Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, a ydych chi'n cytuno â mi a Gweinidog yr Amgylchedd bod y setliad llywodraeth leol presennol yn sylfaenol annheg?

Na, nid wyf i'n cytuno â hynny o gwbl. Ceir materion cymhleth yn ymwneud â sut y mae'r setliad yn gweithio, a chytunwyd yn llwyr ar y cwbl drwy'r fformiwla ariannu gyda phartneriaid awdurdod lleol ac, fel y dywedodd fy nghyd-Weinidog, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn ddiweddar iawn, fe'i gwnaed mewn ymgynghoriad â'r grwpiau sector a CLlLC. Roedd yn fformiwla y cytunwyd arni ac fe'i dosbarthwyd ar y sail honno, fel y byddech chi'n ei ddisgwyl.

Arweinydd y tŷ, mae Gweinidog yr amgylchedd yn llygad ei le: mae'r setliad llywodraeth leol hwn yn annheg ac yn anghytbwys. Mae'r setliad cyllid llywodraeth leol yn dangos y bydd pob un o'r chwe awdurdod yn y gogledd yn cael gostyngiad i'w cyllid o flwyddyn i flwyddyn, ac, mewn cymhariaeth, bydd saith—saith—o'r 12 awdurdod yn y de yn cael cynnydd, neu barhad, i lefel y cyllid o'r llynedd. Felly, yn gyntaf, mae'n amlwg bod gennym ni raniad rhwng y gogledd a'r de, ac i ychwanegu at hynny—i ychwanegu at hynny—ddoe, roedd y Prif Weinidog—[Torri ar draws.]

Mae angen i ni glywed arweinydd yr wrthblaid. Gadewch iddo ofyn ei gwestiwn, os gwelwch yn dda. [Torri ar draws.] Gadwch iddo ofyn ei gwestiwn.

Diolch, Lywydd.

I ychwanegu at hynny, ddoe, roedd y Prif Weinidog yn bwriadu cynnal cyfarfod cyfyngedig Llafur yn unig gydag arweinwyr cyngor a oedd hefyd yn annog Llywodraeth Cymru i ailystyried setliad y gyllideb, er gwaethaf y ffaith mai'r rhain oedd yr union gynghorau a oedd yn cael ochr orau'r fargen oherwydd ffrindgarwch Llywodraeth Cymru. [Torri ar draws.] Roedd chwech o'r saith awdurdod lleol a gynhaliodd neu a gynyddodd eu cyllid yn y setliad cyllid hwn yn gynghorau dan arweiniad Llafur. Ni allech chi wneud y pethau hyn i fyny, arweinydd y tŷ. Onid ydych chi'n cytuno â'ch cyd-Aelodau Llafur bod y setliad yn sylfaenol wallus a bod angen adolygu'r fformiwla ariannu, oherwydd cynghorau ac awdurdodau gwledig y gogledd fydd yn ysgwyddo baich y toriadau hyn gan y blaid Lafur?

