4. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol am y camau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau gwrandawiad teg a chyfiawn mewn ymchwiliadau cynllunio? OAQ53498

Cafodd y rheoliadau ar gyfer gwrandawiadau ac ymchwiliadau cynllunio eu hadolygu yn ddiweddar ac maen nhw eisoes yn darparu ar gyfer gwrandawiad teg a chyfiawn.

Mae'n ddrwg gennyf, mae'n rhaid imi anghytuno â hynny. Rwyf i o'r farn fod yna tua 1,500 o wrthwynebwyr, a llawer o drigolion a chynghorwyr etholedig yn Aberconwy, a fyddai'n anghytuno â hynny, yn syml oherwydd y ffaith fy mod i, ynghyd â llawer o aelodau sydd wedi eu hethol yn ddemocrataidd, wedi treulio llawer o amser ac wedi gweithio i wrthwynebu datblygiadau tai dadleuol yn Aberconwy. Roedd y rhain yn digwydd pan ddeuai ceisiadau gerbron ar gyfer tir nad yw wedi ei ddynodi yn y cynllun datblygu lleol, yn destun  ymchwiliad, ac eto, cyn i benderfyniad gael ei wneud, ar yr unfed awr ar ddeg, pan gafwyd 'Polisi Cynllunio Cymru—Rhifyn 10', er ein bod ni'n gallu cyfrannu at y cais gwreiddiol a'r gwrandawiad, ni roddwyd caniatâd i ni, na'r 1,300 arall ohonom chwaith, wneud sylwadau. Dim ond yr awdurdod lleol a'r datblygwr a gafodd wahoddiad i gyflwyno tystiolaeth newydd.

Nawr, mae hynny'n groes i rannau eraill y DU. Y rheswm a roddwyd am hyn yw mai polisi Gweinidogion Cymru oedd y dystiolaeth. Yn amlwg, mae hynny'n annheg ac yn afresymol, tra bod is-adran 47(7) Rheoliadau Cynllunio Gwlad a Thref (Gweithdrefn Apeliadau a Chyfeirio Ceisiadau) (Cymru) 2017 yn caniatáu i sylwadau gael eu gwahodd pan fo unrhyw dystiolaeth newydd. Ond, yn yr achos hwn, mae Gweinidogion Cymru wedi penderfynu nad yw hynny'n gywir.

Felly, rwy'n gofyn i chi eto a fyddech chi'n barod i edrych ar hyn eto, fel Cwnsler Cyffredinol, oherwydd fy mod o'r farn bod hyn—wel, y mae—yn wendid yn ein deddfwriaeth yma yng Nghymru, ac a fyddech efallai yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru, yn enwedig y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, i ystyried adolygu'r sefyllfa hon. Mae angen system arnom ni yng Nghymru, system gynllunio lle mae'n rhaid cael ymchwiliadau cynllunio tecach. Mae'n weithdrefn ddrud iawn, ac yn yr achos hwn, mewn dau gais gwan iawn, ond ceisiadau yr ymladdodd y datblygwr amdanyn nhw'n daer iawn, fe welsom ddeddfwriaeth yng Nghymru sydd wedi ein rhoi ni dan anfantais wirioneddol yn fy etholaeth i. Felly, mae hyn yn rhywbeth y byddaf yn parhau i'w ymladd hyd nes y gwelaf y ddeddfwriaeth honno'n cael ei newid, ond rwy'n gofyn ichi, yn eich swydd chi, a fyddech chi'n ein cefnogi ni yn hyn o beth.

Rwy'n ymwybodol bod yr Aelod wedi gohebu â'r Llywodraeth ynglŷn â'r mater hwn. Mae'n amlwg nad wyf i mewn sefyllfa i wneud sylwadau ar y cais penodol y mae'r Aelod wedi ei ddisgrifio yn ei chwestiwn atodol. Ond cafodd y gweithdrefnau apelio eu hadolygu a'u diweddaru yn 2017, ac, yn amlwg, roedden nhw'n destun i ymgynghoriad helaeth cyn dod i rym, fel y bydd unrhyw newid ym mholisi Llywodraeth Cymru. Felly, pryd bynnag y bydd polisi'r Llywodraeth yn newid, gan gynnwys polisi cynllunio, bydd hynny ynddo'i hun yn destun ymgynghoriad cyhoeddus eang, ac felly ni ddaw o dan y rhwymedigaeth benodol honno i ailymgynghori.

