– Senedd Cymru am 2:19 pm ar 19 Mehefin 2018.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i wneud y datganiad. Julie James.
Diolch, Llywydd. Mae'r datganiad 'Y Dechrau Gorau mewn Bywyd; Gwneud i’r Blynyddoedd Cynnar Gyfrif', wedi ei dynnu'n ôl o'r agenda heddiw. Mae'r amseroedd ar gyfer yr eitemau eraill wedi'u haddasu yn unol â hynny. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, a welir ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael yn electronig i Aelodau.
Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddatganiad naill ai gan y Prif Weinidog, neu lythyr gan yr Ysgrifennydd Parhaol, yn nodi sut y rhoddwyd y protocol gweithredol ar waith ar gyfer yr ymchwiliad dan arweiniad cwnsler y frenhines? Bu adroddiadau amrywiol yn y cyfryngau y byddwn i'n awgrymu eu bod yn peri pryder difrifol ac y mae angen eu hegluro. Rwy'n tynnu sylw arweinydd y tŷ at rai o'r sylwadau sy'n cyfeirio at:
Ni all Mr Bowen fynd yn bellach nag y mae'r Ysgrifennydd Parhaol yn ei ganiatáu a
Yr ysgrifennydd parhaol, yn gweithredu ar ran y Prif Weinidog.
Hefyd, byddwn i'n awgrymu bod y cyngor a roddwyd i gyflogeion y gwasanaeth sifil yr wythnos diwethaf ar y fewnrwyd, yn amlwg, sydd ar gael i gyflogeion, yn enw'r Ysgrifennydd Parhaol a'r pennaeth adnoddau dynol a'r cyfarwyddwr llywodraethu, yn peri pryder difrifol hefyd. Byddwn i'n dra diolchgar pe byddai—a chewch chi fy arwain i yn hyn o beth, pwy fyddai'r person priodol i gyfeirio hyn ato, boed yr Ysgrifennydd Parhaol ei hun, mewn llythyr at Aelodau'r Cynulliad, a allai egluro rhai o'r meysydd hyn fel y gallem ni fod â hyder, neu'r Prif Weinidog drwy ddatganiad. Rwy'n wir gobeithio y bydd arweinydd y tŷ yn hwyluso ymateb o'r fath a all ymdrin yn derfynol â rhai o'r meysydd pryder hyn a amlygwyd yn ddiweddar.
Rwy'n fwy na pharod i drafod â'r Ysgrifennydd Parhaol ynghylch y ffordd orau o wneud yn siŵr bod Aelodau'r Cynulliad yn cael yr wybodaeth lawn am y sefyllfa ar hyn o bryd o ran yr ymchwiliad a'r hyn y mae'r protocol yn ei gynnwys.
Yr wythnos diwethaf, arweinydd y tŷ, gofynnais a fyddem yn debygol o drafod cynnig cydsyniad deddfwriaethol sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) a gwnaethoch chi ein sicrhau bod hynny'n annhebygol iawn. Ers hynny, fodd bynnag, mae Tŷ'r Arglwyddi wedi pleidleisio o blaid ei gwneud yn ofynnol i'r Ysgrifennydd Gwladol basio deddfwriaeth sylfaenol o fewn chwe mis i Gydsyniad Brenhinol o'r Bil—sef y Bil Ymadael â UE—i roi dyletswydd ar awdurdodau cyhoeddus i gymhwyso egwyddorion amgylcheddol yr UE ar ôl Brexit a sefydlu corff annibynnol â'r bwriad o sicrhau cydymffurfiaeth.
Nawr, y gofynion a'r dyletswyddau hynny yw'r union bethau a awgrymwyd yn ein gwelliannau i'n Deddf parhad sy'n bodoli o hyd—teitl hir ar gael. Gwnaethoch chi ddweud wrthym ar y pryd i beidio â phwyso'r gwelliannau, er dyna a wnaethom ni, ond cawsant eu gwrthod gan y Llywodraeth ar y sail y byddech yn manteisio ar y cyfle deddfwriaethol cyntaf i wneud hynny eich hun. Ond dyma ni Dŷ'r Arglwyddi—. Oherwydd nid yw awdurdodau cyhoeddus wedi'u diffinio fel Lloegr yn unig. Dyma'r broblem, ond y cyfan y mae'n ei ddweud yw awdurdodau cyhoeddus, felly gellid gweld yn hawdd, yng nghyd-destun Bil Ymadael â'r UE mai Cymru a Lloegr yw hynny o ran cais deddfwriaethol, sy'n berthnasol yma yng Nghymru. Felly, mae gennym ni Dŷ'r Arglwyddi yn awgrymu y dylai hyn ddigwydd, mae gennym ni'r addewid gan Lywodraeth Cymru i wneud rhywbeth arall, ac mae'n ymddangos i mi fod hwn, mewn gwirionedd, yn rhywbeth y dylai'r lle hwn gydsynio iddo, ond, wrth gwrs, ni allwn ni wneud hynny, oherwydd bod y cyfan wedi'i rwymo mewn cytundebau. Os caiff pethau eu pasio yn ôl ac ymlaen ac wedyn mae Tŷ'r Arglwyddi a'r Llywodraeth yn cytuno, nid yw'n mynd yn ôl i Dŷ'r Cyffredin, nid yw'n cael ei drafod eto, ac, i bob pwrpas, gan ei fod wedi'i gymeradwyo yn Nhŷ'r Arglwyddi, mae erbyn hyn yn rhan o'r Bil, ac mae'n symbolaidd ein bod ni'n pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol—neu'n peidio â'i basio, fel y mae'n digwydd, yn symbolaidd. Serch hynny, byddai gen i ddiddordeb i wybod a yw'r Llywodraeth yn bwriadu, er budd gweithdrefn ond hefyd er budd tryloywder gweladwy, gyflwyno cynnig cydsyniad deddfwriaethol i'r Cynulliad er mwyn i ni gael dweud ein dweud ar y ddadl hon.
Mae gan Blaid Cymru ddiddordeb arbennig oherwydd ein bod wedi trio gwneud y gwelliannau, ond rwy'n credu bod yna Aelodau eraill yma sydd â diddordeb mewn rhai agweddau ar hyn hefyd. Mae'n tynnu sylw at y ffordd hurt hon o geisio deddfu ar gyfer Llywodraethau datganoledig a Seneddau datganoledig pan fyddwch chi wedi'ch dal, mewn gwirionedd, yn y drefn fwyaf hynafol bosibl y mae San Steffan yn ei defnyddio i gyflawni ei dyletswyddau deddfwriaetho, gan fynd yn ôl ac ymlaen heb fod unrhyw un yn gallu, mewn gwirionedd, gael dweud ei ddweud yn briodol am bethau sy'n effeithio'n fawr ar ein pwerau. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad ar hynny nawr.