Wel, mae arweinydd yr wrthblaid yn dweud na allwch chi wneud y pethau hyn i fyny ac yna'n mynd ati i wneud hynny. Ni allaf ond ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth ateb rhan gyntaf ei gwestiwn: cytunir ar y fformiwla ariannu bob blwyddyn gyda llywodraeth leol. Eisteddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn yr is-grŵp cyllid, a chytunodd arweinwyr yr awdurdodau lleol ar y gyfres ddiweddaraf o newidiadau i'r fformiwla. Ar y cyfan, mae'r newidiadau hynny yn rhai a oedd yn ffafrio rhannau mwy gwledig o Gymru gan eu bod yn ychwanegu cynyddran ychwanegol at y gydnabyddiaeth o deneurwydd poblogaeth yn y ffordd y mae'r fformiwla'n gweithio. Nid Llywodraeth Cymru sy'n pennu'r fformiwla; caiff ei phennu ar sail cyngor arbenigol ac fe'i cytunir gan lywodraeth leol. Ceir nifer o ffactorau sy'n effeithio ar ba un a yw awdurdodau lleol wedi cael gostyngiad i gyllid y flwyddyn hon—er enghraifft, os oes llai o bobl yn ddi-waith yn yr awdurdod lleol na'r adeg hon y llynedd, neu lai o ddisgyblion ysgol uwchradd mewn awdurdod na'r adeg hon y llynedd, neu lai o blant yn hawlio prydau ysgol am ddim yn ei ysgolion cynradd. Nid oes dim byd o gwbl sy'n llwythol nac yn dangos ffrindgarwch am unrhyw un o'r ffactorau hyn. Mae'r Aelod yn ddrygionus iawn yn dweud hynny. Maen nhw i gyd yn fesurau empirig, maen nhw'n bwydo eu hunain i mewn i'r fformiwla a, bob blwyddyn, mae rhai awdurdodau lleol yn elwa a rhai awdurdodau lleol yn canfod eu bod yn elwa llai. Ond mae'r Aelod hefyd yn annidwyll trwy fod yn rhan o'r Blaid Geidwadol sydd newydd gyflwyno'r cyfnod hiraf erioed o gyni cyllidol gan unrhyw Lywodraeth ym Mhrydain erioed—erioed—ac mae'n rhaid iddo gymryd rhywfaint o'r bai am o leiaf y diffyg cyllid oedd ar gael i Gymru yn ystod cyfnod y setliad.

Nid wyf i'n mynd i gymryd unrhyw wersi ar wariant gan arweinydd y tŷ a'i phlaid, y bu bron iddi wneud y wlad hon yn fethdalwr yn 2010. Nawr, arweinydd y tŷ—[Torri ar draws.]

Ni allaf glywed yr hyn y mae arweinydd yr wrthblaid yn ei ddweud nawr. A allwch chi barhau, os gwelwch yn dda, ac a all aelodau'r Cabinet yn arbennig ymatal rhag gwneud sylwadau drwy gydol y drafodaeth?

Arweinydd y tŷ, nid Gweinidog yr amgylchedd yw'r unig un i gyfrannu at y saethu coch ar goch. Dywedodd Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes yn ddiweddar, a dyfynnaf, mae'n rhaid i ni roi ein dwylo i fyny a chyfaddef mai un maes lle'r ydym ni wedi methu â chael yr effaith y dylem ni fod wedi ei chael yw'r economi.

Wel, ni allwn i fod wedi ei ddweud yn well fy hun, Gweinidog. Mae Llywodraeth Cymru wedi methu o ran ein heconomi, a llywodraeth leol yw un o'i chonglfeini allweddol. Mae'n cyflogi dros 10 y cant o weithlu Cymru, yn gwario £3.5 biliwn ar nwyddau a gwasanaethau, ac yn hybu twf economaidd yn holl ranbarthau'r wlad, ac eto mae setliadau olynol Llafur Cymru yn morthwylio'n gyson y rhannau o Gymru sy'n aml yn dibynnu fwyaf ar yr economi awdurdod lleol. Mae esgeulustod cyson Llywodraeth Cymru o rannau helaeth o Gymru wedi arwain yn y pen draw at anghydraddoldeb rhanbarthol ac economi Cymru marwaidd. Arweinydd y tŷ, a wnewch chi wrando ar eich cyd-Aelodau nawr a galw ar y Prif Weinidog i ailystyried y setliad ariannu llywodraeth leol hwn fel bod gennym ni un sy'n gallu sbarduno ffyniant ein cenedl yn hytrach nag un a fydd yn gwneud dim ond ymwreiddio anghydraddoldeb rhanbarthol a ffafriaeth i gynghorau yma yng Nghymru?

