2. Cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol – Senedd Cymru ar 27 Mawrth 2019.
1. Pa adnoddau sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i hybu amrywiaeth mewn llywodraeth leol? OAQ53663
Rydym yn hybu pwysigrwydd amrywiaeth drwy ein menter Amrywiaeth mewn Democratiaeth. Bydd gwerthusiad o'r gwaith a wnaed hyd yma ar gael cyn bo hir. Bydd cam arall o'r prosiect yn dechrau'n ddiweddarach eleni, gan adeiladu ar y gwaith cynharach cyn yr etholiadau llywodraeth leol nesaf.
Rwy'n ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog am ei hymateb.
Weinidog, rwyf wedi bod yn edrych ar y datganiadau cydraddoldeb cyfreithiol mewn awdurdodau lleol yng Nghymru. Deuthum i'r casgliad fod llawer ohonynt—ac nid wyf am enwi a chodi cywilydd ar neb yma, gan y credaf y byddai hynny'n annheg iawn, ond byddaf yn ysgrifennu at y Gweinidog gyda'r pryderon penodol. Rwyf wedi dod i'r casgliad nad yw llawer ohonynt wedi cael eu diweddaru ers peth amser—ac unwaith eto, nid wyf am ddweud faint o flynyddoedd gan y byddai hynny'n ei gwneud hi'n bosibl eu hadnabod—ac mae pump ohonynt yn defnyddio ieithwedd yn gyson yn eu datganiadau cydraddoldeb nad yw'n gydnaws â Deddf Cydraddoldeb 2010, yn benodol wrth gyfuno gwahaniaethu ar sail rhyw â gwahaniaethu ar sail rhywedd. Nid yw hyn, wrth gwrs, yn unrhyw help o gwbl wrth geisio mynd i'r afael â gwahaniaethu rhwng menywod a dynion, ac yn sicr, nid yw'r ffaith bod yr iaith yn ddryslyd o gymorth i'r gymuned traws chwaith.
Pan drafodaf y pryderon yn uniongyrchol gyda'r awdurdodau lleol hynny, dywedant wrthyf eu bod yn brin o adnoddau a sgiliau. Nawr, nid wyf yn dweud am eiliad, Lywydd, fy mod yn derbyn bod hynny'n wir, ond os ysgrifennaf at y Dirprwy Weinidog yn nodi fy mhryderon penodol, a gaf fi ofyn iddi eu codi gyda'r awdurdodau lleol hynny, gan ei bod yn gwbl hanfodol, yn eu datganiadau cyfreithiol rwymol, eu bod yn cydymffurfio â'r gyfraith ac yn defnyddio'r iaith gywir? Ac efallai y gall eu cywiro yn breifat o ran yr honiad nad oes digon o adnoddau ar gael iddynt i gydymffurfio â'r ddeddfwriaeth.
Rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog a minnau'n fwy na pharod i'w goleuo ynghylch yr adnoddau a'r hyn y dylent fod yn ei wneud. Felly, os hoffech ysgrifennu ataf ynglŷn â'r awdurdodau penodol ac amlinellu beth yw'r pryderon, gan y gwyddom ei bod yn anhygoel o bwysig, os ydym am i'n cynghorau a'n cymunedau adlewyrchu'r cymunedau a wasanaethir ganddynt, eu bod yn gwneud pethau'n iawn yn ymarferol yn ogystal ag o ran polisi.
Cwestiwn da iawn, ac mae'n hanfodol fod derbyn a hyrwyddo amrywiaeth yn ganolog i lywodraeth leol yng Nghymru. Fodd bynnag, ceir rhwystr mawr i hyn, a chredaf fod ein Prif Weinidog yn ei swydd fel Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol wedi ceisio mynd i'r afael ag ef: y ffaith na all pobl sy'n gweithio i awdurdodau lleol sefyll i gael eu hethol yn gynghorwyr sir. Felly, mae gennym etholwyr sy'n athrawon, cogyddion ysgol, hyfforddwyr nofio—mae llawer iawn o rolau bellach mewn awdurdod lleol sy'n eu hatal rhag sefyll etholiad awdurdod lleol. A byddai angen iddynt ymddiswyddo o'u gwaith er mwyn gwneud hynny, wyddoch chi—. [Torri ar draws.]
Parhewch. Peidiwch â chymryd sylw o eraill sy'n ceisio gwneud sylwadau oddi ar eu heistedd.
Diolch. Nawr, yn 2017, cynhaliodd Mark Drakeford AC ymgynghoriad ar ddiwygio etholiadol mewn llywodraeth leol, ac roedd adran 6 yn gofyn a ddylai unrhyw aelod o staff cyngor o dan y lefel uwch allu sefyll i gael eu hethol i'w hawdurdod eu hunain, ac roedd 61 y cant o'r ymatebwyr yn cytuno y dylent. Felly, o gofio bod y cyn-Weinidog llywodraeth leol, Mark Drakeford, wedi cychwyn pethau yn hyn o beth, ac o fy sgyrsiau gydag ef, roedd yn eithaf cefnogol i hyn mewn gwirionedd, pa drafodaethau a gynhaliwyd yn ddiweddar ynglŷn â chyflwyno rhyw fath o ddeddfwriaeth gadarnhaol fel nad yw pobl o bob cefndir, gan gynnwys awdurdodau lleol a'r rolau amrywiol sydd ganddynt, yn cael eu hatal rhag sefyll i gael eu hethol i awdurdodau lleol?
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Credaf eich bod yn codi pwynt dilys iawn ynglŷn â'r cyfraniad sydd gan bobl sy'n gweithio neu sydd wedi gweithio i'r awdurdod lleol i'w wneud i ddemocratiaeth leol mewn llywodraeth leol. Bydd yr Aelod yn ymwybodol y byddwn yn cyflwyno Bil llywodraeth leol ac etholiadau (Cymru) yn ddiweddarach eleni, a gobeithiwn gymryd camau drwy hynny i fynd i'r afael ag anomaledd y ffaith nad yw pobl sy'n gweithio mewn llywodraeth leol, yn y rolau a restrwyd gennych, yn gallu sefyll i gael eu hethol i wasanaethu eu cymunedau.