Ac, os caf i droi at un mater arall sydd wedi digwydd yr wythnos hon, sy'n berthnasol iawn i'r Cynulliad yn fy marn i. Pleidleisiodd y Cynulliad ei hun ar ddadl o'r meinciau cefn, rwy'n credu, i gefnogi cyfreithloni canabis meddyginiaethol a'r gallu i gael gafael arno. Roeddem ni ar y blaen o ran y ddadl hon wrth wneud hynny, ac mae digwyddiadau diweddar, wrth gwrs, a theulu penodol iawn—ond gwn fod hyn yn effeithio ar blant eraill ag epilepsi, a bu enghreifftiau prin iawn o ragnodi canabis meddyginiaethol. Yr hyn sy'n rhyfedd yw bod y DU arwain y byd o ran cynhyrchu, datblygu ac allforio canabis meddyginiaethol, ac ni allwn ddeddfu i sicrhau ei fod ar gael i'n cleifion ni ein hunain. Fe all canabis fod yn gyffur peryglus, ac mae hon yn ddadl ar wahân i'r ddadl am ba un a ddylid cyfreithloni canabis ai peidio at ddibenion rheoli cyffuriau, ond mae gan gyffur pwerus—pob cyffur pwerus—effeithiau meddyginiaethol, ac os gallwn ni ganiatáu'r defnydd o opiadau ar bresgripsiwn a dan arweiniad meddyg teulu, yna pam ar y ddaear na allwn ni ganiatáu'r defnydd o ganabis neu ganabinoidau mewn ffordd debyg?
Nawr, mae Llywodraeth y DU wedi dweud y bydd yn sefydlu comisiwn arbenigol i wneud hyn, ond mae hwn yn faes sydd wedi'i ddatganoli o ran polisi presgripsiynau ac o ran talu. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd yn dweud yn benodol sut y gall Cymru fod yn rhan o'r ddadl hon yn awr? Un peth yw cael panel arbenigol yn Llundain—rydym ni'n dymuno bod yn rhan o hynny, rydym ni eisiau gwybod sut y mae'n berthnasol yn ein cymunedau ni, a, gan ein bod ni wedi pleidleisio fel Cynulliad, rwy'n tybio y byddai llawer o gefnogaeth i hynny.
Ie, wel, dau bwynt pwysig iawn. O ran yr ail bwynt, y diwethaf, gan ei fod yn ffres yn fy meddwl, oedd, yr oedd yn ddiddorol iawn, onid oedd, pa mor gyflym y symudodd yr agenda honno yn sgil un achos penodol, er, mewn gwirionedd, rwy'n eithaf siŵr y gallai pob un ohonom dynnu sylw at achosion eraill—nid mor ddifrifol efallai, o ystyried yr hyn a ddigwyddodd—ond yn sicr fe wnaeth ei danlinellu. Ac mae Simon Thomas yn iawn—roedd pob un ohonom o'r farn honno yn fras. Byddaf yn trafod ag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch ein sefyllfa ni ar hyn o bryd ac yn gwneud yn siŵr ei fod yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn y ffordd fwyaf priodol, ond gwn ei fod yn fater o ddiddordeb mawr i lawer iawn ohonom. Mae bob amser yn ddiddorol, on'd yw hi, sut y gall un achos ddal sylw'r penawdau yn sydyn, a symud agenda gyfan yn ei blaen yn y ffordd honno.
Beth bynnag, mae hynny'n fy arwain at y ffordd anhrefnus o lywodraethu y gwnaethoch chi sôn amdani yn gynharach, ac rwy'n cytuno'n llwyr. Mae mater y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn fater byw. Fe wnaethom ni ei drafod yn y Pwyllgor Busnes y bore yma, Llywydd, fel y gwyddoch. Ein sefyllfa bresennol yw ein bod ni wedi'i gwnaed yn glir iawn ar lawr Tŷ'r Arglwyddi, ac yn glir iawn i'r Llywodraeth, nad oes unrhyw fwriad i ddeddfu ar ran unrhyw un heblaw Lloegr ac awdurdodau cyhoeddus Lloegr, ond rwy'n cytuno'n llwyr nad yw'r geiriad mor dda ag y gallai fod, gadewch i ni ddweud hynny, ac mae'r holl 'nôl ac ymlaen yn llai na delfrydol hefyd.
Rwyf eisiau bod yn glir iawn mai'r sicrwydd hwnnw yw'r sail i beidio â symud ymlaen â'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac nid unrhyw sail arall. Rwy'n credu yr hoffem ni ei wneud yn eglur iawn hefyd—a gwn fod y Llywydd o'r un farn—y byddem ni wedi dymuno cynnig cydsyniad deddfwriaethol i ddatgan ein barn pe na roddwyd sicrwydd i ni ei bod y tu hwnt i'w cwmpas i wneud hynny i Gymru. Felly, mae'r egwyddor yn rhan bwysig iawn ohoni yma. Ond rydym ni wedi cael sicrwydd o hynny—rydym ni wedi cael y sicrwydd hwnnw fel Llywodraeth ac, yn wir, cafodd ei ddweud yn rhan o'r ddadl. Ond rwy'n croesawu'r cyfle mewn gwirionedd i ddweud mai ein barn ni erbyn hyn yw nad oes angen y cynnig cydsyniad deddfwriaethol oherwydd ein bod ni wedi cael sicrwydd nad ydyn nhw'n bwriadu deddfu ar ran Cymru. Dan unrhyw amgylchiadau eraill, byddem ni wedi dymuno caniatáu i'r Senedd hon fynegi ei safbwynt er mwyn, erbyn i'r Bil gael ei basio yn y pen draw, i'r Aelodau a oedd yn pleidleisio ar y Bil hwnnw fod yn glir iawn ynghylch ein barn ni, hyd yn oed os nad oedd mewn pryd i effeithio ar ran arbennig o'r Bil. A gwn fod y Llywydd yn cytuno â hynny.
Felly, i fod yn glir iawn ar y pwynt hwnnw—. Ond rwy'n cytuno â chi nad yw hyn, wrth gwrs, yn ffordd dda iawn o ymdrin â'r peth pwysicaf sydd wedi digwydd yn ein cenhedlaeth ni mae'n debyg; rwy'n cytuno yn llwyr. Ond i fod yn glir ynghylch y mater amgylcheddol, mae'r datganiad a roddais yn parhau i fod yn ddilys. Byddwn yn cyflwyno deddfwriaeth ar y cyfle cyntaf ac, wrth gwrs, pe bydden nhw'n deddfu yn hynny o beth dros Gymru, yna byddai angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar hynny ei hun, i fod yn glir, felly fe fyddai yna gyfle arall. Ond mae'r egwyddor yn gywir, ac rydym yn cytuno â Simon Thomas. Heblaw am y sicrwydd, byddem ni'n dymuno gwneud y pwynt hwnnw'n glir iawn rhwng Seneddau, ond rydym ni wedi cael y sicrwydd hwnnw, ac ar y sail honno nid ydym o'r farn bod angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol.