Wel, rwy'n credu bod arweinydd yr wrthblaid yn gwbl anghywir o ran ei safbwynt a'i ddadl. Mae'n methu â chymryd unrhyw gyfrifoldeb am fod wedi pleidleisio Llywodraeth Geidwadol â pholisïau cyni cyllidol ar gyfer y genedl. Rwy'n tybio ei fod wedi pleidleisio dros y Ceidwadwyr yn yr etholiad diwethaf ac felly wedi cyfrannu at hynny. Hyd yn oed os yw bellach—[Torri ar draws.] Nid wyf i'n gwybod beth yr ydych chi'n ei ddweud o fod ar eich heistedd. Os ydych chi eisiau ymyrryd, dywedwch hynny. Ond byddwn i'n dweud hyn: rydych chi wedi cyflawni'r gwaethaf o bell ffordd ar feinciau'r Ceidwadwyr ar ran Cymru nag y mae eich cyd-Geidwadwyr wedi ei wneud dros eu rhanbarthau nhw. Felly nid yw sôn am anghydraddoldeb cyllid rhanbarthol o'r safbwynt hwnnw yn sefyllfa ddeniadol i fod ynddi.

Gallaf ddweud hefyd fy mod i'n falch iawn o weld ei fod yn dilyn y llwyfannau etholiad a'r dadleuon o fewn y Blaid Lafur mor agos; efallai y gall ddysgu llawer oddi wrthynt.

Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, roeddwn i eisiau gofyn rhai cwestiynau i chi heddiw yn ymwneud â—[Torri ar draws.] Roeddwn i eisiau gofyn rhai cwestiynau i chi heddiw yn ymwneud â phrosiect HS2. Wrth gwrs, nid yw'n gynllun datganoledig, fel y gwyddom, ond mae'n cael effaith ddofn ar Gymru o ran gwariant a chyllidebau. Rydym ni'n gwybod bod swm canlyniadol Barnett i fod i'w gymhwyso lle mae gennym ni brosiectau cyfalaf mawr yr ymgymerir â nhw gan Lywodraeth San Steffan nad ydynt o fudd uniongyrchol i'r trethdalwr yng Nghymru. Pa drafodaethau mae eich Llywodraeth wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch y mater o swm canlyniadol Barnett HS2 i Gymru?

Rydym ni wedi cael llawer o sgyrsiau am y sefyllfa enbyd o ran Barnetteiddio'r gwariant HS2; ceir gohebiaeth helaeth i'r perwyl hwnnw. Yn amlwg dylai fod swm canlyniadol o'r fath, a, Llywydd, rwy'n ei roi ar y cofnod bod Llywodraeth Cymru o'r farn y dylai fod swm canlyniadol o'r fath o ganlyniad i'r gwariant hwnnw. Hoffem i'n trenau gael eu hadeiladu yma yng Nghymru, hoffem gael yr arian i hwyluso hynny, a'r arian i hwyluso'r gwasanaethau a allai gysylltu â HS2 ar draws y gogledd, er enghraifft. Ond mae'n hollol iawn: rydym ni'n credu y dylai swm canlyniadol lifo ohono.

Iawn. Diolch am yr ateb yna, ac rwy'n falch eich bod chi'n gwerthfawrogi'r pwynt. Nawr, yn sgil hynny—. [Torri ar draws.] Nid oedd yn nawddoglyd mewn unrhyw ffordd, arweinydd y tŷ.

Nid oes angen i chi ymateb i sylwadau a wneir gan bobl ar eu heistedd, yn enwedig Joyce Watson.

Iawn. Diolch, Llywydd. Diolch, Llywydd. Mae'n ddrwg gen i, arweinydd y tŷ, byddaf yn parhau â'r cwestiwn. Rwy'n gobeithio eich bod chi'n sylweddoli nad oedd unrhyw awgrym o fod yn nawddoglyd.

