Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Galwaf ar arweinydd y tŷ i wneud y datganiad hynny—Julie James.

Diolch, Llywydd. Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Wedi'u hychwanegu at yr agenda heddiw y mae datganiadau ar y diweddariad i'r pontio Ewropeaidd ynghyd ag adroddiad ar gynnydd y cynllun cyflogadwyedd. Ac fel arfer, nodwyd y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, y gellir eu gweld ymysg papurau'r cyfarfod ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Arweinydd y tŷ, mae'r diffyg tryloywder gan Lywodraeth Cymru ynghylch yr oedi parhaus i ail gam y rhaglen Cyflymu Cymru yn peri pryder. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi wneud datganiad ar hyn. Yn ystod toriad yr haf, fel y gwyddoch, rwyf wedi ysgrifennu atoch ar sawl achlysur mewn ymdrech i ddeall y rhesymau dros yr oedi i weithredu cam 2 y cynllun, y rhoddwyd £80 miliwn o arian cyhoeddus iddo, ac a oedd fod cael ei ddyfarnu i'r cynigydd llwyddiannus erbyn diwedd mis Gorffennaf eleni. Y cyfan yr ydych chi wedi'i ddweud hyd yma yw, a dyfynnaf yma, bod

'y gwaith ar yr ymarfer caffael ar gyfer y prosiect olynol wedi bod yn gymhleth, gyda nifer o faterion annisgwyl yn codi yn ystod y broses, ac oherwydd cyfrinachedd masnachol dydw i ddim yn cael rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi ar y cymhlethdodau a'r problemau sydd wedi digwydd.'

Nid yw'r esgus o gyfrinachedd yn ddigon da. Mae llawer iawn o arian cyhoeddus wedi'i neilltuo i'r cynllun, mae miloedd o safleoedd sy'n parhau i gael eu gadael, ac mae'n rhaid gofyn y cwestiwn pam na sicrhaodd Llywodraeth Cymru fod cyfnod pontio di-dor o gam 1 i gam 2 yn y lle cyntaf. Felly, mae cyn lleied o fanylion ynghylch pryd y mae'r contract yn mynd i gael ei ddyfarnu, a phryd mae'n mynd i gael ei weithredu. Rwy'n credu bod hyn yn wael iawn, arweinydd y tŷ, ac a gaf i ofyn ichi gyflwyno datganiad brys fel y gallwn ni gael rhywfaint o atebion i'r cwestiwn hwn?

Cewch, byddaf yn cyflwyno datganiad cyn gynted ag y byddaf mewn sefyllfa i wneud hynny ar ble rydym ni'n sefyll gyda'r ail gam, ac mae'r sefyllfa yn dal i fod yr un peth â'r sefyllfa a ddisgrifiwyd yn yr ymateb ysgrifenedig a gawsoch dros yr haf.

Arweinydd y tŷ, byddwch yn gwybod bod rhywfaint o sensitifrwydd yn Abertawe ynghylch datblygiad preswyl arfaethedig yn gysylltiedig â phier y Mwmbwls, mater y mae'r ddinas wedi'i drafod am ddegawd neu fwy. Yn amlwg, mae'n ddealladwy bod y mater yn sensitif. Mae'r trigolion yn amlwg eisiau sicrhau y bydd y pier yn ddiogel, ond maen nhw hefyd eisiau sicrhau na chollir cymeriad y penrhyn.  Mae penrhyn y Mwmbwls yn amlwg yn dirwedd eiconig, sy'n adnabyddus yn rhyngwladol ac a ddefnyddir gan Croeso Cymru ac eraill i ddenu ymwelwyr i'r ardal. Mae hefyd, wrth gwrs, yn cyffinio â'r ardal o harddwch naturiol eithriadol, ac felly mae'r ardal o bwys strategol cenedlaethol.

Gyda hynny mewn golwg, a fydd Ysgrifennydd y Cabinet dros gynllunio yn gallu cyflwyno datganiad ar y mater hwn, a chadarnhau a yw hi'n ystyried galw'r cais cynllunio i mewn? Ymhellach, gyda golwg ar warchod treftadaeth amgylcheddol a naturiol, gallai'r datganiad hefyd fod yn gyfle i amlinellu unrhyw waith y mae'n ei wneud ar y cyd â'r Gweinidog ar gyfer twristiaeth er mwyn sicrhau na fydd datblygiadau cynllunio yn effeithio'n negyddol ar gyrchfannau treftadaeth a thwristiaeth yng Nghymru. Diolch yn fawr.

