Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi’n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r cynnig i amrywio trefn ystyried gwelliannau Cyfnod 3 i'r Bil Deddfwriaeth (Cymru) wedi'i dynnu'n ôl. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Diolch, Trefnydd. Tybed a gaf i ofyn am ddwy eitem, os gwelwch yn dda? Y cyntaf yw llythyr at bob Aelod Cynulliad, efallai gennych chi, a dweud y gwir, ond nid wyf i 100 y cant yn siŵr gan bwy, ynghylch pam nad yw'r ddogfen ymgynghori—y ddogfen hon—ar ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006 (Cynigion Cyllideb a Chyrff Dynodedig) 2018—gwn nad yw'n swnio'n gyffrous iawn—ar wefan y Llywodraeth ar gyfer ymgynghori ehangach. Gorchymyn drafft yw hwn sy'n ceisio dod â chyrff newydd o fewn cwmpas prosesau adrodd ariannol Llywodraeth Cymru, ac ni hysbyswyd o leiaf un o'r cyrff a restrir yma yn y Gorchymyn drafft bod hyn yn digwydd hyd yn oed, ac felly nid oedd yn gwybod bod ymgynghoriad yn cael ei gynnal, ac nid yw un yn cyd-fynd â'r diffiniad o 'sector Llywodraeth ganolog', a dim ond i gyrff sector Llywodraeth ganolog yr oedd hyn yn berthnasol. Y rheswm pam rwy'n gofyn i chi, efallai, gyhoeddi llythyr ar hyn yw bod y mater hwn ar fin dod gerbron y Pwyllgor Cyllid, os nad yw hynny eisoes wedi digwydd.

Ac os gaf i hefyd godi hyn gyda chi: ym mis Mawrth, dywedodd yr Ysgrifennydd Brexit wrthym fod darn sylweddol o waith yn angenrheidiol o ran cymwysterau gweithlu'r sector cyhoeddus ledled Cymru yn dilyn Brexit. Roeddwn i wedi gofyn cwestiwn yng nghyd-destun cymwysterau athrawon a'r gwahaniaeth presennol rhwng dinasyddion yr UE a dinasyddion nad ydynt o'r UE, sy'n rhywbeth a allai ddiflannu ar ôl i ni adael yr UE. Nawr ei bod hi'n eglur y byddai'r brif blaid yn y lle hwn yn ymgyrchu dros 'aros' pe bai ail refferendwm, rwy'n credu bod angen i ni gael rhywfaint o sicrwydd y bydd y gwaith hwn ar yr hyn sy'n mynd i ddigwydd i gymwysterau ar ôl Brexit yn parhau. Efallai y gallem ni gael datganiad ysgrifenedig i'r perwyl hwnnw—nid ar addysg yn unig, ond y sector cyhoeddus yn gyffredinol. Diolch.

Ie, diolch yn fawr. O ran mater cyntaf y ddogfen ymgynghori, byddaf yn sicr yn darganfod beth sy'n digwydd yn hynny o beth ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, yn unol â'ch cais, o ran argaeledd y ddogfen ymgynghori honno a'i dosbarthu.FootnoteLink

O ran yr ail fater, rydym ni wedi bod yn eglur iawn bod Llywodraeth Cymru o'r farn bod buddiannau pennaf Cymru a Phrydain yn cael eu harddel orau trwy aros yn yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'r Prif Weinidog wedi nodi pam ei fod yn teimlo bod hynny'n wir nawr, ar ôl amlinellu ers nifer o flynyddoedd y Brexit gorau posibl y gallai Cymru fod wedi ei gael o ran achosi'r lleiaf o niwed. Nid yw'n ymddangos bod unrhyw obaith nawr y bydd Llywodraeth y DU yn bwrw ymlaen â hynny. Felly, yr ymateb nawr, mewn gwirionedd, yw dadlau'r achos dros aros yn yr UE. Wedi dweud hynny, nid yw hynny'n golygu am eiliad ein bod ni'n llaesu dwylo o ran y paratoadau yr ydym ni'n eu gwneud i baratoi Cymru pe bai Brexit heb gytundeb, a dyna un o'r rhesymau pam yr wyf i, heddiw, wedi cyhoeddi yn rhan o'r gyllideb atodol gyntaf, raglen ysgogiad cyfalaf o £85 miliwn, a fydd yn caniatáu i'r diwydiant adeiladu yn arbennig fagu rhywfaint o hyder, ond hefyd y cadwyni cyflenwi sy'n dibynnu arno. Felly, mae gwaith yn parhau o ran hyrwyddo'r achos dros ail refferendwm ond hefyd o ran paratoi ein hunain ar gyfer unrhyw Brexit posibl, ond Brexit heb gytundeb yn arbennig. A'r enghraifft a roesoch o ran cymwysterau, fe wnaf yn siŵr eich bod chi'n cael y wybodaeth ddiweddaraf am hynny.