Nawr, rwy'n falch eich bod chi'n cytuno â mi ar y pwynt hwnnw. Mae fy ymchwilwyr wedi gwneud y cyfrifiadau i ddarganfod y swm canlyniadol Barnett yn seiliedig ar reolau'r Trysorlys, ac rydym ni wedi cyfrifo ffigur o tua £4.6 biliwn, sef yr hyn y dylai Cymru fod wedi ei gael. Yn amlwg, nid yw'n ymddangos bod unrhyw arwydd o swm tebyg i hynny yn dod i Gymru, felly a gaf i ofyn am ychydig mwy o eglurder, o gofio eich ateb cyntaf? A ydych chi'n mynd yn ôl at Lywodraeth y DU nawr i gael cytundeb mwy realistig gan Drysorlys y DU ynghylch y mater hwn?

Ydym. Rydym ni mewn trafodaethau cyson â Thrysorlys y DU ynghylch y mater hwn, ac am y fasnachfraint yn gyffredinol, ac am ein gallu i adeiladu'r offer newydd yng Nghymru, ac i ysgogi'r economi trwy wneud hynny.

Mae'n debyg, arweinydd y tŷ, bod dewis arall yn hytrach na—hynny yw, mae hon yn ffordd arall o edrych ar hyn—o'r safbwynt bod eich Gweinidog yr economi, Ken Skates, er ei fod wedi nodi manteision posibl HS2 i'r gogledd a'r canolbarth, er eu bod yn gymharol fach mewn termau ariannol, mae hefyd wedi gwneud y pwynt y gallai'r prosiect HS2 gael effaith andwyol ar economi'r de. Oherwydd trwy wneud teithiau'n gyflymach o Lundain i ganolbarth Lloegr a'r gogledd, rydych chi, o safbwynt cymharol, yn gwneud de Cymru ymhellach o Lundain. Felly, gallai hynny gael effaith andwyol ar economi de Cymru. Nid yw'n eglur felly pa un a oes unrhyw fanteision net o'r prosiect HS2 i Gymru. Hoffwn nodi mai polisi UKIP yw bod y prosiect HS2 yn mynd allan o reolaeth o ran costau ac y dylid ei ddiddymu. A oes achos erbyn hyn y gallai Llywodraeth Cymru ystyried lobïo San Steffan i geisio cyflawni'r canlyniad hwnnw?

Oes. Nid yw strategaeth reilffyrdd Llywodraeth bresennol y DU yn un yr ydym ni'n cytuno â hi, rwy'n credu ei bod hi'n deg i ddweud. A chan ei fod wedi cymryd y cyfle i sôn am economi de Cymru o ran trenau, y peth gorau y gallai Llywodraeth y DU ei wneud yw'r rhoi'r swm canlyniadol ar gyfer HS2 i ni a thrydaneiddio'r rheilffordd yr holl ffordd i Abertawe.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Fel arweinydd y tŷ ar 16 Hydref, dywedasoch wrthym y byddai dadl ar y penderfyniad ar ffordd liniaru'r M4 yn ystod yr wythnos yn dechrau ar 4 Rhagfyr. A yw'r Llywodraeth yn bwriadu cyhoeddi ei phenderfyniad cyn y dyddiad hwnnw tra bod y Cynulliad mewn sesiwn ac nid yn ystod y toriad yr wythnos nesaf, er enghraifft? Ac a fydd hynny trwy gyfrwng datganiad llafar i'r Cynulliad? Ai penderfyniad y Prif Weinidog yn unig fydd hwnnw, neu a fydd trafodaeth yn y Cabinet, ac a fydd felly yn destun cydgyfrifoldeb y Cabinet?

Gan ein bod ni wedi bod yn aros am benderfyniad ers o leiaf dau ddegawd, a fyddai oedi o ychydig wythnosau o bwys mawr? A fyddech chi'n cytuno, gan ei fod yn ateb ugeinfed ganrif i broblem ugeinfed ganrif ar hugain, y byddai'n ddoeth ac yn briodol ei adael i'r Prif Weinidog newydd, a fydd yn cymryd drosodd wythnos yn unig ar ôl y dyddiad arfaethedig ar gyfer y ddadl ar y penderfyniad?