Mae dau fater yr wyf yn dymuno'u codi, ac mae'r cyntaf yn ymwneud â'r mater o gynnydd ar ddileu hepatitis C. Rwy'n credu i ni gael dadl drawsbleidiol dda iawn 12 mis yn ôl ar y nod o ddileu hepatitis C yng Nghymru erbyn 2030, ac ymatebodd y Llywodraeth â chyfres o gamau gweithredu. Tybed a fyddai modd cael datganiad yn amlinellu'r cynnydd a wnaed yn y gwahanol fyrddau iechyd i gyflawni'r camau hynny. Dyna oedd y cyntaf. A'r ail un yw, ar y penwythnos, fe wnaeth Llywodraeth y DU ddynodi 22 Mehefin yn Ddiwrnod Windrush, a meddwl oeddwn i tybed a oes gan y Llywodraeth ei hun unrhyw gynlluniau i nodi'r diwrnod hwnnw.
O ran yr ail un, mae'n bleser gen i ddweud fy mod i'n cynnal dathliad Windrush yng Nghanolfan y Mileniwm ar yr ail ar hugain, a byddwn i'n falch iawn gweld llawer iawn o Aelodau'r Cynulliad yno. Bydd croeso mawr i unrhyw un a all fod yna. Mae'n bwysig iawn dathlu cyfraniad y genhedlaeth Windrush—y genhedlaeth gyfan, nid dim ond y bobl a ddaeth ar y Windrush ei hun, wrth gwrs—i ddiwylliant a datblygiad Cymru. Maen nhw wedi chwarae rhan sylweddol iawn, iawn yn niwylliant a datblygiad Cymru fel cenedl, ac maen nhw'n sicr yn haeddu cael eu dathlu am hynny.
O ran hepatitis C, mae ymarfer hysbysu cleifion yn dod i ben ar hyn o bryd er mwyn cyrraedd cleifion a gafodd ddiagnosis o hepatitis C pan nad oedd y driniaeth ar gael. Mae manyleb genedlaethol ar gyfer profion mewn fferyllfeydd cymunedol yn cael ei datblygu ar hyn o bryd, ac mae targedau ar gyfer ein gwasanaethau camddefnyddio sylweddau yn cael eu datblygu er mwyn cynyddu profion yn y gwasanaethau hynny. Rydym ni ar hyn o bryd wrthi'n cynnal trafodaethau â'r diwydiant fferyllol i gytuno ar drefniant cyllido newydd ar gyfer triniaethau hepatitis C, ac rydym ni hefyd yn ymgysylltu â'u cymheiriaid yn Lloegr i ystyried y manylion a'r manteision posibl i Gymru cyn gwneud unrhyw benderfyniad terfynol. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Iechyd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni cyn gynted ag y bydd y trafodaethau hynny wedi'u cwblhau. Mae'r Aelod wedi bod yn ddyfal iawn wrth hyrwyddo hyn ar gyfer ei chleifion, ac rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Iechyd yn rhoi gwybod iddi hi yn arbennig.
Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd ar bolisi Llywodraeth Cymru o ran sefydlu ystafelloedd triniaeth i bobl sy'n gaeth i gyffuriau yng Nghymru? Ym mis Tachwedd 2016, codais y mater hwn yn y datganiad busnes yn dilyn y newyddion bod prosiect treialu wedi'i sefydlu yn Glasgow. Dywedodd yr Ysgrifennydd Busnes ar y pryd ei fod yn amlwg yn fater pwysig iawn a'i bod hi'n siŵr y byddai datganiad ar ddod. Nawr, dywedodd prif weithredwr yr elusen The Wallich yn gynharach y mis hwn y byddai ystafelloedd triniaeth i'r rhai sy'n gaeth i gyffuriau yn dod â llawer o fuddion ac y byddai'n hurt peidio â'u cael erbyn hyn. A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet a Llywodraeth Cymru ar y mater pwysig iawn hwn? Rwy'n dymuno gwybod pam y bu distawrwydd ers cyhyd os gwelwch yn dda.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dangos i mi y gwnaethom ni gyhoeddi ymateb, ond y mae hefyd wedi arwyddo i mi y bydd yn ei ailddosbarthu i sicrhau bod yr Aelodau yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf.
Arweinydd y tŷ, efallai y byddwch yn ymwybodol y cadarnhaodd Llywodraeth Cymru yr wythnos diwethaf fod dros £36 miliwn o arian cyhoeddus wedi'i wario ar ddatblygu parc busnes yn Felindre yn Abertawe, ac eto, er ei fod yn eiddo cyhoeddus ers 20 mlynedd, mae parc busnes Felindre yn parhau i fod yn wag. Efallai y byddwch chi'n ymwybodol hefyd o barseli eraill o dir yn y de-orllewin sydd wedi eu labelu'n barciau busnes ar gyfer y dyfodol ond sy'n parhau fod yn wag—tir yng Nglyn-nedd, er enghraifft, nepell o'r A465, sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru, ond heb ei gynnwys hyd yn oed yng nghynllun datblygu lleol Castell-nedd Port Talbot, neu'r darn enwog o dir ym Maglan, sydd wedi bod yn wag ers cyhyd bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn meddwl y gellid ei ddefnyddio at ddiben arall. Ymddengys bod problem fawr o ran sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd ati i fuddsoddi yn yr ardaloedd hyn, sut y mae'n mynd ati i dargedu sectorau a denu cwmnïau i'r safleoedd hyn, a sut y mae'n methu yn y pen draw â datblygu swyddi yn yr ardaloedd hyn. Nawr, wrth i Dasglu'r Cymoedd geisio cyflenwi hyd yn oed mwy o dir at ddefnydd busnes neu ddiwydiannol, rydym yn ystyried y potensial o lethu'r de â'r tir diwydiannol sydd ar gael, ac eto diffyg sylweddol o ran syniadau ar sut i'w llenwi. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i gyflwyno datganiad ar sut y mae'n bwriadu datblygu swyddi ar y tir y mae'n berchen arno yng Nghymru, a sut y mae'n bwriadu symud o sefyllfa lle mae'r safleoedd yn wag i sefyllfa lle mae safleoedd mewn gwirionedd yn darparu cyflogaeth o safon i bobl leol?
Wel, dydw i ddim yn cytuno'n llwyr â phopeth y dywedodd yr Aelod yn y fan yna, ond mae'n bwynt pwysig iawn, yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud â thir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru. Rydym ni wedi datblygu cyfres gyfan o bwyntiau data i allu nodi tir sy'n eiddo cyhoeddus, nid tir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru yn unig, oherwydd weithiau mae'n bwysig rhoi safleoedd at ei gilydd yn y modd hwnnw. Ac rydym ni wedi bod yn gwneud llawer iawn o waith, yn rhan o Dasglu'r Cymoedd, ar brosiect i wneud yn siŵr y gallwn ni wneud yr union beth hynny. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus, sy'n gyfrifol am Dasglu'r Cymoedd, yn rhoi diweddariad i'r Aelodau ar Dasglu'r Cymoedd, a fydd yn cynnwys tir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru a beth y gallwn ni ei wneud er mwyn manteisio i'r eithaf ar ei fuddion, yn rhan o'i ddiweddariad ar Dasglu'r Cymoedd maes o law.