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn

Trefnydd, fel llefarydd Plaid Cymru ar lywodraeth leol, dwi'n ymwybodol iawn o'r pwysau ariannol ar gyllidebau awdurdodau lleol. Yn wir, dyna pam roeddwn i'n pwyso ar Lywodraeth Cymru i roi mwy o arian i'n cynghorau sir ni rai misoedd yn ôl. Fodd bynnag, yn ddiweddar yng Nghastell-nedd Port Talbot, mae cynigion wedi cael eu cyflwyno i gynyddu taliadau am gludiant ôl-16 yn sylweddol iawn, o £100 y flwyddyn i £390 y flwyddyn. Yn amlwg, bydd hyn yn cael effaith sylweddol ar deuluoedd ledled y sir, ond bydd yn cael effaith arbennig ar unig ysgol gyfrwng Gymraeg y sir, sef Ysgol Gyfun Ystalyfera Bro Dur, ac unig ysgol ffydd y sir, sef Ysgol Gyfun Gatholig San Joseff. Gyda disgyblion yn teithio'n draddodiadol i'r ysgolion hyn o bob cwr o'r sir, bydd y teuluoedd hyn yn cael eu taro'n fwy na'r mwyafrif. Rwyf i, ynghyd â'm cyd-Aelod rhanbarthol Bethan Sayed, eisoes wedi derbyn sylwadau gan deuluoedd sy'n anfon eu plant i addysg cyfrwng Cymraeg a'r pryderon sydd ganddynt yn hyn o beth, a dŷn ni wedi ymrwymo i gefnogi eu hachos. 

Nawr, dŷn ni'n gwybod bod gan Lywodraeth Cymru darged o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg, ac er mwyn cyrraedd y targed hwnnw, bydd angen i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol wneud addysg Gymraeg yn hygyrch ledled Cymru. Mae'r cynnig hwn gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot yn gwneud y gwrthwyneb. Wrth benderfynu ar addysg eu plentyn, mae'n siŵr y bydd rhieni'n cael eu dylanwadu gan y gost sy'n gysylltiedig â hi, ac mae perygl gwirioneddol y bydd rhieni'n dewis anfon eu plant i'r ddarpariaeth agosaf—cyfrwng Saesneg—yn hytrach nag anfon disgyblion i Ystalyfera. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru gyflwyno datganiad ar yr hyn mae'n bwriadu gwneud i sicrhau nad yw addysg Gymraeg yn cael ei roi dan anfantais yn y modd yma, ac a fyddwch yn ystyried cyflwyno deddfwriaeth genedlaethol ar fater trafnidiaeth er mwyn rhoi chwarae teg i'r Gymraeg? [Torri ar draws.]

Dylech ateb, Trefnydd.

Felly, fel y mae'r Aelod yn ei nodi'n gwbl gywir, mae cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn ganolog i'r twf mewn addysg cyfrwng Cymraeg ac yn un o'r ffactorau allweddol o ran ein helpu i gyflawni ein huchelgais o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Yn rhan o ofynion hynny y cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, mae'n rhaid bod gan awdurdodau ddatganiad ar y ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg sydd ar gael o ran cludiant rhwng y cartref a'r ysgol er mwyn hybu mynediad at addysg a hyfforddiant trwy gyfrwng y Gymraeg.