Nid yw penderfyniadau cynllunio unigol yn amlwg yn addas ar gyfer datganiad llafar agored ar lawr y Senedd. Felly awgrymaf fod yr Aelod yn ysgrifennu at y Gweinidog cynllunio, a bydd hi'n gallu dweud wrtho beth sy'n digwydd ynghylch y cais penodol hwnnw.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Mae'r un cyntaf yn ymwneud ag addysg ac mae'n gysylltiedig â phenderfyniad Cyngor Castell-nedd Port Talbot i gau Ysgol Gyfun Cymer Afan. Cawsom ddatganiad yn ddiweddar gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch cau ysgolion gwledig a'r ymgynghoriad yn ogystal â chanlyniad o hwnnw. Yn amlwg, hoffwn i gael diffiniad o'r hyn a ystyrir yn ysgol wledig, oherwydd mae ardaloedd yn y Cymoedd y gellid eu hystyried yn y categori hwnnw. Rwyf ar ddeall hefyd y bydd hynny'n dod i rym fis Tachwedd, ond mae'r penderfyniad wedi'i wneud yn yr haf, felly beth fydd effaith hyn? Rwy'n credu bod cyfle i ofyn cwestiynau mewn cysylltiad â'r agwedd arbennig honno i weld beth fydd effaith hyn, oherwydd nid yw'r cynnig i gau tan fis Medi nesaf, felly mewn gwirionedd bydd yn digwydd ar ôl mis Tachwedd, felly mae angen edrych yn ofalus iawn ar hynny.

Yr ail ddatganiad yw'r cwestiwn am Orkambi; mae'r cyffur hwnnw ar gyfer y rhai hynny sy'n dioddef o ffibrosis systig. Rwyf ar ddeall bod y cyffur yn effeithiol yn achos tua 50 y cant o'r bobl sy'n dioddef o'r cyflwr hwnnw. Ysgrifennais at Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Lles yn ystod yr haf gyda chwestiynau ysgrifenedig, ac rwyf wedi cael atebion sy'n dangos nad yw wedi cael trafodaethau â Vertex ei hun, ond mae wedi gofyn i'r Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru fynd i gyfathrebu â nhw. Mae angen inni edrych ar y goblygiadau. Gall y cyffur helpu pobl â ffibrosis systig, a'r hyn sy'n bwysig yw ei fod yn helpu pobl ifanc ac felly gall newid eu dyfodol. Felly, a gaf i ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ar sefyllfa Orkambi yn y GIG yng Nghymru i sicrhau ein bod, lle bynnag y bo modd, yn helpu'r bobl ifanc hyn i oresgyn cyflwr sy'n wirioneddol wanychol iddyn nhw ac sy'n gallu cwtogi eu bywydau?

Ar y cyntaf o'r rheini, yn amlwg, mae cau ysgol mewn ardal Aelod yn fater arwyddocaol, bob amser, ond nid yw'n rhywbeth y bydd y Llywodraeth yn gwneud datganiad llafar arno. Byddwn yn awgrymu ichi godi hyn gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg—y manylion ynghylch y cau hwnnw—i weld a yw'n fater i Lywodraeth Cymru. Fel arfer, fel y gŵyr yr Aelod, mae'n fater i'r cyngor lleol. Nid ydym fel rheol yn gwneud sylwadau ar faterion o'r fath, yn enwedig mor bell ymlaen llaw.

O ran Orkambi, rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi gwneud datganiad ysgrifenedig. Mae wedi clywed eich sylwadau heddiw. Rwy'n siŵr os bydd angen rhoi diweddariad i'r Aelodau, bydd yn hapus i wneud hynny.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ar yr oedi parhaus i gyflwyno ail gam y band eang cyflym gan Cyflymu Cymru? Bwriedir i'r ail gam ymestyn y band eang cyflym iawn i'r adeiladau hynny nad ydyn nhw'n rhan o gynllun gwreiddiol Cyflymu Cymru nac o gyflwyniad masnachol cwmnïau telathrebu yn y tair blynedd nesaf. Fodd bynnag, mae'r prosiect wedi dod ar draws yr hyn a elwir gan arweinydd y tŷ yn 'faterion anrhagweladwy'. Er fy mod eisoes wedi ysgrifennu at yr arweinydd yn tynnu sylw at un achos, mae penderfyniad Openreach i beidio â chyflwyno band eang cyflym iawn yn llesteirio dymuniad un cwmni i ehangu yng Nghaerdydd. A gaf i ofyn i arweinydd y tŷ ddod a gwneud datganiad yn y Siambr hon ar y mater pwysig iawn hwn, os gwelwch yn dda?