Ysgrifennydd y Cabinet, cyflwynodd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, llesiant a chwaraeon, mewn gwirionedd, ddatganiad ysgrifenedig yn amlinellu'r penderfyniad i newid ffiniau Byrddau Iechyd Abertawe Bro Morgannwg a Chwm Taf. Mae hyn yn cyflwyno canlyniadau pwysig i fy etholwyr i ac Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, a gaiff ei wasanaethu gan glinigwyr o ardal Pen-y-bont ar Ogwr, a hefyd, sydd â llawer o adrannau wedi'u cysylltu â'u rheoli gan ochr Pen-y-bont ar Ogwr. Nawr, nid ydym ni wedi cael cyfle i holi Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch hyn, a'r cwestiwn pwysig iawn hwnnw ynghylch manylion cyllid. Er enghraifft, sut bydd y diffyg yn cael ei ddyrannu, sut y bydd y gwasanaethu a'r cyllid ar gyfer y gwahanol rannau yn cael eu cyfrifo? Felly, yr holl gytundebau gwasanaeth hynny. Nawr, rwy'n sylweddoli bod yna elfennau i'w trafod. A fyddai'n bosibl cael datganiad llafar gan Ysgrifennydd y Cabinet, er mwyn i ni allu ystyried y cyfleoedd o ran pwy fydd yn ariannu hyn? Oherwydd es i i ddigwyddiad gofalwyr yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot yr wythnos diwethaf, ac maen nhw'n brwydro i gael £10,000 dim ond i ddechrau gwasanaethau gofalu, ac eto mae'n bosibl ein bod yn sôn am symiau mwy na hyn i gyflawni'r trefniadau rheoli hyn. A gawn ni'r datganiad llafar hwnnw er mwyn i ni allu edrych yn fanwl ar fanylion y cynnig hwn er mwyn sicrhau, mewn gwirionedd, y bydd, yn y tymor hir, yn parhau i ddarparu ar gyfer y bobl yn fy etholaeth i?
Llywydd, hoffwn i nodi, yn amlwg, bod hynny'n cynnwys fy etholaeth i fy hun hefyd, felly dylai'r Aelodau fod yn ymwybodol o hynny. Ar 14 Mehefin, cyhoeddodd y Llywodraeth y bydd Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf yn gyfrifol am wasanaethau gofal iechyd yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr o fis Ebrill y flwyddyn nesaf, fel y dywedodd Dai Rees. Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg sy'n eu darparu ar hyn o bryd, a gwn fod holl Aelodau'r Cynulliad yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, newydd gael gohebiaeth gan y prif weithredwr yno yn nodi rhai o'r trefniadau. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud wrthyf ei fod yn fodlon cwrdd ag Aelodau'r Cynulliad sydd â diddordeb yn hyn i drafod rhai o'r materion a datgelu rhai o'r manylion penodol. Gwn fod nifer o Aelodau'r Cynulliad wedi nodi eu bod yn dymuno i hynny ddigwydd, felly byddwn ni'n trefnu'r cyfarfod hwnnw cyn gynted â phosibl.
Rwy'n galw am ddau ddatganiad. Yn gyntaf, i ychwanegu at yr hyn a ddywedodd Simon Thomas yn gynharach ynghylch darparu canabis meddyginiaethol ar bresgripsiwn. Gwnaethom ni glywed am achos—cafodd lawer o gyhoeddusrwydd—Billy a Charlotte Caldwell. Efallai y byddwch yn cofio, ym mis Ionawr, i mi arwain dadl yn y Cynulliad, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol, gan dynnu sylw at y ffaith nad yw hyn yn ymwneud ag un unigolyn, mae'n ymwneud â nifer o bobl, â nifer o gyflyrrau, sydd eisoes yn cael eu gorfodi i gael gafael ar ganabis yn anghyfreithlon, yn hytrach na chael presgripsiynau wedi'u distyllu'n unigol i ddiwallu eu hanghenion penodol. Yn dilyn y ddadl honno, des i â Billy a'i fam Charlotte i'r Cynulliad hwn, ac fe wnaethon nhw adrodd eu stori wrthym ni. Gwnaethom ni glywed bod Billy yn arfer dioddef hyd at 100 o drawiadau y dydd nes iddo ddechrau triniaeth olew canabis, yn dilyn triniaeth lwyddiannus yn Los Angeles gan feddyg plant sy'n arbenigo mewn epilepsi, ac fe wnaeth ei drawiadau glirio i bob pwrpas. Ar ôl dychwelyd o Los Angeles, dywedodd Charlotte, fe oedd y person cyntaf i gael canabis meddyginiaethol ar bresgripsiwn gan GIG y DU. Mae Charlotte wedi bod yn ymgyrchu dros ganabis meddyginiaethol gan y GIG, gan gydnabod yr anobaith a deimlir gan lawer o deuluoedd sy'n brwydro i gael yr hyn y brwydrodd hithau mor daer drosto. Ac roedd hi'n bendant, ac mae'n parhau i fod yn bendant, bod hyn yn fater cwbl ar wahân, ac na ddylid ei ddrysu â dadleuon ynghylch defnydd hamdden, neu gyfreithloni cyffuriau yn ehangach—dadl ddilys, yn ôl llawer o bobl, ond yn amherthnasol i'r ddadl hon. Cysylltodd hi â mi eto ym mis Mai, ar ôl i'w meddyg gael gŵys i gyfarfod â swyddogion y Swyddfa Gartref, a chael cyfarwyddyd i roi'r gorau i ysgrifennu ei bresgripsiynau. Ar ôl hynny, ysgrifennais at yr Ysgrifennydd Cartref, yn pwyso arno ef a'i swyddogion i gysylltu â hi ar frys i ddod o hyd i ateb a ffordd ymlaen. Rydym ni wedi clywed bod Llywodraeth y DU bellach wedi nodi cynlluniau i banel clinigol arbenigol edrych ar achosion unigol, a gwn, ym mis Ionawr, yr oeddwn i'n galw ar Lywodraeth Cymru i roi paratoadau ar waith o fewn GIG Cymru ar gyfer presgripsiwn posibl yma. Gan ychwanegu at sylwadau Simon Thomas, byddwn i'n ddiolchgar am ddatganiad manwl yn cydnabod y mater ac yn rhoi manylion am sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynnig mynd i'r afael â hyn, yn unol â'r DU, ond hefyd yn y cyd-destun datganoledig, gan obeithio y bydd yn ychwanegu llais o gefnogaeth, llais, yn anffodus, nad oedd i'w glywed yn uchel pan arweiniais y ddadl ym mis Ionawr.