Rydym ni yn y broses sy'n deillio o'r ymchwiliad cyhoeddus, felly, er budd y Cynulliad, mae swyddogion bellach wedi derbyn copi o adroddiad arolygydd yr ymchwiliad cyhoeddus, y maen nhw'n paratoi cyngor arno. Ar ôl i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth gael y cyngor hwnnw ac ystyried yr adroddiad, bydd yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar y camau nesaf. Rydym ni wedi ymrwymo i'r ddadl hon, fel y dywed yr Aelod yn briodol, a phleidlais yn amser y Llywodraeth ar y prosiect hwn, ar ôl i'r holl Aelodau gael y cyfle i ystyried adroddiad yr arolygydd a'r penderfyniad ar y Gorchmynion statudol. Bydd y ddadl a'r bleidlais yn cael eu cymryd i ystyriaeth mewn penderfyniadau buddsoddi terfynol ar ba un a ddylid dyfarnu'r contractau adeiladu, ac yn dilyn yr ymchwiliad, os bydd penderfyniad yn cael ei wneud i fwrw ymlaen â gwaith adeiladu, gallai'r gwaith ddechrau y flwyddyn nesaf. Mae'r Aelod yn iawn, mae'n rhaid i ni fynd trwy broses y gyllideb i hynny ddigwydd hefyd. Rydym ni eisoes wedi cyhoeddi'r wybodaeth amgylcheddol, y Gorchmynion drafft a'r adroddiadau cysylltiedig ar gyfer prosiect arfaethedig yr M4.

Rwy'n sylweddoli, am resymau cywirdeb, o bosibl, bod arweinydd y tŷ yn manteisio ar ei nodiadau yn y fan yna, ond a gaf i bwyso arni, oherwydd nid wyf i'n eglur ei bod hi wedi sôn yn ei hymateb, er enghraifft, pa un ai penderfyniad y Prif Weinidog yn unig fydd hwn yn y pen draw, neu a fydd trafodaeth Cabinet ac, felly, a fydd y Cabinet wedi ei rwymo gan gydgyfrifoldeb mewn cysylltiad â hynny?

Hefyd, o ran y bleidlais, a allwch chi ein sicrhau, i ddefnyddio terminoleg Brexit, y bydd yn bleidlais ystyrlon? Hynny yw, a fydd modd diwygio'r cynnig a gyflwynir i ganiatáu ystyriaeth o ddewisiadau eraill, pa un a yw hynny'n golygu'r llwybr glas, er enghraifft, neu, yn wir, mewn gwirionedd, yn ddull cwbl wahanol sy'n cynnwys buddsoddiad mewn trafnidiaeth gyhoeddus? A fydd y Llywodraeth—? Roedd yr iaith a ddefnyddiwyd yn nodweddiadol o Weinidogol—ac nid wyf i'n bwriadu dangos unrhyw ddiffyg parch yn y fan yna—o ran Yes Minister. Nid oedd yn gwbl eglur i mi. Mae cymryd sylw o bleidlais yn un peth, ond a fydd hon yn bleidlais sy'n rhwymo'r Llywodraeth? Yn yr un modd, yng nghyswllt yr ail bleidlais, y bleidlais gyllidebol hefyd, os collir y bleidlais honno, mae'n debyg wedyn y bydd yn rhaid i'r Llywodraeth wrando ar lais y Cynulliad a fynegir yng nghyswllt y prosiect hwn.