Ie, wel, fel yr ymatebais i Russell George, rydym ni'n dal yn y sefyllfa o roi trefn ar y broses gaffael, a chyn gynted ag y byddwn mewn sefyllfa i adrodd yn ôl gyda datganiad, byddaf yn sicr yn gwneud hynny.

Codais i'r mater o'r cynnydd sydyn mewn troseddau cyffuriau a throseddau sy'n gysylltiedig â chyffuriau cyn y toriad, a hoffwn dynnu sylw at ystadegyn arall sydd ar gael ers mis Awst, pan nad oeddem yma, sef y cynnydd o 29 y cant yn nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â fentanyl yng Nghymru ac yn Lloegr, ac mae hynny'n rhywbeth y dylem ni oll fod yn bryderus yn ei gylch. Mae'n bryderus iawn bod mwy o ddefnydd o—dydw i ddim yn gwybod a alla i ei ddweud yn gywir, ond carfentanil yw ef, a ddefnyddir mewn gwirionedd fel tawelydd eliffantod. Felly, mae rhai mathau o gamddefnydd o gyffuriau yn gostwng tra bod eraill yn codi.

Rwyf wedi gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru ar ei pholisi cyffuriau ac unwaith eto pwysleisiais yr angen am syniad o'r rheolau defnyddio sylweddau a reolir, fel y dadleuwyd gan ein comisiynydd heddlu a throseddu Arfon Jones. Nid wyf yn credu ei fod yn rhywbeth y gallwn ni eistedd arno nawr. Rwyf wedi cysgodi'r heddlu—gwn fod Aelodau eraill o'r Cynulliad wedi gwneud hynny yn ddiweddar—ac maen nhw'n dweud wrthyf fod cynnydd mewn troseddau cyffuriau. Ceir rhywbeth o'r enw 'cuckooing', lle maen nhw'n cymryd drosodd gartrefi pobl oedrannus ym Mhort Talbot— maen nhw'n dod o Birmingham a lleoedd eraill yn y DU, yn cymryd drosodd eu cartrefi, ac yn defnyddio'r tai fel man i ddelio mewn cyffuriau. Mae hyn yn rhywbeth y mae'n rhaid inni siarad amdano, yn llawer mwy cyffredin, a gobeithio y gallwn gael rhywfaint o gynnydd ar hyn gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol.

Roedd yr ail gais a oedd gennyf heddiw hefyd yn ymwneud â'r Ysgrifennydd dros Iechyd—rwyf yn addo nad wyf yn canolbwyntio'n ormodol ar un unigolyn. Ond gwelais yng nghofnodion y bwrdd iechyd cymunedol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg bod diffyg o £32 miliwn yn y Bwrdd Iechyd penodol hwnnw, ac maent ar hyn o bryd mewn trafodaethau â Llywodraeth Cymru ynghylch cynlluniau yn y dyfodol. Hoffwn gael datganiad gan Lywodraeth Cymru yn dweud wrthym sut y maen nhw'n ymyrryd yn y materion hyn, oherwydd os bydd ein byrddau iechyd yn parhau i gael eu camreoli'n ariannol yn y ffordd hon—byddwn yn dweud bod diffyg o'r fath yn systematig—yna dylem fod yn gwybod hynny fel Aelodau Cynulliad, a gwybod sut yr ydych chi'n ymdrin â hynny fel Llywodraeth Cymru.