Yn ail, hoffwn ychwanegu at y galwadau gan Andrew R.T. Davies yn gynharach, yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ynglŷn â diagnosio canser y brostad yng Nghymru, ac am ddatganiad yn unol â hynny, ar y dyddiad hwn wrth i Prostate Cancer UK gyhoeddi ffigurau yn dilyn ymchwil ledled y DU, nad ydynt yn adlewyrchu'n arbennig o dda ar Gymru. Mae mwy na 2,500 o ddynion yn cael diagnosis o ganser y brostad bob blwyddyn yng Nghymru; bydd tua 600 yn marw yng Nghymru bob blwyddyn. Cefais i lythyr gan Ysgrifennydd y Cabinet yr wythnos diwethaf, i etholwr, yn dweud unwaith eto nad yw'n gweld unrhyw reswm pam y dylai claf yn y gogledd sy'n amau bod ganddo ganser y brostad orfod talu'n breifat am sgan mpMRI os ydyw wedi cael canlyniad negatif i biopsi. Rwyf i wedi dweud wrtho dro ar ôl tro—ac mae gen i nifer o etholwyr sy'n dod ataf i sydd wedi mynd at y cyngor iechyd cymunedol yn dweud eu bod wedi gorfod talu ac nid ydyn nhw wedi cael cyfiawnder o hyd. Roedd y ffigurau y cyfeiriwyd atyn nhw gan Prostate Cancer UK yn deillio o gais rhyddid gwybodaeth i gyrff iechyd ledled y DU yn gofyn iddyn nhw am ddefnyddio sganiau cyn biopsi. Canfuwyd bod 13 y cant o gyrff iechyd yn methu â'u darparu ledled y DU, ond bod y ffigur yn 50 y cant yng Nghymru, a dywedodd, 18 mis ar ôl i'r treial a addawyd brofi am y tro cyntaf y gallai sganiau mpMRI cyn biopsi hybu canfyddiad canser y brostad yn sylweddol, fod
Cymru ar ei hôl hi o'i chymharu â rhannau eraill o'r DU o ran sicrhau bod y diagnostig newydd hwn sy'n torri tir newydd ar gael, a bod hyn yn rhoi dynion Cymru dan anfantais.
Wel, gadewch i ni weithredu ar y rhethreg ynghylch Cymru yn arwain y ffordd a Chymru'n dymuno dangos i weddill y DU sut y dylid gwneud pethau. Ni ddylai hyn fod yn digwydd. Mae angen gweithredu cyn biopsi, mae angen gweithredu yn dilyn biopsi ac mae angen i leisiau'r dynion hyn gael eu clywed o'r diwedd.
Diolch, Mark Isherwood, am y ddau bwynt hynny. Fel y gwnaethoch chi eich hun ddweud, maen nhw wedi eu nodi eisoes heddiw. Rhoddodd y Prif Weinidog ymateb hir iawn i Andrew R.T. Davies—yn haeddiannol iawn ar bwnc mor bwysig—ac rwyf eisoes wedi awgrymu i Simon Thomas beth yw'r safbwynt ar ganabis meddyginiaethol. Rwy'n siŵr y byddwn yn dwyn hynny yn ei flaen cyn gynted â phosibl.
Rwy'n sicr bod arweinydd y tŷ wedi gweld y delweddau annifyr o bobl wedi'u plygu dros feinciau mewn parciau ac mewn drysau siopau ar ôl bod yn defnyddio sylweddau amrywiol. Nid yw'n dda i neb wel hyn, ond mae'n arbennig o wael i blant ei weld, byddwn i'n dadlau. Nawr, yn sgil straeon diweddar am niferoedd uchel o farwolaethau yn dilyn gorddos o gyffuriau mewn rhai o'n hen drefi diwydiannol, yn ogystal â digwyddiadau mewn mannau eraill, lle y tynnwyd sylw at y broblem o rwydweithiau cyflenwi cyffuriau ar hyd llinellau sirol, byddwn i'n ddiolchgar pe gallem gael datganiad gan y Llywodraeth yn rhoi sylw i'r pwyntiau canlynol: yn gyntaf, i ba raddau y gall awdurdodau lleol a gwasanaethau iechyd ymdopi â'r mater hwn, yn arbennig o gofio bod y rhwydweithiau llinellau sirol yn manteisio ar bobl sy'n agored i niwed, a phobl ddigartref yn aml; yn ail, a yw'r Llywodraeth yn cefnogi'r alwad gan Gomisiynydd Heddlu a Throseddu Gogledd Cymru, Arfon Jones, i dreialu ystafelloedd chwistrellu mwy diogel—mae enghreifftiau rhyngwladol yn dangos bod yr ystafelloedd hyn yn achub bywydau; yn drydydd, i ba raddau y mae'r Llywodraeth hon yn gweithio gyda'r system cyfiawnder troseddol sydd heb ei datganoli i ymdrin â'r broblem gynyddol hon; ac yn bedwerydd, a yw'r Llywodraeth yn rhannu fy marn i fod angen inni symud i ffwrdd o ystyried problemau cyffuriau yn faterion cyfiawnder troseddol a'u hystyried, yn hytrach, yng nghyd-destun iechyd y cyhoedd, yn dilyn y drefn sydd i'w gweld ym Mhortiwgal. Byddwn i hefyd yn ddiolchgar o gael gwybod a fydd y Llywodraeth yn rhannu fy mhryderon a'r diffyg hyder yng ngallu San Steffan i drafod y materion hyn mewn ffordd resymegol.
O ran yr un diwethaf—gan ddechrau, unwaith eto, am yn ôl, fel yr wyf yn ei wneud bob amser, am ryw reswm—rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Wrth gwrs, mae'r system cyfiawnder troseddol yn gwneud y sefyllfa'n waeth, yn hytrach na'i gwella. Yn fy etholaeth i, mae'n amlwg bod angen cymorth, ac nid cosb, ar y bobl ifanc yn arbennig sydd wedi'u dal yn hyn. Mae hynny'n elfen bwysig iawn o'r ddadl ynglŷn â swyddogaeth y system cyfiawnder troseddol yn hyn o beth. Rydym ni'n awyddus iawn iawn i ddal y drwgweithredwyr ar y llinellau sirol ac nid y bobl sy'n gaeth i gamddefnyddio sylweddau. Rwy'n cytuno yn llwyr â hi. Rwyf i hefyd yn cytuno â'r ystafelloedd chwistrellu mwy diogel. Mae yna brosiect da iawn yn Abertawe, mewn gwirionedd, sydd wedi gwneud hyn. Mae prosiect cyffuriau Abertawe wedi cynnal cynlluniau treialu da iawn ar hynny ac mae'r canlyniadau'n amlwg i bawb eu gweld.
