. Rwy'n falch o gyflwyno'r pedwerydd cam, sef cam olaf Bil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru), gerbron y Cynulliad heddiw. Hoffwn i ddechrau trwy ddiolch i Aelodau'r Cynulliad am eu gwaith craffu cadarn ar y Bil ac am eu cefnogaeth, sydd wedi sicrhau ei hynt drwodd i Gyfnod 4. Yn benodol, hoffwn i ddiolch i Aelodau'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol Deddfwriaethol ac i'r Pwyllgor Cyllid am eu gwaith craffu trylwyr ac ystyriol ar y Bil drwy gyfnodau 1 a 2. Hoffwn i hefyd gydnabod yr holl randdeiliaid a roddodd dystiolaeth yn ystod y broses graffu a diolch iddynt am eu cyfraniad i'r broses ddeddfwriaethol. Hoffwn ddiolch hefyd i staff Comisiwn y Cynulliad a swyddogion Llywodraeth Cymru am eu cymorth drwy gydol proses y Bil. Hoffwn hefyd ddweud pa mor falch y byddai Carl Sargeant o weld y Bil yn cyrraedd y cam terfynol. Bu'n frwdfrydig iawn dros ddiogelu ein stoc o dai cymdeithasol ar gyfer y rhai sydd ei hangen fwyaf, a gweithiodd yn eithriadol o galed i gyflwyno'r ddeddfwriaeth honno. Rwyf wrth fy modd yn gallu ei llywio drwy ei chamau terfynol ac ar y llyfr statud i Gymru.

Mae'r Mesur hwn yn ffurfio rhan allweddol o bolisi tai'r Llywodraeth, ac roedd yn ymrwymiad maniffesto yn 2016. Mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymo i roi terfyn ar yr hawl i brynu ac i ddiogelu ein tai cymdeithasol ar gyfer y rheini sydd eu hangen fwyaf. Bydd rhoi terfyn ar yr hawl i brynu yn rhoi i awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yr hyder i fuddsoddi mewn datblygiadau newydd ac yn helpu i ddiwallu'r angen am dai fforddiadwy o ansawdd yng Nghymru. Mae'r hawl i brynu wedi bod yn nodwedd o dai cymdeithasol yng Nghymru ers blynyddoedd lawer, ac mae hyn wedi arwain at golli nifer sylweddol o gartrefi—mwy na 139,000 rhwng 1981 a 2016. Yn y blynyddoedd diweddar, er bod gwerthiannau tai cymdeithasol wedi arafu, mae'r stoc o dai cymdeithasol yn dal yn cael ei cholli ar adeg o gryn bwysau ar gyflenwi tai. Roedd mesurau a gymerwyd gan y Llywodraeth Cymru flaenorol i fynd i'r afael ag effaith colli cartrefi drwy'r cynllun hawl i brynu, a'r pwysau parhaus ar dai cymdeithasol, yn cynnwys cyflwyno Mesur Tai (Cymru) 2011. Roedd hyn yn galluogi'r awdurdod lleol i wneud cais i atal yr hawl i brynu a'r hawl i gaffael yn ei ardal. Er bod yr hawl i brynu wedi ei atal mewn rhai rhannau o Gymru, mae pwysau oherwydd prinder tai sylweddol yn parhau i fod yn bresennol ledled y wlad.

Cyflwynwyd y Bil hwn ym mis Mawrth yn dilyn ymgynghoriad Papur Gwyn yn 2015 i fynd i'r afael â phwysau parhaus ar dai a sicrhau bod tai cymdeithasol yn cael eu diogelu ledled Cymru ar sail barhaol. Mae'r Bil yn diddymu'r holl amrywiadau o ran yr hawl i brynu, gan gynnwys yr hawl i brynu a gadwyd a'r hawl i gaffael. Mae'r darpariaethau yn y Bil hefyd yn caniatáu o leiaf blwyddyn ar ôl Cydsyniad Brenhinol cyn diddymu'n derfynol eiddo sydd eisoes yn bodoli. Ond, er mwyn annog buddsoddiad mewn cartrefi newydd, daw'r hawliau  i ben ar gyfer cartrefi sy'n newydd i'r stoc tai cymdeithasol ac, felly, nad oes tenantiaid ynddynt, ddeufis ar ôl y Cydsyniad Brenhinol. Mae un flwyddyn yn gyfnod o amser teg a rhesymol i denantiaid benderfynu a ydynt yn dymuno arfer eu hawliau ac i gael cyngor cyfreithiol ac ariannol priodol. Mae'r Bil yn cynnwys darpariaethau i sicrhau bod pob tenant yn cael gwybodaeth o fewn dau fis i Gydsyniad Brenhinol, a bod yr wybodaeth hon yn cael ei darparu ar y fformat mwyaf priodol i ddiwallu eu hanghenion. Mae'r ddarpariaeth hon yn sicrhau y bydd pob tenant yn gwbl ymwybodol o effaith y ddeddfwriaeth cyn iddi ddod i rym.

Mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i alluogi perchentyaeth i'r rhai sy'n dymuno cael mynediad i'r farchnad eiddo. Rydym ar y ffordd i gyflawni ein hymrwymiad maniffesto o 20,000 o gartrefi ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Cafodd cynlluniau'r Llywodraeth, megis Cymorth i Brynu, Cymorth Prynu a Rhent i Brynu, eu creu i helpu pobl ar incwm cymedrol i allu fod yn berchen ar eu cartrefi, ond nid ar draul lleihau'r stoc tai cymdeithasol. Mae rhoi terfyn ar yr hawl i brynu yn sicrhau ein bod yn diogelu'r buddsoddiad a wnaed mewn tai cymdeithasol dros nifer o genedlaethau ar gyfer teuluoedd yng Nghymru nawr ac yn y dyfodol, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.

Bu'r polisi hawl i brynu yn hynod lwyddiannus ledled y DU, ac yn enwedig yng Nghymru, oherwydd ei fod yn ymateb i ddyheadau pobl ar incwm is i brynu eu cartrefi eu hunain. Fel yr wyf wedi dadlau yn gyson, mae problemau gyda'r farchnad dai wedi codi oherwydd diffyg cyflenwad tai, ac yn arbennig yng Nghymru—nid oherwydd y 300 neu 400 o gartrefi sydd ar hyn o bryd yn cael eu gwerthu bob blwyddyn o dan y cynlluniau hawl i brynu. Gwerthwyd rhyw 139,000 o gartrefi cyngor a chartrefi chymdeithasau tai yng Nghymru ers cyflwyno'r hawl i brynu yn 1980 o dan Lywodraeth Geidwadol Margaret Thatcher —139,000 o gartrefi yng Nghymru; polisi hynod o lwyddiannus. Sut y gellid cael gwell prawf o berthnasedd a llwyddiant polisi?

Ceisiodd y Ceidwadwyr Cymreig, Dirprwy Lywydd, gynnig syniadau synhwyrol i ddiwygio'r polisi poblogaidd hwn fel y gellid osgoi diddymu. Nid yw Llywodraeth Cymru wedi bod yn fodlon gwrando, er mawr ofid inni. Gwnaethom wedyn geisio gwneud diddymu'r Bil hawl i brynu hwn yn decach. Gwnaethom geisio darparu canlyniad tecach ar gyfer y tenantiaid hynny yn yr ardaloedd sydd wedi eu hatal ar hyn o bryd, er mwyn iddyn nhw, hefyd, gael cyfle olaf i brynu eu heiddo—a wrthodwyd iddynt.

Fe wnaethom hefyd gynnig gwelliant gyda'r bwriad o gyfyngu gweithrediad y Ddeddf i 10 mlynedd, ac ar ôl hynny caiff Gweinidogion Cymru osod rheoliadau yn cynnig bod y bwriad i diddymu'n cael ei wneud yn barhaol. Gwnaethom hyn oherwydd i Lywodraeth Cymru ei gwneud yn glir yn y Pwyllgor nad oedd yn erbyn yr hawl i brynu mewn egwyddor. Felly, profais y pwynt hwn—ond yn anffodus, unwaith eto, gwrthodwyd. Ni chafwyd ymateb.

Gwrthodwyd gwelliant arall a fyddai wedi sicrhau na fyddai diddymu'r hawl i brynu a'r hawliau cysylltiedig wedi dod i rym tan o leiaf ddwy flynedd yn dilyn Cydsyniad Brenhinol i'r Bil er gwaethaf y ffaith mai dyna a ddigwyddodd yn yr Alban i ganiatáu cyfnod pontio didrafferth. Gosodwyd y gwelliannau hyn mewn ymateb i farn tenantiaid ledled Cymru sydd eisiau i ragor o dai gael eu hadeiladu a byddai'n well iddyn nhw weld atebion amgen i ddiddymu parhaol. Yn hytrach, mae'r Bil hwn yn bwriadu cymryd eu dyhead i fod yn berchen ar dŷ oddi arnynt am byth.