Dydw i ddim yn credu ei fod yn systematig. Bydd y Gweinidog dros iechyd mewn gwirionedd yn ateb cwestiynau yn y Siambr yfory, felly bydd cyfle ichi roi cwestiynau iddo yfory. Os nad ydych chi'n gallu mynd at wraidd y pethau hynny yfory, yna rwy'n awgrymu eich bod yn ysgrifennu—dydw i heb glywed am y cyffur a grybwyllwyd gennych; beth ddywedoch chi oedd e—tawelydd eliffantod? Mae'n swnio'n ofnadwy. Felly, os ydych chi eisiau anfon rhagor o fanylion am hynny ataf, rwy'n fwy na pharod i godi'r mater gydag ef, os nad yw'n gallu ei ateb yn y cwestiynau yfory. Nid oeddwn wedi clywed am hynny o'r blaen.

Arweinydd y tŷ, rwyf wedi cysylltu ag etholwr y ganwyd ei phlentyn â chyflwr genetig o'r enw achondroplasia, sy'n fath o gorachedd. Ac mae fy etholwr yn hynod o bryderus ynghylch y sioeau reslo corachod sy'n dod i'r DU fis nesaf gyda grŵp teithiol o'r UD. Mae'n cyfeirio at bobl â chorachedd fel 'midgets', sef ffordd sarhaus iawn o siarad am bobl, ac mewn gwirionedd ymddengys yn debyg iawn i sioe fympwyol o oes Fictoria. Rwy'n bryderus iawn am hyn, ac mae fy etholwr yn ofidus iawn, gan fod ganddi blentyn â chorachedd, ac yn anffodus mae un o'r sioeau hyn ar y gweill ar gyfer Caerdydd, ac un arall yn Abertawe. Felly, tybed a oes unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud o ran rhoi barn am gynnal y mathau hyn o sioeau.

Wel, diolch am dynnu ein sylw at hynny. Rwy'n credu bod hynny'n swnio'n gwbl warthus. Dim rhyfedd bod eich etholwr yn bryderus iawn. Yn amlwg, rydym ni'n gwbl ymrwymedig i sicrhau bod unrhyw un gydag unrhyw fath o gyflwr gwahanol, yn cael ei drin fel aelod cyflawn a chyfartal o'n cymdeithas, ac nid yw hyn yn swnio fel y math o beth yr hoffem ni  ei annog o gwbl. Tybed a oes modd inni gael sgwrs am hyn y tu allan, i weld pa fanylion yn union sydd gennych, er mwyn imi allu ei drafod â gwahanol Weinidogion sydd efallai yn gallu—gallwn ddod o hyd i ffordd o ganfod sut y cafwyd trwydded neu unrhyw beth, oherwydd nid wyf yn gwybod unrhyw beth o'r manylion. Ond hoffwn i achub ar y cyfle hwn i ail-bwysleisio ein bod yn cymryd ein dyletswydd yn ddifrifol iawn i ystyried effaith unrhyw beth o'r fath ar gydraddoldeb, ar gyfer unrhyw un ag unrhyw gyflwr, cefndir neu unrhyw beth arall gwahanol. Byddwn i'n cael fy arswydo i ganfod bod y math hwn o beth yn digwydd—nid yw'n fath o beth yr hoffem ni ei annog o gwbl. Felly, tybed a oes modd cael sgwrs am y manylion, ac yna gallem weld a fyddai rhyw fath o ymateb yn briodol gan y Llywodraeth.

Dau beth sydd gennyf fi, arweinydd y tŷ. Yn gyntaf, pryd y gallwn ni ddisgwyl diweddariad ar benderfyniad Llywodraeth Cymru am goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, ac a fydd hynny'n cael ei ddwyn i'r Siambr hon? Rydym wedi cael yr ymchwiliad cyhoeddus, a ddaeth i ben yn gynharach eleni. Ac rydym hefyd, rwy'n credu, wedi cael y diwydrwydd dyladwy dros yr haf—dyna oedd y cynllun gwreiddiol beth bynnag. Felly, pe gallech roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynghylch yr amser ar gyfer hynny. Oherwydd, beth bynnag yw penderfyniad Llywodraeth Cymru, mae'n mynd i fod yn hanfodol bwysig i bobl yng Nghasnewydd a'r De-ddwyrain, ac yn wir i economi ehangach Cymru, fod naill ai'r llwybr du a ffefrir gan y Llywodraeth yn cael ei fabwysiadu neu, os na fydd hynny'n digwydd, fod y Llywodraeth yn dechrau cyn gynted â phosibl i wneud cynlluniau wrth gefn ar gyfer dewis amgen, a gefnogir gan lawer o bobl yn y Siambr hon, rwy'n gwybod.

