1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael mewn perthynas â chyfiawnder gweinyddol yng Nghymru? OAQ52642

Yr wythnos diwethaf, noddais weithdy yma yn y Senedd ar gyfraith gyhoeddus a chyfiawnder gweinyddol yng Nghymru a drefnwyd gan ysgol y gyfraith ym Mhrifysgol Bangor. Daeth llawer o bobl i'r digwyddiad, a daeth ag academyddion blaenllaw, ymarferwyr, deddfwyr a llunwyr polisi ynghyd i drafod heriau presennol a chyfleoedd ar gyfer cyfiawnder gweinyddol yng Nghymru.

Gwnsler Cyffredinol, fe fyddwch yn ymwybodol fod Llywydd y Goruchaf Lys, yr Arglwyddes Ustus Hale, ei rhagflaenwyr, llawer o adroddiadau gan Gymdeithas y Cyfreithwyr a sefydliadau ymchwil eraill wedi nodi'r ffaith bod newidiadau i gymorth cyfreithiol o dan y Llywodraeth hon i bob pwrpas wedi cael gwared ar gymorth cyfreithiol i'r rhan fwyaf o boblogaeth ein cymdeithas ac nad oes mynediad at gyfiawnder yn bodoli mwyach. Maent hefyd yn nodi mai'r bobl yr effeithir arnynt fwyaf yw menywod, plant, pobl anabl a phobl dlawd—a byddai unrhyw un yn credu y gallai hyd yn oed fod yn un o bolisïau bwriadol y Llywodraeth Dorïaidd hon.

Yng Nghymru, ni allwn oddef system lle ceir mynediad mor gyfyngedig at gyfiawnder mwyach, a thybed a allech ystyried a ddylai Llywodraeth Cymru gyflwyno datganiad sy'n archwilio problem mynediad at gyfiawnder, a hefyd beth allai fod yn ateb Cymreig i ddechrau gwella'r canlyniadau. Rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn rhoi llawer o arian i rwydweithiau cyngor ac ati; efallai fod yna gyfle yn awr i ddwyn y rhain ynghyd mewn fframwaith cyffredin er mwyn bod yn gnewyllyn o bosibl i system cymorth cyfreithiol newydd i Gymru.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau? Cytunaf yn llwyr â'i sylwadau ynglŷn â safbwynt Llywodraeth y DU mewn perthynas â thoriadau i gymorth cyfreithiol, ac yn wir, cau llysoedd a chamau eraill tuag yn ôl. Cytunaf yn llwyr ag ef fod effaith hynny, o ran mynediad pobl at gyfiawnder, yng Nghymru a ledled y DU, wedi bod yn hynod niweidiol, ac yn wir, yn waradwyddus. Roedd peth o'r drafodaeth a gafwyd yn y gweithdy yn ddiweddar yn canolbwyntio, rwy'n credu, ar y pwynt sydd wrth wraidd ei gwestiwn, sef bodolaeth system gyfiawnder gweinyddol, os mynnwch, sy'n edrych ar sut y gallwn wneud pethau'n wahanol yng Nghymru, fel y gallwch leddfu rhai o effeithiau llymach y toriadau i gymorth cyfreithiol drwy sicrhau bod mynediad at gyfiawnder gweinyddol, o leiaf, yn haws i unigolion. Credaf ei bod yn anodd meddwl am honno ar hyn o bryd fel system sy'n gwbl gydlynol. Mae wedi'i datblygu dros nifer o flynyddoedd ac mewn ffyrdd gwahanol, a chredaf fod rhan o gymhlethdod y system honno yn her i unigolion sy'n chwilio am gyfiawnder.

Yn amlwg, fe fydd yn ymwybodol fod y rhan honno o'r system gyfiawnder gweinyddol, y system dribiwnlysoedd, yn destun gwaith sydd ar gychwyn gan Gomisiwn y Gyfraith i edrych ar sut y gellir ad-drefnu a symleiddio'r system a'i gwneud yn llawer mwy cydlynol. Unwaith eto, rhoddwyd llawer o'r ddeddfwriaeth sy'n llywodraethu'r tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru ar waith, cafodd ei phasio, cyn dyddiau datganoli. Felly, ein gorchwyl yw edrych mewn modd systematig a chydlynol ar y rhan honno o'n system gyfiawnder ddatganoledig—os gallaf ddefnyddio'r term hwnnw—a gwneud pethau'n haws efallai i unigolion sy'n ceisio iawn. Un o'r agweddau eraill y credaf y dylid eu hystyried yn dilyn y trafodaethau hynny yn gynharach yn yr wythnos yw'r gwaith sydd ar gychwyn gan brifysgolion Bangor a Chaerdydd ar y cyd i fapio rhai o'r llwybrau ar gyfer ceisio iawn yn rhai o'r meysydd lle mae angen i bobl wneud hynny—ym maes addysg a'r maes tai—fel ein bod yn ei gwneud yn haws i'r cyhoedd ddeall sut y gellir mynd ati i fynnu eu hawliau.

Roeddwn yn falch iawn o weld y Cwnsler Cyffredinol yn y gweithdy cyfiawnder gweinyddol yr wythnos diwethaf, nid yn unig i gyflwyno'i araith ei hun ond yn aros wedyn. Cafodd y gweithdy ei drefnu'n dda iawn gan Sarah Nason o Brifysgol Bangor.

Wrth i'r gwahaniaeth gynyddu rhwng ein cyfraith yng Nghymru ac yn Lloegr, daw'n fwyfwy pwysig i'r Aelodau ymgysylltu â hynny. Roeddwn yn awyddus i sefydlu, a chyda phobl eraill, fe sefydlais y grŵp trawsbleidiol ar y gyfraith i geisio gwella'r cysylltiadau hynny. Yn araith y Cwnsler Cyffredinol, credaf iddo nodi chwe egwyddor sylfaenol cyfiawnder gweinyddol yng Nghymru, a thybed a yw'n ystyried bod yr egwyddorion hynny yn ddisgrifiad o'r system fel y mae ar hyn o bryd, neu a ydynt yn cynrychioli ei ddyhead ar gyfer sut y byddai'n hoffi i'r system ddatblygu yn y dyfodol.

Wel, credaf mai'r pwynt yr oeddwn yn ceisio'i wneud yn fy sylwadau i'r gweithdy, mewn gwirionedd, oedd mai gwneud y penderfyniadau cywir yn y lle cyntaf a ddylai fod yn brif amcan, ac mai'r penderfyniadau a wneir gyda'r egwyddorion hynny mewn golwg a ddylai ein harwain at y canlyniad hwnnw. Ond roeddwn hefyd yn nodi cymhlethdod y system bresennol, a'r disgwyliad a ddylai fod gan unigolion y gall pob unigolyn geisio iawn yn y ffordd sydd fwyaf cyfleus iddynt hwy. A hefyd, yn ogystal ag egwyddor cydraddoldeb mynediad a chydraddoldeb mynediad at gyfiawnder, y gallwn ddisgwyl bod penderfyniadau gweinyddol yn ein harwain at Gymru fwy cyfartal, os caf ei roi felly, er mwyn sicrhau bod penderfyniadau a wneir gan dribiwnlysoedd a chomisiynwyr ac ombwdsmyn o fewn y system gyfiawnder gweinyddol yn ein harwain at y canlyniad hwnnw, sy'n un o ddyheadau'r Llywodraeth hon.