Mae camddefnyddio sylweddau yn broblem wirioneddol. Rwyf newydd fod yn siarad yn yr hyb diogelu aml-asiantaeth yma yng Nghaerdydd am y ffordd orau o ymdrin â rhai o'r materion aml-asiantaeth. Mae'n fater cymhleth iawn. Mae'n croesi materion datganoledig a materion nad ydynt wedi eu datganoli, ond mae hefyd yn croesi amrywiaeth gyfan o faterion eraill. Rwy'n credu fy mod i wedi dweud hyn o'r blaen Llywydd, yn y Siambr hon, ond mae'r MASH yma yng Nghaerdydd yn werth ei weld os nad ydych chi ymweld ag ef eisoes, er mwyn cael gweld beth yw eu dull aml-asiantaeth o weithio, oherwydd mae'n amlwg iawn bod angen ymagwedd er mwyn atal yr elfen troseddu cyfundrefnol, mae angen ymagwedd iechyd cyhoeddus ar gyfer camddefnyddio sylweddau ac mae angen ymateb cymdeithasol i rai o'r materion cymdeithasol sy'n caniatáu i bobl syrthio i'r sefyllfa hon. Mae'n ddarlun hynod gymhleth ac mae gennym ni lawer iawn o ymatebion aml-asiantaeth eisoes.
Byddaf yn trafod â fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet—. Mae rhywfaint o hynny yn fy mhortffolio i ac mae rhywfaint ohono mewn portffolios eraill. Byddaf yn trafod â fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet ynghylch cyflwyno datganiad ar sut yr ydym yn cydlynu hynny ar draws y Llywodraeth, gan ei fod yn fater pwysig iawn.
A gaf i ofyn am ddiweddariad arall ar gamau gweithredu Llywodraeth Cymru i gefnogi pobl sy'n gweithio i Virgin Media yn Abertawe? A yw tasglu Llywodraeth Cymru wedi cael caniatâd i siarad â staff a darparu manylion am gyflogwyr posibl eraill?
A gaf i ofyn ail gwestiwn? Fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod yn iawn, o fyw yn yr un ardal, bu llwyddiant mawr wrth ddatblygu parciau ynni Llandarsi, SA1, Bro Abertawe a Baglan o fewn yr hen ardal gorllewin Morgannwg. Onid yw'n wir ei bod yn fanteisiol i geisio datblygu un ardal ar y tro yn hytrach na'u cael yn cystadlu yn erbyn ei gilydd, ac onid yw Felindre nesaf ar y rhestr?
Ie, wel, o ran y pwynt hwnnw, yn hollol. Mae'n bwysig cael strategaeth, fel y dywedais, ar draws tir y cyhoedd, i wneud yn siŵr eich bod yn gwneud y defnydd gorau posibl o hynny ac nad oes gennych flaenoriaethau sy'n cystadlu. Yr hyn nad ydym ni eisiau ei wneud yw ras dros fuddsoddiad cystadleuol mewn ardal benodol. Mae hefyd yn bwysig, fel y dywedais, i gyfuno tir y cyhoedd fel y gallwch wneud cyfuniadau tir neu gyfuniadau adeiladau a thir, neu gyfuniadau rhwydwaith ffyrdd a thir. Felly, mae'r Aelod yn hollol iawn i nodi hynny.
O ran Virgin, rydym ni wedi cael sicrwydd fel Llywodraeth y bydd amser i ffwrdd a chymorth ar gael i gyflogeion er mwyn iddynt ymgeisio am swyddi eraill, pan fo hynny'n briodol, i gadw eu sgiliau a'u doniau yn yr ardal. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi sicrwydd imi bod Virgin wedi cydweithredu'n dda â ni. Byddaf i'n sicrhau fy mod i'n cael sgwrs ag ef i wneud yn siŵr ein bod yn cynnal y pwysau er mwyn i ni sicrhau bod y mwyafrif helaeth o'r aelodau staff hynny yn cynnal eu sgiliau datblygedig er budd economi Cymru.
Tybed a gaf i ofyn am ddatganiad, neu ddau o bosibl, gan fod hyn yn ymdrin â dau faes portffolio, os gwelwch yn dda. Rwy'n gobeithio y byddwch yn ymuno â mi wrth longyfarch Glasgow, y ddinas gyntaf yn y DU i wneud sgiliau achub bywyd mewn argyfwng yn orfodol ar y cwricwlwm ysgol uwchradd yno. Mae cyfarwyddwr iechyd y cyhoedd yno wedi cael clod mawr am arwain y ffordd ar hyn.
Gan ei fod hefyd yn flwyddyn ers datganiad Ysgrifennydd y Cabinet ar y cynllun trawiad ar y galon allan o'r ysbyty i Gymru, tybed a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf am hynny, sy'n ymdrin â'r pedwar pwynt hyn yn benodol: y cyntaf yw swyddogaeth cyd-ymatebwyr, y soniwyd amdanyn nhw yn y datganiad flwyddyn yn ôl. Rwy'n dal i aros am lythyr gan yr ymddiriedolaeth ambiwlans a addawyd i mi gan Ysgrifennydd y Cabinet, yn esbonio pam yr oedd sïon yn fwy diweddar yn dweud y bydd swyddogaeth cyd-ymatebwyr yn lleihau yn hytrach na'i bod wedi'i chynnwys yn y cynllun. A gawn ni hefyd yr wybodaeth ddiweddaraf am nifer yr ysgolion sy'n cyflwyno sgiliau achub bywyd mewn argyfwng o'u gwirfodd erbyn hyn; pwyslais a dilyniant y sgiliau achub bywyd mewn argyfwng yn y cwricwlwm sy'n cael ei ddatblygu ar hyn o bryd—rwy'n sylweddoli nad mater i Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yw hwn; a hefyd a fu cynnydd mawr mewn cofrestru diffibrilwyr, o gofio bod mwy a mwy o sefydliadau yn penderfynu eu darparu eu hunain? Diolch.
Nid oeddwn yn ymwybodol o Glasgow, ond rwy'n amlwg yn hapus i'w llongyfarch am hynny. Mae hwnnw'n faes eithaf cymhleth. Fe wnaf i holi pam nad ydych chi wedi cael ymateb i'r llythyr a addawyd i chi, ond fe wnaf hefyd drafod ag amryw gyd-Aelodau y Cabinet ynglŷn â'r ffordd orau o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr, Llywydd, oherwydd bod hynny'n ddarn o waith traws-Lywodraethol eithaf cymhleth.
Yn gyntaf, hoffwn fanteisio ar y cyfle i groesawu Ysgol Bryn Deva i'r oriel i fyny'r grisiau. Fy ysgol gynradd i ydyw mewn gwirionedd, felly mae'n wych eu gweld nhw yma heddiw.