Yn ail, mae'n bleser gennyf groesawu Chief Chinamhora o Zimbabwe i dderbyniad yn y Cynulliad, amser cinio yfory. Dyma ei ymweliad cyntaf—wel, yn gyntaf i Ŵyl Fwyd y Fenni, ac yn ail i Gymru. Mae'n edrych ymlaen at ei ymweliad. Dydw i ddim yn siŵr a fydd cynrychiolydd Llywodraeth Cymru yno, ond, os na, yna efallai y gallai Llywodraeth Cymru anfon eu dymuniadau gorau at y Chief Chinamhora, sy'n teimlo'n llawn cyffro ynghylch cwrdd â phawb yma. Mae'n bwysig iawn y caiff hyn ei ystyried yn ffordd o wella cysylltiadau rhwng Cymru a Zimbabwe, a chyfandir Affrica ehangach hefyd. Gwn fod John Griffiths hefyd wedi chwarae rhan bwysig, ynghyd â mi a Love Zimbabwe, i wneud yr ymweliad hwn yn bosibl.

Wel, mae hynny'n swnio'n wych. Mae Alun Davies yn gwneud arwydd imi ei fod yn mynd yno, felly bydd presenoldeb gan y Llywodraeth yno. Rwy'n falch iawn o glywed ei fod hefyd wedi bod i Ŵyl Fwyd y Fenni. Mae croeso mawr yn wir i unrhyw beth y gallwn ei wneud i arddangos y bwyda'r diod hynod o dda ledled Cymru i gydweithwyr ledled Affrica a'r byd, felly rwy'n falch iawn o'i groesawu yma.

O ran yr M4, rydym yn disgwyl cael adroddiad yr ymchwiliad cyhoeddus cyn hir, ac yna byddai'n rhaid gwneud y penderfyniad ar a ddylid rhoi caniatâd cynllunio a'r gorchmynion statudol. Bydd hyn, ynghyd ag adroddiad yr arolygydd, yn destun dadl pwyllgor a phleidlais yn y Siambr hon, fel y cytunwyd, i lywio'r penderfyniad terfynol ar a ddylid bwrw ymlaen. Dydw i ddim mewn sefyllfa i roi union fanylion yr amserlen ar gyfer hynny, ond rydym wedi ymrwymo i wneud hynny ar lawr y Senedd.

Dau fater, arweinydd y tŷ. Un yw fy mod yn bryderus iawn am y ddau adroddiad a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan Gronfa Blant y Cenhedloedd Unedig ynghylch maint y difrod i blant gan lygredd aer. Mae un o'r adroddiadau yn dweud bod plant mewn tua 2,000 o ysgolion ledled y DU yn agored i lefelau llygredd nitrogen deuocsid anghyfreithlon a pheryglus. Rwy'n drist i ddweud bod sawl un ohonyn nhw yn fy etholaeth i. Maen nhw'n tynnu sylw at y lefelau llygredd y mae plant yn dod i gysylltiad â nhw ar y daith i'r ysgol. Mae'r ail adroddiad yn tynnu sylw at y niwed i'r plentyn yn y groth drwy'r effaith ar y brych a pheryglon o enedigaeth gynamserol, pwysau geni isel a chlefydau anadlol mewn plant.

Felly, tybed a oes modd, o gofio bod gennym ni oll ddyletswydd absoliwt i wneud ein gorau glas i amddiffyn plant, inni gael dadl yn ystod amser y Llywodraeth ar y mater cymhleth hwn. Nid yw'n ymwneud â sicrhau rhagor o drafnidiaeth gyhoeddus yn unig, ond hefyd am newid arferion pobl. Mae'n gymhleth, ac nid yw'n rhywbeth y gallwn ni ei wneud ar ein pennau ein hunain, ond mae'n ymddangos i mi fod hyn yn broblem gynyddol ac yn rhywbeth y bydd angen inni wneud llawer mwy amdano.