Dirprwy Lywydd, pe byddem ni'n cael y cyfle, nod y Ceidwadwyr Cymreig fydd ailgyflwyno'r polisi hawl i brynu gyda strwythur diwygiedig ar gyfer y sefyllfa tai cyfoes. Byddai'r diwygiadau hyn yn cynnwys clustnodi derbyniadau hawl i brynu er mwyn eu hailfuddsoddi mewn stoc tai cymdeithasol newydd a chael gwared ar berthnasedd hawl i brynu i stoc tai newydd hyd nes y bydd wedi ei rhentu gan denant cymdeithasol am nifer penodol o flynyddoedd.

I gloi, nid yw'r Bil hwn yn gwasanaethu pobl Cymru'n dda. Mae'n gwasanaethu yn hytrach ideoleg adain chwith gul, sy'n anwybyddu'r holl dystiolaeth a degawdau o lwyddiant wrth weithredu'r polisi. Byddwn ni'n parhau i adlewyrchu dyheadau llawer o denantiaid. Hyd yn oed ar y cam hwn, rwy'n annog yr Aelodau i wrthod y Bil hwn.

Gair byr iawn gen i wrth i'r Bil gyrraedd diwedd ei daith yma yn y Cynulliad. Mae Plaid Cymru wedi cefnogi'r Bil yn llawn ar hyd yr amser ac wedi helpu i'w wella drwy'r broses graffu. Mae dileu'r hawl i brynu wedi bod yn bolisi gan ein plaid ni ers degawdau. Roedden ni'n grediniol y byddai'r hawl i brynu'n gweithio yn erbyn y rhai sy'n methu â fforddio prynu tŷ, yn gweithio yn erbyn y rhai sy'n ddibynnol ar rentu yn y sector cymdeithasol er mwyn cael to uwch eu pennau. Ac yn anffodus, dyna sydd wedi digwydd. Mae'r nifer o dai cymdeithasol wedi haneru, bron, yng Nghymru, sydd wedi arwain at restrau aros maith, wedi arwain at ormod o bobl yn byw dan yr un to, wedi arwain at bobl yn byw mewn tai anaddas ac wedi arwain at gynnydd mewn digartrefedd. Gyda phasio'r Bil, mae'n bryd rŵan i'r Llywodraeth hon roi ffocws clir ar yr angen i adeiladu mwy o dai cymdeithasol a rhoi ffocws yr un mor glir i'r ymdrechion i ddileu tlodi ac anghyfartaledd—ffocws sydd ar goll ar hyn o bryd.

Ni fyddaf yn cefnogi'r ddeddfwriaeth hon. Gofynnais yn y Siambr hon beth sydd o'i le ar werthu tŷ cyngor cyhyd ag y defnyddir yr arian i adeiladu rhai newydd, ac nid wyf wedi cael ateb boddhaol. Nid wyf yn barod i bleidleisio i gael gwared ar opsiwn i bobl dosbarth gweithiol fod yn berchen ar eu cartref eu hunain heb gyflwyno unrhyw ffyrdd newydd iddyn nhw brynu tŷ. Mae'r ddeddfwriaeth yn rhan o duedd afiach o gadw pobl yn ddibynnol ar y wladwriaeth ac atgyfnerthu anghydraddoldeb.

Felly, dyma rai awgrymiadau ynghylch lle y byddai'n well i'r Llywodraeth ddefnyddio ei hymdrechion. Rhwng 2012 a 2016, ni wnaeth Cyngor Caerdydd, a gaiff ei weithredu gan y Blaid Lafur, adeiladu unrhyw dai cyngor—dim un. Dyna oedd eu dewis. Mae cynghorau eraill yn llwyddo i wneud hynny. Nid yw'r ddeddfwriaeth hon yn gwneud dim i fynd i'r afael â hynny. Dylem ni sicrhau mai pobl leol yw'r flaenoriaeth lwyr ar gyfer rhestrau dai, a dylid defnyddio stoc tai cymdeithasol yng Nghymru i ddarparu ar gyfer galw lleol. Rwy'n gobeithio bod hynny'n egwyddor y gallwn ni i gyd ei gefnogi.