Hoffwn symud ymlaen, arweinydd y tŷ, at y penwythnos hwn, a'r penwythnos hwn, fel y mae llawer ohonoch yn gwybod, cynhelir y Great Get Together, sef diwrnod sydd wedi'i ysbrydoli gan y diweddar Jo Cox AS. Byddaf i'n cynnal fy nigwyddiadau fy hun yn yr etholaeth yn Alun a Glannau Dyfrdwy, a hyderaf y bydd yr holl Aelodau ar draws y Siambr yn eu cefnogi nhw yn eu cymunedau eu hunain hefyd, â'r digwyddiad gwirioneddol wych hwnnw. Arweinydd y tŷ, dydd Sadwrn yw Diwrnod Rhyngwladol Menywod ym maes Peirianneg. Fel cyn-beiriannydd, rwy'n awyddus i weld holl genedlaethau'r dyfodol, gan gynnwys menywod, yn mynd i mewn i'r diwydiant peirianneg a gweithgynhyrchu. Dangosodd arolwg yn 2017 fod 11 y cant o weithlu peirianneg y DU yn fenywod. Nawr, mae hynny'n gynnydd o 2 y cant ers 2015, ond mae gan y DU yn ei chyfanrwydd y ganran isaf yn Ewrop o fenywod sy'n weithwyr proffesiynol ym maes peirianneg.
Gwn fod Llywodraeth Cymru yn gweithio'n galed iawn ar y mater hwn, ond a wnaiff arweinydd y tŷ ymuno â mi wrth dalu teyrnged i'r menywod hynny yn y gweithlu peirianneg ar hyn o bryd a'r rhai sy'n ystyried ymuno â'r gweithlu peirianneg, ac a fydd yn cytuno â mi bod angen i ni wneud mwy i newid canfyddiadau, ac annog pobl ifanc, yn fechgyn a merched, i ystyried peirianneg fel gyrfa hyfyw a gwerthfawr yn y dyfodol?
Yn hollol. Wel, yn nhraddodiad ateb popeth gan ddechrau â'r olaf yn gyntaf, mae hynny'n sicr yn fater sy'n bwysig iawn i mi ac yn un o fy mhrif bynciau trafod. Rwyf i yn gadeirydd bwrdd menywod ym maes STEM—er y dylai fod yn 'STEMC' oherwydd dylai cyfrifiadureg fod ar y diwedd—Llywodraeth Cymru, ac rydym yn gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr bod esiamplau da yn mynd i ysgolion i wneud yn siŵr bod ein holl pobl ifanc, mewn gwirionedd, nid menywod yn unig, yn astudio peirianneg. Gallem ni'n sicr elwa ar gael mwy o beirianwyr drwyddi draw, ond mwy o fenywod sy'n beirianwyr yn arbennig. Rwyf i wedi trafod ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, yn rhan o'r cynllun gweithredu economaidd, beth y gallwn ni ei wneud i wobrwyo cwmnïau sy'n gweithio i gael mwy o fenywod i mewn i STEM yn arbennig, a gwobrwyo'r gyrfaoedd STEM hefyd. Felly, rwy'n falch iawn bod Jack Sargeant wedi tynnu sylw at y mater hwnnw, gan ei bod yn fater pwysig iawn, a gwn ei fod yn agos iawn at ei galon ef hefyd.
Mae bob amser yn bleser croesawu ysgolion i'n horiel ni, Llywydd. Rwy'n credu iddyn nhw fod yma yn gynharach. Mae'n siŵr eu bod nhw wedi mynd ar daith o gwmpas yr adeilad erbyn hyn. Roedden nhw'n eistedd gyferbyn â mi, a gwnes i'n sicr sylwi arnyn nhw. Efallai bod rhai ohonynt yn dal i fod yno. Roedd ysgol gyfan yno yn gynharach yn sicr. Mae bob amser yn bleser eu croesawu nhw yma.
Maen nhw'n dal i fod yma.
Ac mae hefyd yn wych i allu tynnu sylw at benwythnos Great Get Together Jo Cox, ac rwy'n gobeithio'n fawr, Llywydd, y bydd llawer iawn o gymunedau ledled Cymru yn manteisio ar y cyfle i ddod at ei gilydd a gweld, yn wir, fod gennym ni fwy yn gyffredin nag sy'n ein gwahanu ni.
Maen nhw y tu ôl i chi, Gweinidog. [Chwerthin.]
O, dyna ni. Da iawn.
Arweinydd y Siambr, wythnos neu ddwy yn ôl, gofynais rai cwestiynau i'r Prif Weinidog ynghylch y fasnachfraint rheilffyrdd newydd i Gymru a'r Gororau, ond ymddengys ei fod wedi methu pwynt fy nghwestiwn yn llwyr. Gofynnais i'n benodol a oedd y seilwaith rheilffyrdd ei hun ar linellau craidd y Cymoedd yn cael eu trosglwyddo i gwmni preifat. Gofynnais a oedd gan Lywodraeth Cymru gytundeb gan Network Rail i drosglwyddo'r seilwaith i gwmnïau preifat. Gofynnais a fyddai staff Network Rail yn cael eu trosglwyddo i'r cwmni preifat hefyd. Nawr, nid wyf i'n dymuno siarad am y trenau na chael gwybod bod gennych ryw fargen â'r undebau llafur. Roeddwn i'n gofyn ar ran teithwyr sydd eisiau gwybod a yw diogelwch ar y rheilffyrdd yn cael ei breifateiddio gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, oherwydd aeth hynny'n wael iawn y tro diwethaf, gyda thrychineb Hatfield. Felly, mae wir angen datganiad ar y cyhoedd ar hyn.
Roedd diogelwch rheilffyrdd yn flaenoriaeth bwysig iawn i Ysgrifennydd y Cabinet wrth edrych ar y fasnachfraint reilffyrdd, ac mae wedi sôn amdano mewn nifer o'i ddatganiadau, ac mae llawer o gyfleoedd i chi ei holi yn ei gylch. Ond fe fyddaf, Llywydd, yn gwneud yn siŵr y rhoddir sylw i ddiogelwch rheilffyrdd y tro nesaf y caiff rheilffyrdd eu trafod yn y Siambr.
Arweinydd y tŷ, ym mis Chwefror, dywedodd Gweinidogion Cymru eu bod yn ystyried gwneud cyfarwyddyd sgrinio i Biomas UK No.2 Limited, sy'n datblygu llosgydd y Barri, o dan Reoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Asesu Effeithiau Amgylcheddol) (Cymru) 2017, gan nodi bod nodweddion y datblygiad wedi'u cynnwys y Rheoliadau EIA. Mae gennyf ddiddordeb i wybod beth yw'r oedi wrth fwrw ymlaen â'r sgrinio. A wnaiff arweinydd y tŷ gael gwybod gan Weinidog yr Amgylchedd a pa un a wnaiff hi rannu unrhyw ohebiaeth â'r datblygwr ar y mater hwn ers mis Chwefror?
Yn ail, a gaf i ddatganiad yn dilyn adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol, a ddaeth i'r casgliad nad yw'r Adran Gwaith a Phensiynau wedi cyflawni gwerth am arian ar ei weithrediad cynnar o gredyd cynhwysol? Yr wythnos diwethaf, enillodd dau ddyn anabl eu hachosion, ar ôl colli £175 o ganlyniad i'r credyd cynhwysol—yr wythnos, hynny yw. Mae hyn yn peri cryn bryder, wrth gwrs, oherwydd bod credyd cynhwysol yn cael ei gyflwyno yng Nghymru erbyn hyn.