Yr ail fater yw fy mod i'n meddwl tybed a oes modd inni gael dadl agored ar ddyfodol dysgu oedolion yn y gymuned yng Nghymru. Rwy'n sylweddoli bod yr ymgynghoriad wedi cau erbyn hyn, ac rydym yn edrych ymlaen at glywed canlyniadau'r ymgynghoriad hwnnw. Ond mae'n ymddangos i mi, wedi cyfarfod ag arweinwyr Dysgu Oedolion Cymru y bore yma, fod hwn yn fater cymhleth iawn o ran y ffordd fwyaf priodol o sicrhau bod pob oedolyn ledled Cymru yn cael mynediad at ddysgu o ansawdd uchel i ymdrin â her gwaith yn y dyfodol. Dydw i ddim yn credu bod atebion pendant i hyn, ac felly byddai'n ddefnyddiol cael dadl cyn y bydd y Llywodraeth yn gorfod penderfynu ar yr union gamau i'w cymryd.

Diolch ichi am hynny. O ran ansawdd yr aer, yn amlwg yn ddiweddar, fe wnaethom ymgynghori ar y fframwaith parth aer glân yng Nghymru, ac ar hyn o bryd rydym ni'n ystyried yr ymatebion. Mae hynny'n adeiladu ar ystod o gamau gwella ansawdd aer, gan gynnwys cronfa ansawdd aer newydd gwerth £20 miliwn a chamau gweithredu i leihau lefelau nitrogen deuocsid.

Byddwn yn cyhoeddi ein cynllun aer glân ein hun, sy'n ymgorffori mwy na llygredd traffig ffyrdd—rhai o'r materion a gododd Jenny Rathbone—i ymgynghori arno yn gynnar yn 2019. Mae hynny'n golygu lleihau lefelau nitrogen deuocsid a nodi'r camau gweithredu y byddwn yn eu cymryd i gydymffurfio â therfynau ansawdd yn yr amser byrraf posibl. Ym mis Ebrill, ail-lansiwyd ein gwefan ansawdd aer er mwyn gwella rhagolygon ansawdd aer, gydag adran newydd ar gyfer ysgolion a chyngor iechyd. Felly, rwy'n credu bod gennym lawer o gamau gweithredu parhaus ar hyn o bryd o ran hynny. Fel y dywedais, byddwn yn cyhoeddi cynllun ar gyfer ymgynghori arno yn gynnar y flwyddyn nesaf.

O ran dysgu oedolion yn y gymuned, mae'r Gweinidog yn gwneud datganiad ar y cynllun cyflogadwyedd y prynhawn yma, sy'n cynnwys materion ar ddysgu yn y gymuned, felly mae'n dda iawn eich bod wedi codi hyn nawr.

Arweinydd y tŷ, byddwch wedi gweld y datganiadau gan y Farwnes Hale dros y ddwy flynedd ddiwethaf, Llywydd y Goruchaf Lys, a byddwch wedi gweld y datganiadau gan uwch farnwriaeth a llawer o gyfreithwyr, am y ffordd y mae'r Torïaid mewn gwirionedd wedi dinistrio'r system cymorth cyfreithiol, ac wedi dadrymuso o ganlyniad gymunedau cyfan, yn ogystal â rhai o'r bobl dlotaf a mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, o gael y math o gyngor a chymorth a ddylai fod ar gael iddynt mewn unrhyw gymdeithas wâr naturiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu dros y blynyddoedd, drwy Cyngor ar Bopeth, drwy gyllid o grwpiau trydydd sector sy'n darparu cyngor, feysydd i wrthsefyll yr amddifadedd hwn—rhyw fath o wrthsafiad i'r toriadau dinistriol hynny. Ond tybed a oes modd cael datganiad gan y Llywodraeth ar fater cael mynediad i gyfiawnder yng Nghymru, a hefyd y mater o sut y gallwn mewn gwirionedd ddechrau tynnu at ei gilydd ac ail-greu system cymorth cyfreithiol newydd i Gymru—system a fydd mewn gwirionedd yn darparu hawliau, cyngor a chymorth i bobl yng Nghymru. Ni fydd y Torïaid yn gwneud hynny ac rydym yn gwybod bod yn rhaid inni wneud rhywbeth yn amlwg i rymuso rhai o'n cymunedau tlotaf.