Yn achos Ysgol Gyfun Gymraeg Ystalyfera yng Nghastell-nedd Port Talbot, nid oes mynediad cyfatebol at addysg cyfrwng Cymraeg o'i chymharu ag addysg cyfrwng Saesneg, fel yr ydym ni wedi clywed. Ac mae materion o'r fath yn ymwneud â phellter teithio i'r unigolion sy'n dymuno parhau â'u haddysg ôl-16 trwy gyfrwng y Gymraeg yn eu rhoi o dan anfantais. Felly, byddem yn sicr yn pryderu am yr effaith negyddol y gallai cyflwyno'r newidiadau arfaethedig ei chael ar nifer y myfyrwyr sy'n dilyn cyrsiau ôl-16 drwy gyfrwng y Gymraeg, ac rydym ni wedi gofyn am sicrwydd gan yr awdurdod lleol bod yr holl opsiynau posibl yn cael eu hystyried i gael gwared ar y rhwystrau ariannol hynny i sicrhau bod addysg cyfrwng Cymraeg yn cael ei chefnogi yn y sir gyfan.

Bydd y Gweinidog yn nodi'r bleidlais yr wythnos diwethaf gan 83 y cant o weithlu Ford i gefnogi gweithredu diwydiannol hyd at, ac yn cynnwys streic mewn ymateb i gynnig cau Ford. Felly, tybed a ellir dod o hyd i amser ar gyfer datganiad ar Ford Pen-y-bont ar Ogwr yn y dyfodol agos, a chyn toriad yr haf o leiaf, a fyddai'n caniatáu i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am gynnydd o ran y tasglu, ac yn benodol o ran y sylwadau a wnaed i sicrhau, os bydd y safle'n cau, bod y pensiynau a'r diswyddiadau yn gyfartal o leiaf â'r rhai a gynigiwyd i weithwyr Ford yn y gorffennol, yn y DU neu mewn unrhyw waith yn Ewrop, ac y dylai unrhyw waddol a adewir gan Ford pe bai'n cael ei gau fod yr un fath â'r hyn y maen nhw wedi ei roi i weithfeydd eraill yn yr UE  sydd wedi cau hefyd.

Y cwbl yr ydym ni'n gofyn amdano yw chwarae teg i weithwyr sydd wedi rhoi 40 mlynedd o ymroddiad i'r gwaith hwn. Croesawaf yr hyn y mae'r Prif Weinidog wedi ei ddweud, croesawaf yr hyn y mae Gweinidog yr economi wedi ei ddweud, ein bod yn sefyll yn gadarn, ochr yn ochr â'r gweithwyr hyn, ond byddai'n dda cael diweddariad yn y modd priodol ac amserol cyn i ni gyrraedd yr haf.

Diolchaf i Huw Irranca-Davies am godi'r mater hwn a'r pryder y mae wedi bod yn ei fynegi'n gadarn dros ei etholwyr a gyflogir yn y gwaith Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac etholwyr y tu hwnt i'w ardal ei hun hyd yn oed. Gwn fod Gweinidog yr economi yn awyddus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd i'r holl Aelodau, ond byddwn yn dweud heddiw ein bod ni wedi dechrau'r broses o sefydlu'r tasglu hwnnw i weithio gyda phartneriaid, dros yr wythnosau a'r misoedd anodd i ddod, i helpu i ddod o hyd i ateb cynaliadwy, hirdymor i'r gwaith a'i weithlu. Rydym ni'n gweithredu'n gyflym i fwrw ymlaen â hyn ac rydym ni wedi cysylltu, fel y gwyddoch, â ffigwr blaenllaw o'r diwydiant moduron, i gadeirio'r tasglu.

Yn rhan o sefydlu'r tasglu, bydd ffrwd waith y bobl, mewn cydweithrediad â Ford, yn ystyried darparu cyngor ariannol priodol i'r gweithlu. Mae'r Prif Weinidog wedi siarad â'r Prif Weinidog am y sefyllfa a'r angen i'r ddwy Lywodraeth weithio gyda'i gilydd yn ddi-dor dros bobl Pen-y-bont ar Ogwr a'r rhanbarth ehangach. Roedd hon yn neges yr oeddwn i'n gallu ei hail-bwysleisio mewn cyfarfod is-bwyllgor y Cabinet gyda Llywodraeth y DU yr oeddwn i'n bresennol ynddo yr wythnos diwethaf.