Ie. I fod mor eglur ag y mae'n bosibl ei fod, rwyf i wedi dweud y bydd y ddadl a'r bleidlais yn cael eu cymryd i ystyriaeth mewn penderfyniadau buddsoddi terfynol, ond y bydd yn amser y Llywodraeth. Felly, mae'n bleidlais rhwymol yn amser y Llywodraeth ar y Llywodraeth. Felly, rydym ni wedi ei strwythuro yn y modd hwnnw. Mae aelodau ar fy meinciau cefn fy hun wedi bod yn eglur iawn eu bod nhw eisiau pleidlais o'r fath. Ac addawyd y bleidlais honno gennym—addewais i y byddem ni'n cael y bleidlais honno, fel y dywed yr Aelod yn briodol, yn y Cynulliad. Ac felly, byddwn yn gwneud hynny, ond rydym ni mewn proses statudol ac mae'n rhaid i'r bleidlais ddod ar yr adeg iawn yn y broses statudol honno, sydd wedi'i hamserlennu ar gyfer yr wythnos sy'n dechrau ar 4 Rhagfyr, ar hyn o bryd.

Yn olaf, a allwch chi esbonio pam—? O ddarllen y llythrennau rwnig o ran safbwynt y Llywodraeth yn hyn i gyd—ac rwy'n derbyn, o ran y broses statudol, bod y diwydrwydd dyladwy yn cael ei gyflawni—mae'n ymddangos eich bod chi ar fin anwybyddu barn Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru sy'n dweud bod y Llywodraeth wedi gorliwio manteision economaidd y ffordd liniaru yn enfawr, ac ategwyd hynny'n fwyaf diweddar gan aelodau o'ch meinciau cefn eich hun. Mae'n cytuno â ni ynghylch buddsoddi'r £1.4 biliwn sydd yno ar hyn o bryd ar gyfer y llwybr du mewn dewisiadau eraill. Hynny yw, byddai'n llawer iawn mwy buddiol. Gallech chi ddyblu cyfanswm y buddsoddiad yn metro de Cymru a chael arian dros ben i fuddsoddi mewn ailgyflwyno'r rheilffordd rhwng Aberystwyth a Chaerfyrddin, yn seiliedig ar eich astudiaeth o ddichonoldeb eich hun a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Beth yw'r diben o fod y ddeddfwrfa gyntaf yn y byd i greu comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol os ydym ni'n anwybyddu ei chyngor ar y penderfyniad cyfalaf mwyaf y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud erioed? Onid yw hynny'n gadael Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 fel ymarfer cymharol wag wedyn mewn gwirionedd?

Nac ydy, dydy e ddim. Rwy'n anghytuno ag ef ynghylch hynny. Cyflwynodd y Comisiynydd dystiolaeth i'r ymchwiliad cyhoeddus, mae'r adroddiad gennym ni, mae gan swyddogion i baratoi cyngor, ac ar ôl i'r Gweinidogion perthnasol a'r Cabinet gael yr adroddiad, byddaf yn gallu ateb rhai o'i gwestiynau, ond nid wyf i wedi gweld yr adroddiad eto. Nid wyf i'n gwybod beth mae'n ei ddweud, ac rydym ni mewn proses lle bydd yr adroddiad hwnnw, a luniwyd dros gyfnod maith ac a gymerodd dystiolaeth helaeth, yn darparu ei ganlyniad i ni, ac nid wyf i'n gwybod beth yw'r canlyniad hwnnw. Nid wyf i mewn sefyllfa i ateb y cwestiynau hynny a chyn gynted ag y byddwn yn y sefyllfa honno, fel y dywedais, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar y camau nesaf yng ngoleuni'r cyngor hwnnw, ond nid yw'r cyngor hwnnw gen i eto, felly nid wyf i mewn sefyllfa i ddweud dim byd mwy am hyn. Mae Adam Price yn gwneud pwynt dilys, da iawn am swyddogaeth y comisiynydd, ond cyflwynodd dystiolaeth i'r ymchwiliad cyhoeddus hwnnw, sydd, heb amheuaeth, wedi ei chymryd i ystyriaeth wrth ddarparu canlyniad ei adroddiad ymchwiliad.