Mae angen inni adeiladu llawer mwy o dai fforddiadwy, ac mae hynny'n golygu gwirioneddol fforddiadwy. Gallai gwell cyfreithiau cynllunio orfodi cwmnïau adeiladu i adeiladu cyfran uwch o dai gwirioneddol fforddiadwy, ond rydym ni mewn sefyllfa erbyn hyn lle ceir ychydig iawn o ddatblygwyr yn rheoli'r sector tai, gan arwain at gynlluniau datblygu gwael lle caiff caeau gwyrdd eu dinistrio, a diwylliant lleol ei anwybyddu. Peth da, heb os, yw cael diwydiant lle mae cwmnïau adeiladu lleol llai yn adeiladu tai yn seiliedig ar angen lleol a nodweddion lleol, ond mae cost uchel tir ynghyd â chymhlethdod deddfau cynllunio y Blaid Lafur yn atal hyn.

Os ydym ni o ddifrif yn dymuno gwneud rhywbeth o ran y frwydr yn erbyn yr argyfwng tai, gadewch inni wneud rhywbeth am y 23,000 o eiddo sy'n wag yn hirdymor yng Nghymru. Maen nhw'n eistedd yn wag ac maen nhw'n staen ar ein cymunedau. Pe byddai'r tai hynny'n cael eu defnyddio gan ddau berson ar gyfartaledd, yna byddem yn rhoi cartref i 50,000 o bobl yn gyflym iawn.

Nawr, dylid rhoi clod pan fo clod yn ddyledus, oherwydd llwyddodd Cyngor Tor-faen ddod â thraean o eiddo gwag hirdymor yn ôl i ddefnydd y llynedd, ond llwyddodd Cyngor Caerdydd i wneud hyn gyda dim ond 0.8 y cant, ond mae'n caniatáu i ddatblygwyr cyfoethog adeiladu tai nad ydynt yn fforddiadwy ym mhobman ar gaeau gwyrdd yn lle hynny. Felly, pam nad yw'r Llywodraeth yn canolbwyntio ar bob cyngor yng Nghymru, a chael teuluoedd yn y tai gwag hyn?

Mae perchentyaeth yn rhan o freuddwyd Cymru. Bydd rhai yma yn dweud mai obsesiwn y DU yw perchentyaeth. Ni welaf ddim o'i le ar hynny. Mae'n rhan o'n diwylliant, ac rwyf i eisiau ei annog. Dyna pam na allaf i gefnogi'r Bil hwn.

Diolch. Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.

Diolch. Rwy'n croesawu'r cyfle i drafod y Bil a diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau. Rwyf bob amser yn ceisio dod o hyd i dir cyffredin lle y mae'n bosibl, a chredaf fod rhywfaint o dir cyffredin o ran dyheadau ehangach ar gyfer tai. Er enghraifft, nid oes dadl gan Lywodraeth Cymru pa mor bwysig yw adeiladu cartrefi, helpu pobl i brynu cartref, sicrhau mwy o dai fforddiadwy a throi tai gwag yn gartrefi hefyd, ond mae anghytundeb sylfaenol rhwng ein hunain a'r Ceidwadwyr ac eraill ynghylch a yw colli 139,000 o dai o'r stoc tai cymdeithasol yn achos ddathlu mewn gwirionedd neu beidio, oherwydd nad yw hi ar y meinciau yma , yn sicr.

Yr hyn sy'n achos i ddathlu yw'r ffaith ein bod yn cymryd y cam pwysig hwn i ddiogelu stoc tai cymdeithasol ar gyfer y dyfodol ar gyfer y bobl sydd ei hangen fwyaf, a hoffwn ddiolch i Siân Gwenllian am esbonio pam mae'n bwysig ein bod ni'n cymryd hyn ymlaen , ac rwy'n achub ar y cyfle hwn i gofnodi fy niolch i Blaid Cymru ar gyfer y ffordd adeiladol yr ydych chi wedi ymgysylltu â ni yn ystod pasio'r Bil hwn. Ac felly, hoffwn i ofyn i Aelodau gefnogi'r cynnig i basio'r Bil. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50 C, mae'n rhaid cymryd pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion cyfnod 4, ac felly gohiriaf y bleidlais ar y cynnig hwn tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.