Mae'r arolygiaeth gynllunio yng Nghymru wedi cael enw da am ei rhagoriaeth ac mae'n perfformio'n llawer gwell na'r arolygiaeth gynllunio yn Lloegr, y cyfeiriodd hi ati yn ei chwestiwn, o ran cywirdeb a phrydlondeb, a hynny mewn fframwaith sy'n caniatáu i arolygwyr cynllunio allu mynd dros ben yr isafswm cyfreithiol hwnnw yn y ddeddfwriaeth. Ac o ystyried yr enw da hwnnw, nid ydym ni'n bwriadu cyfyngu ar hynny.

Cwnsler Cyffredinol, byddwch chi wedi clywed hyn yn cael ei ddweud o'r blaen fod mynediad i gyfiawnder yn debyg i fod yn berchen ar Rolls Royce—gall pawb gael un. Ac rwyf i o'r farn bod ein system gynllunio ni yn eithaf tebyg i hynny ar hyn o bryd. Rwyf wedi cael ymchwiliadau yn ddiweddar lle mae cwmnïau datblygu mawr, yn cael eu cynrychioli gan Gwnsleriaid y Frenhines a llu o arbenigwyr costus, yn sefyll yn erbyn Cymdeithas y Cerddwyr a dinasyddion lleol. Ac mae'n ymddangos i mi—. Pam maen nhw'n talu'r symiau enfawr hynny o arian? Wel, y peth cyntaf yw eu bod yn gallu fforddio i wneud hynny. Mae rhai o'n cwmnïau datblygu tai yn lladrata oddi ar y boblogaeth, gan fanteisio i'r eithaf ar brinder tai. Mae'r ffaith bod un cwmni, fel yr adroddir yn ddiweddar, yn gwneud elw o £66,000 ar bob tŷ— does dim rhyfedd eu bod nhw'n gallu talu £32 miliwn y flwyddyn i'w prif weithredwr. Felly, mae'n ymddangos i mi fod gennym ni system a gaiff ei phrynu gan y rhai sy'n gallu disgwyl gwneud elw enfawr allan ohoni, ac nid yw'r broblem yn ymwneud â thegwch trefniadol y broses, ond gallu pobl i gael cynrychiolaeth gyfiawn a chael dweud eu dweud yn deg o fewn y broses honno. Ac rwyf i o'r farn y bydd y rhai ohonom ni o'r pleidiau i gyd sy'n cymryd rhan yn y broses hon yn gweld yr anghyfiawnder dybryd. Mae'r system gynllunio wedi cael ei phrynu gan y cwmnïau corfforaethol sy'n hynod ariannog, a'r hyn y byddwn i'n ei ofyn yw nid yn gymaint am degwch y broses, ond am fecanwaith y gynrychiolaeth efallai. Pam na ddylai un o'r cwmnïau datblygu tai mawr hyn, sy'n gallu disgwyl ennill degau o filiynau o bunnoedd o'u datblygiadau, dalu i gronfa hefyd i alluogi cynrychiolaeth leol i gymunedau lleol a grwpiau lleol, oherwydd, hyd nes y gwneir rhywbeth, mae gennym annhegwch dybryd yn y gyfundrefn?

Mae'r Aelod yn nodi pwynt pwysig iawn o egwyddor a chwestiwn o ran hygyrchedd cyfiawnder, y gwn iddo ddilyn ei drywydd yn y cyd-destun hwn ac mewn rhai eraill. Y cwestiwn yw hyn: heb reolaeth dros yr awenau sy'n caniatáu'r mynediad gorau i gyfiawnder yn y cyd-destun hwnnw, beth allwn ni ei wneud fel Llywodraeth i sicrhau bod y pwyntiau lle y gellir arfer y fantais honno yn cael eu lleihau cymaint â phosib o fewn y cyfyngiadau a wynebwn ni? Ac mae'r system hon a arweinir gan gynlluniau yn dibynnu ar y cynlluniau datblygu presennol a fabwysiadwyd, sydd wedi bod yn destun ymgynghoriad, ac ymgynghoriad cymunedol cyn eu mabwysiadu, ac mae'n amlwg bod yr ymgysylltiad cymunedol yn natblygiad y cynllun datblygu lleol i'w groesawu, a'i annog, i sicrhau ei fod yn cynnwys polisïau sy'n adlewyrchu dyheadau'r gymuned.

Ond rwy'n cydnabod y pwynt a wna ef fod yr anghydbwysedd hwnnw o ran cynrychiolaeth yn her i degwch y system honno.