Ie. O ran y pwynt olaf hwnnw, rwy'n credu ein bod ni i gyd yn pryderu'n fawr iawn am ddiffygion sylfaenol credyd cynhwysol, ac roeddem ni'n hynod siomedig bod Llywodraeth y DU yn dal ati i'w gyflwyno, o ystyried bod adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn eithaf beirniadol am ei effeithiau. Llywydd, mae llawer o'r Aelodau yn y Siambr hon wedi amlygu'r problemau gyda chredyd cynhwysol a'r caledi a wynebir gan lawer o'u hetholwyr, a neb yn fwy gwneud hynny'n fwy dyfal na Jane Hutt. Rydym ni'n pryderu'n fawr fod y gost uchel o weinyddu credyd cynhwysol yn gorbwyso unrhyw fanteision, ac rydym ni i gyd yn ymwybodol o nifer y bobl sy'n gorfod defnyddio banciau bwyd ac ati, oherwydd yr oedi yn y taliadau a'r amryw bethau y mae pobl wedi tynnu sylw atyn nhw o ran y broses asesu ac ati. Mae'r Gweinidog Tai ac Adfywio eisoes wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau yn gofyn am ei barn ar sut y gellir cynnig trefniadau talu eraill i hawlwyr ar sail dewis llawer mwy gwybodus i helpu'r rhai hynny sydd fwyaf agored i niwed. Rydym yn gwybod bod y sefyllfa yn peri cryn bryder yn wir, ac mae Rebecca Evans—y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am hynny—yn cadw llygad craff iawn arni ac mae eisoes wedi ysgrifennu ar sawl achlysur. Byddaf yn ymchwilio gyda hi a oes gwerth ysgrifennu unwaith eto yn sgil hyn.
O ran biomas y Barri, rwy'n ymwybodol bod trigolion y Barri wedi bod yn aros yn hir iawn am y penderfyniad o ran yr asesiad o effaith amgylcheddol. Rydym ni ar hyn o bryd yn ystyried yr wybodaeth amgylcheddol a luniwyd gan bartïon, gan gynnwys y datblygwr a Grŵp Gweithredu Llosgydd y Dociau i lywio'r ffordd ymlaen. Yn anffodus, nid oes gen i union amserlen, ond rydym ni'n disgwyl penderfyniad o fewn yr wythnosau nesaf. A byddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch ynghylch unrhyw ohebiaeth rhyngddi hi a'r datblygwr.
Rydym yn brin o amser ar y datganiad, ond dau gwestiwn cyflym a chryno iawn, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, amser cinio heddiw roeddwn yn falch o gynnal digwyddiad yr Agricultural Law Association yn y Senedd, ac roedd fy nghyd-Aelod, David Melding a nifer o'r Aelodau Cynulliad eraill yn bresennol. Y pwnc oedd datganoli trethu ac effaith y dreth stamp yn bennaf—y dreth trafodiadau tir—ar gymunedau gwledig yng Nghymru a'r gymuned amaethyddol. Tybed a gawn ni ddiweddariad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar gyflwyno datganoli trethi. Mae'n fy nharo i nad yw llawer o bobl o hyd yn wirioneddol ymwybodol o broses y datganoli hwnnw. Rydym ni ar hyn o bryd yn gweld problemau o ran y dreth trafodiadau tir, ond, yn amlwg, y flwyddyn nesaf bydd gennym ni ddatganoli rhannol y dreth incwm i Gymru hefyd. Felly, tybed a gawn ni ddiweddariad ar ba gyfathrebu sydd wedi digwydd rhwng Llywodraeth Cymru a phobl ledled Cymru i wneud yn siŵr eu bod yn deall ac yn gwerthfawrogi y newidiadau hyn yn llawn.
Ie. Mewn gwirionedd, rydym ni'n falch iawn o'r ffordd y cafodd y trefniadau treth eu gweithredu—trefniadau treth hanesyddol ar gyfer Cymru—oherwydd gwnaed y cyfan yn ddigidol. Roedd yn brosiect cymhleth iawn ac, mewn gwirionedd, nid oedd unrhyw broblemau o gwbl, sydd bob amser yn braf iawn, Llywydd.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid bob amser yn awyddus iawn i gael cyfle i draethu am dreth. Byddaf yn sicr yn trafod ag ef pa bryd y bydd ei ddatganiad nesaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr.
Yr un mor gryno, gobeithio, Jenny Rathbone.
Amser cinio, daeth y grŵp trawsbleidiol ar gamblo a'r grŵp trawsbleidiol ar blant a phobl ifanc at ei gilydd i glywed tystiolaeth bwysig iawn ac eithaf ysgytwol gan yr Athro Samantha Thomas, ar sail yr ymchwil y mae hi wedi'i gynnal yn Awstralia ar sut y mae'r diwydiant gamblo yn targedu plant a phobl ifanc. A rhag i ni gredu bod hyn yn broblem sydd wedi'i chyfyngu i Awstralia, ymwelodd â dwy ysgol yma ddoe, ym Mro Morgannwg a Phontypridd, lle'r oedd pobl ifanc yn gallu adnabod yr holl gwmnïau gamblo, lliw eu logo, a'r rhigymau a'r jôcs y maen nhw'n eu defnyddio yn eu hysbysebion. A dyma sut y mae'r diwydiant gamblo yn targedu plant a phobl ifanc. Yn Awstralia, maen nhw yn awr wedi gwahardd hysbysebion cyn y trothwy 8.30pm. Tybed a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog perthnasol ynglŷn â beth fydd ein polisi ni i amddiffyn plant a phobl ifanc rhag dod yn gaeth i gamblo.
Ie, rwy'n rhannu pryder yr Aelod ynglŷn â hyn, a gwnaethom ei drafod yn lled ddiweddar yn y Siambr. Ysgrifennodd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a minnau at yr Awdurdod Safonau Hysbysebu, ac rydym ni wedi cael ymateb eithaf cynhwysfawr. Llywydd, byddaf i'n ymchwilio i'r ffordd orau o rannu hynny ag Aelodau ac yn gwneud yn siŵr y caiff ei rannu cyn gynted â phosibl gan ei fod yn ailddatgan nifer o'r materion y mae Jenny Rathbone newydd eu codi.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Cyn inni symud ymlaen, a gaf i ymddiheuro i'r Siambr am y cyfeiliant cerddorol y prynhawn yma? Rydym ni'n credu ein bod ni wedi dod o hyd i'r tarddiad—mae'n gysylltiedig â'r gwynt. Rwy'n gobeithio y bydd yn dod i ben cyn bo hir. [Torri ar draws.] Dim jôcs. Ddylwn i ddim fod wedi sôn am hynny.