Ryw'n cytuno'n llwyr â Mick Antoniw bod dinistrio'r system cymorth cyfreithiol wedi bod yn niweidiol ar draws y bwrdd, mewn gwirionedd i'n democratiaeth, oherwydd heb fynediad at reol y gyfraith nid oes gennych ddemocratiaeth. Bellach mae gennym sefyllfa lle mae nifer fawr o bobl na allan nhw gael mynediad at hawliau cyfreithiol oherwydd, yn syml, na allan nhw ei fforddio. Caiff hynny effaith niweidiol iawn ar bolisi cymdeithasol a chyfiawnderau ar draws y bwrdd, nid yn unig yn y pen isaf. Er enghraifft, mae'r diffyg mynediad at gymorth cyfreithiol priodol o ran cam-drin domestig, tai a ffoi rhag trais yn y cartref yn fater difrifol iawn. Mae'r Aelod yn tynnu sylw at y ffaith ein bod eisoes wedi gwneud cryn dipyn o ran cynorthwyo asiantaethau cynghori i gamu i'r adwy ryw ychydig, ond dim digon o gwbl. Byddwn yn sicr yn hapus i drafod â fy nghyd-aelod, y Gweinidog dros wasanaethau cyhoeddus beth y gallwn ni ei wneud i ddwyn ynghyd dull cynhwysfawr o weithredu ar gyfer hynny a dod â rhywbeth yn ôl i'r tŷ hwn pan fyddwn ni wedi gwneud hynny.

Arweinydd y Siambr, yr Athro Emeritws Keith Barnham, cymrawd ymchwil nodedig yr adran ffiseg, Coleg Imperial Llundain, yw'r gwyddonydd diweddaraf i ddweud y dylai carthu a dympio mwd oddi ar wely'r môr y tu allan i orsaf pŵer niwclear Hinkley Point ddod i ben, er lles iechyd a diogelwch. Mae'n ffisegydd gronynnau ynni uchel—yr arferent eu galw'n ffisegwyr niwclear. Mae e'n dweud, a dywedodd ddoe ar y cofnod mewn cynhadledd i'r wasg, bod y gronynnau poeth o wraniwm a plwtoniwm—a allai fod yn y mwd oherwydd y digwyddiadau yn y 1960au, a gadarnhawyd gan Magnox—na fyddent yn cael eu canfod gan gama sbectrosgopeg, sef yr unig ffordd y profwyd y mwd. Felly, o safbwynt y dyn cyffredin, dim ond gama profion a wnaed; dylid fod wedi cynnal profion alffa a sbectrometreg màs hefyd. Felly, cwestiwn syml iawn a hoffwn gael ateb neu ddatganiad gan y Llywodraeth: a yw'r athro prifysgol blaenllaw hwn, gwyddonydd arall—? A allech chi roi datganiad inni a yw e'n gywir, a yw'n wyddonol gywir? Dyna'r cyfan yr ydym ni eisiau ei wybod.

Wel, Llywydd, dydw i ddim mewn sefyllfa i ddweud a yw gwyddonydd yn wyddonol gywir neu beidio. Rwyf mewn sefyllfa i ddweud bod pennaeth Cyfoeth Naturiol Cymru eisoes wedi gwneud datganiad ar safbwynt Llywodraeth Cymru ar y mwd, a dywed nad yw'n ymbelydrol yn uwch na'r lefelau cefndir arferol.

Dydych chi heb ateb y cwestiwn hwn erioed. Ddim erioed.

Mike Hedges.

Mae gennyf ddau gwestiwn i arweinydd y tŷ, un ohonynt yr wyf yn credu bod arweinydd y tŷ wedi dod i arfer ag ef erbyn hyn: a gaf i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am gamau gweithredu Llywodraeth Cymru ar gau Virgin Media yn Abertawe? Yn anffodus, rwy'n dweud 'cau' nawr; cyn inni dorri am yr haf roedd yn 'gau arfaethedig'. A gaf i ofyn am ddatganiad ar hynny?

A gaf i hefyd ofyn am ddatganiad ar fanciau a llythyrau derbyniadau UCAS yn Gymraeg? Y llynedd, cefais eglurhad y byddai banc Lloyds yn eu derbyn ar ôl gwrthod yn gychwynnol. Eleni, rwyf wedi cael Santander yn egluro eu bod yn eu derbyn ar ôl gwrthod yn gychwynnol. Naill ai gallaf gael eglurhad gan y banciau mawr, yn flynyddol, un ar y tro, neu gall Llywodraeth Cymru gynnal trafodaeth â nhw a gwneud datganiad i'r cyfarfod llawn.