Mae'r Prif Weinidog hefyd wedi siarad gydag uwch reolwyr Ford sydd wedi ymrwymo i weithio gyda ni ar y tasglu i gefnogi eu cyflogeion a'r gadwyn gyflenwi, a hefyd i ddarparu gwaddol i'r gymuned ehangach. Ond byddaf yn siŵr o sicrhau bod Gweinidog yr economi, yn ei ddiweddariadau, yn rhoi sylw i'r mater hwnnw o waddol y mae gennych chi bryder arbennig yn ei gylch, a hefyd mater o bensiynau a'r mater o gydraddoldeb â'r cytundebau a wnaed mewn sefyllfaoedd tebyg mewn mannau eraill.

Gweinidog, a gawn ni ddatganiad os gwelwch yn dda gan y Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth ar ganlyniad uwchgynhadledd twristiaeth Cymru yn Llandrindod ym mis Mawrth? Mae'r strategaeth 'Partneriaeth ar gyfer Twf' bresennol ar gyfer twristiaeth yn dod i ben y flwyddyn nesaf, a deallaf fod y Dirprwy Weinidog wedi bod yn ymgynghori â'r sector twristiaeth yn dilyn yr uwchgynhadledd. O gofio pwysigrwydd twristiaeth i economi Cymru, a allwn ni gael datganiad os gwelwch yn dda ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cefnogi a chynyddu twristiaeth yng Nghymru yn y dyfodol? Diolch.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Mae'r datganiad ar gefnogaeth Llywodraeth Cymru i dwristiaeth—byddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r £2 filiwn ychwanegol a fuddsoddwyd yn y diwydiant i wneud yn siŵr bod gan Gymru ddarpariaeth wych o ran twristiaeth. Gwn fod y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol yn bwriadu gwneud datganiad ar y strategaeth ryngwladol ar 9 Gorffennaf, ac rwy'n sicr y bydd cyfleoedd bryd hynny i drafod sut y gallwn ni sicrhau bod gennym ni'r cynnig twristiaeth ryngwladol gorau posibl i ddenu pobl o bedwar ban byd i'r hyn sydd gennym ni i'w gynnig yma yng Nghymru. Ond o ran manylion penodol eich cwestiwn, gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog ysgrifennu atoch chi.

Mae'n rheidrwydd arnaf i godi unwaith eto agenda ganoli'r Llywodraeth hon, sydd wedi cael effaith mor andwyol ar Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn Llantrisant. Rwy'n derbyn pryderon a chwynion gan gleifion a staff yn rheolaidd. Nid yw'r penderfyniad i dynnu meddygon ymgynghorol o Ysbyty Brenhinol Morgannwg, a'u hadleoli i Ferthyr wedi cael effaith gadarnhaol. Mae symud meddygon ymgynghorol pediatrig o Ysbyty Brenhinol Morgannwg wedi cael ei atal am y tro, a hoffwn weld penderfyniad yn cael ei wneud i atal hynny yn barhaol. Rwy'n clywed bellach pryderon dwys bod meddygon ymgynghorol yn cael tynnu o'r adran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, sy'n sbarduno pryderon gwirioneddol y gallai'r adran gau yn y tymor canolig i'r hirdymor, ac rwy'n rhannu'r pryderon hynny. Hoffwn ddatganiad gan y Llywodraeth felly ar gynnydd yr agenda ganoli, ynghyd â dadansoddiad gofalus o ganlyniadau cleifion a bodlonrwydd staff, ochr yn ochr ag ymrwymiad i foratoriwm ar unrhyw ganoli yn y dyfodol pe bai'r ymarfer hwnnw yn dangos yr anfodlonrwydd y credaf y bydd yn ei ddangos. A hoffwn gael datganiad pellach ar ddyfodol yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg sy'n cynnwys sicrwydd cadarn ynghylch ei dyfodol.

A gaf i ofyn i chi ysgrifennu yn y lle cyntaf at y Gweinidog iechyd yn amlinellu'r pryderon yr ydych chi wedi eu codi? Rwy'n siŵr y bydd yn falch o roi sylw iddynt gyda'r bwrdd iechyd. Bydd y Gweinidog yn cyflwyno datganiad ar adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen ar ofal critigol ar 2 Gorffennaf, a chredaf y byddai hwnnw'n gyfle priodol, hefyd, i gael y trafodaethau hyn ar lawr y Cynulliad.