Ie, wel, ar hynny dydw i ddim yn gweld rheswm pam na ddylem allu gwneud hynny. Byddaf yn sicr yn ymchwilio i hynny. Dydw i ddim yn deall pam mae'n rhaid inni fynd drwy'r broses o nhw yn gwrthod, ac yna ni'n cysylltu â nhw er mwyn iddyn nhw ddweud 'ie'. Rwy'n credu bod nifer o Aelodau yn y Siambr wedi cael sgwrs debyg, felly rwy'n hapus i weld beth y gallaf ei hwyluso o ran y gwasanaeth ledled Cymru ar hynny.

O ran Virgin Media, ie, yn hollol. Mae'n amlwg erbyn hyn y bydd y safle'n cau. Mae'r tasglu, fel y deallaf, ar waith ond byddaf yn trafod â fy nghyd-weinidog Ken Skates i ddod â'r newyddion diweddaraf i'r tŷ, nawr bod cadarnhad o'r cau wedi'i wneud, gan fod nifer fawr o Aelodau y bydd hyn yn effeithio ar eu hetholwyr.

Gan gynnwys chi eich hun.

Gan gynnwys fi fy hun, ie.

Mae gennyf ddau gwestiwn i arweinydd y tŷ. Byddai'n ddefnyddiol cael datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ar fwd Hinkley Point a dympio oddi ar Fae Caerdydd, a ddechreuodd yr wythnos diwethaf. Mae fy etholwyr wedi codi pryderon ynghylch y diffyg asesiad o effaith amgylcheddol a samplu annigonol o haenau dyfnach o fwd.

Fy ail gwestiwn yw a gaf i ofyn am ddiweddariad gan y Gweinidog dros yr amgylchedd am y gwaith biomas yn y Barri. A fyddai hi'n gallu rhyddhau pob gohebiaeth â datblygwyr a chyhoeddi ei phenderfyniad ynghylch a yw'r datblygiad arfaethedig yn dod o dan Atodlen 1 i'r Rheoliadau? A yw'r Gweinidog dros yr amgylchedd yn ymwybodol o'r cais i Bwyllgor Cynllunio Bro Morgannwg gan y datblygwyr am dystysgrif datblygiad cyfreithlon mewn perthynas ag Angorfa 31, Wimborne Road, y Barri, sy'n cynrychioli datblygiad sylweddol yn y cynlluniau ar gyfer y gwaith biomas yn nociau'r Barri a'r cyfleuster storio cynnyrch naddion pren, cyn cymeradwyo'r cyfleuster hwn?

Diolch i chi am y ddau gwestiwn hynny. Ar hyn o bryd, byddai'n amhriodol i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig wneud datganiad oherwydd bod proses gyfreithiol ar y gweill sy'n ceisio sicrhau gwaharddeb i atal y drwydded forol. Felly, fel y dywedais yn gynharach, mae Cyfoeth Naturiol Cymru eisoes wedi cadarnhau eu sefyllfa, ond mae proses gyfreithiol ar y gweill, felly ni fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu gwneud datganiad tra bod y broses honno'n mynd rhagddi.

O ran yr ail gwestiwn, bydd y Gweinidog dros yr Amgylchedd yn gwneud penderfyniad cyn bo hir ynghylch yr angen i gael asesiad o'r effaith amgylcheddol i fynd gyda'r cais cynllunio sydd ar hyn o bryd ger bron Cyngor Bro Morgannwg. O ran cyhoeddi gohebiaeth, fe wnaethom ni ei gyhoeddi hyd at fis Gorffennaf ar ôl eich cais diwethaf. Rwy'n siŵr y gallwn edrych eto i weld a oes unrhyw beth ychwanegol.

Mater i'r awdurdod yw cais am dystysgrif cyfreithlondeb i Gyngor Bro Morgannwg. Ni allwn ni wneud sylw, oherwydd mae'n rhaid inni aros yn ddi-duedd yn rhinwedd ein swyddogaeth ffurfiol pe byddai'r achos yn dod ger ein bron yn ddiweddarach drwy apêl. Ond yr ateb byr i'ch cwestiwn yw y gwneir y penderfyniad cyn bo hir ynghylch a ddylid cynnal asesiad o'r effaith amgylcheddol.

Diolch i arweinydd y tŷ.