Gweinidog, roedd yr eitemau busnes blaenorol yn cynnwys dau gwestiwn am Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac mae'n amlwg bod diddordeb gwleidyddol a chyhoeddus brwd yn y ddeddfwriaeth honno. Felly, a gaf i ofyn am ragor o amser i drafod y Ddeddf, yn enwedig sut y mae awdurdodau lleol yn dehongli'r gyfraith o ran tir cyhoeddus? Efallai eich bod yn ymwybodol bod ymgyrch ar y gweill yn Solfach i sicrhau caffaeliad cyhoeddus Fferm Trecadwgan, a'r bwriad yw i drigolion lleol ddatblygu'r safle, sy'n dyddio'n ôl i'r bedwaredd ganrif ar ddeg, a'i rhedeg fel fferm gymunedol. Er gwaethaf hyn, mae cyngor Sir Benfro hyd yma wedi gwrthod canslo ocsiwn y mis nesaf a rhoi amser i ymgyrchwyr lunio cynllun busnes cadarn. Yn hytrach na helpu'r gymuned, maen nhw'n gofyn am flaendal nad yw'n ad-daladwy o £50,000. Yn fy marn i, mae'n ymddangos mai blaenoriaethau Sir Benfro yn gwneud arian yn gyflym, yn hytrach na datblygu safle hanesyddol er budd cenedlaethau'r dyfodol. Credaf ei bod yn wir y dylid eu hatgoffa o'u rhwymedigaeth gyfreithiol a rhoi gwersi ac chyfarwyddyd eglur iddynt i'r perwyl hwnnw.

Diolchaf i Joyce Watson am godi'r mater hwn. Mae tir cyhoeddus, a gwaredu tir cyhoeddus yn arbennig, yn rhywbeth yr wyf i wedi cymryd diddordeb penodol ynddo ac rwyf i wedi cael rhai trafodaethau da neu drafodaethau cynnar gyda'm cyd-Aelod, Gweinidog yr economi a hefyd y Gweinidog sy'n gyfrifol am lywodraeth leol. Rydym ni yng nghyfnod cynnar iawn y trafodaethau hyn, ond byddwn yn awyddus i ymchwilio ymhellach i'r enghraifft yr ydych chi wedi ei rhoi fel astudiaeth achos bosibl, mewn gwirionedd, o ran sut y gallwn ni sicrhau, pan fyddwn ni'n cael gwared ar dir cyhoeddus, ein bod ni'n gwneud hynny mewn ffordd sy'n ymwybodol iawn o flaenoriaethau ehangach y Llywodraeth, Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a'n dyheadau o ran sicrhau'r gwerth gorau, nid yn unig o safbwynt ariannol ond, mewn gwirionedd, y gwerth ychwanegol y gallwn ni ei gael, yn y ffordd y disgrifiodd y Prif Weinidog yn ei ymateb i gwestiwn Angela Burns heddiw am gaffael.

A gaf i alw am ddau ddatganiad? Yn gyntaf, y wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog trafnidiaeth a'r economi am fetro gogledd Cymru. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fanylion yr hyn a alwyd yn brosiect metro gogledd-ddwyrain Cymru i ddechrau yn 2017 i wella trafnidiaeth gyhoeddus yn y gogledd. Heddiw, mae'r papur newydd lleol, The Leader, wedi cyhoeddi sylwadau a wnaed gan arweinydd Llafur newydd Cyngor Sir y Fflint, Ian Roberts, yn dilyn sylwadau a wnaed ganddo yn ystod cyfarfod yn Neuadd y Sir, lle mae'n dweud mai trafodaethau cyfyngedig yn unig a gafwyd ynghylch sut y byddai prif rannau'r prosiect yn cael eu gweithredu, bod,

Trafnidiaeth a Metro Gogledd Cymru yn fusnes anorffenedig gyda Llywodraeth Cymru a'i fod yn meddwl   ei bod o ddiddordeb arbennig gofyn yn wirioneddol i Lywodraeth Cymru beth yw eu bwriadau ar gyfer Metro Gogledd-ddwyrain Cymru.

Yn amlwg, os yw'r galwadau hynny nid yn unig yn dod yn fwy cyffredinol ond yn benodol gan arweinydd cyngor Sir y Fflint, sy'n digwydd bod yn aelod o'ch plaid, rwy'n gobeithio y byddech chi'n cytuno bod hynny'n haeddu ymateb cyhoeddus.

Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gamddefnyddio alcohol ymhlith pobl hŷn yng Nghymru? Bythefnos yn ôl, noddais a siaredais yn y digwyddiad lansio siarter 'Calling time for change' Yfed Doeth Heneiddio'n Dda a gynhaliwyd yn adeilad Pierhead y Cynulliad. Nod hyn yw lleihau'r niwed a achosir gan alcohol ymhlith oedolion hŷn ledled Cymru, gan weithio gydag aelodau o grŵp eiriolaeth y siarter, pob un ohonynt yn wirfoddolwyr sydd â phrofiad byw o alcohol. Ar ôl dod at ei gilydd am y tro cyntaf fel grŵp eiriolaeth, mae'r siarter yn benllanw deuddeng mis o'u gwaith caled. Un ethos pwysig yn y rhaglen yw na ddylai pobl fod yn dderbynwyr cymorth goddefol yn unig, ond yn gyfranogwyr gweithredol yn llesiant a gwellhad eu hunain a phobl eraill. Yr hyn sy'n peri pryder yw bod yr adroddiad yn dweud, wrth fynd i'r afael â rhagfarn a gwahaniaethu ar sail oedran mewn polisi, ymarfer ac ymchwil alcohol, eu bod wedi canfod bod mwy na 4 miliwn o Brydeinwyr dros 50 oed yn meddwl y dylent leihau faint o alcohol y maen nhw'n ei yfed, ac yng Nghymru, y rhai 65 oed a hŷn yw'r unig grŵp oedran lle mae yfed uwchlaw'r canllawiau dyddiol yn cynyddu. Unwaith eto, galwaf am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd yn unol â hynny. Diolch.

Diolch am godi'r ddau fater hynny. O ran y cyntaf, sef metro gogledd-ddwyrain Cymru, mae'n sicr yn rhan hanfodol o'n cynllun i wella a moderneiddio trafnidiaeth yn y rhanbarth, ac mae'r gwaith o gyflawni gweledigaeth y metro yn mynd rhagddo'n dda. Sefydlwyd uned fusnes Trafnidiaeth Cymru yn y gogledd i gynorthwyo darpariaeth y prosiect metro, gan gynnwys datblygu gorsaf reilffordd newydd parcffordd Glannau Dyfrdwy, gorsaf reilffordd integredig Shotton, a chanolfan drafnidiaeth integredig yng ngorsaf reilffordd Gyffredinol Wrecsam. Mae'r gwaith hwnnw'n parhau.

Mae cynyddu amlder y gwasanaeth yn ystod yr wythnos ar reilffordd Wrecsam-Bidston i ddau drên yr awr o ddiwedd 2021 yn agwedd bwysig ar ddarparu metro gogledd-ddwyrain Cymru, ac rydym ni wedi darparu cyllid i Gyngor Sir y Fflint ar gyfer cynlluniau i wella mynediad at barc diwydiannol Glannau Dyfrdwy a symudiad y tu mewn iddo, gan ganolbwyntio ar fysiau a theithio llesol, ac i Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam ar gyfer gwelliannau i orsaf fysiau Wrecsam. Rydym ni hefyd yn datblygu cynlluniau ar gyfer llwybr coch coridor Sir y Fflint, a gefnogwyd gan yr awdurdod lleol ac a fydd yn rhan annatod o ddarpariaeth y metro. Bydd ein cynigion ar gyfer metro'r gogledd-ddwyrain Cymru yn helpu'r rhanbarth i fod yn fwy cysylltiedig ac yn cynnig mynediad at swyddi, cyfleusterau a gwasanaethau, a fydd yn hwb i gymudwyr, busnesau a'r economi, ac a fydd hefyd yn cefnogi ein huchelgais ar gyfer gogledd Cymru ac ardal drawsffiniol sy'n gystadleuol ac yn elfen allweddol o Bwerdy Gogledd Lloegr.

Rwy'n credu y dylid cydnabod bod gweithredu gwelliannau, mewn llawer o achosion, yn golygu bod angen mynd drwy'r broses statudol, ac rydym ni'n cydnabod na fydd rhai o'r ymyriadau hynny'n rhai cyflym, ond byddwn yn dechrau cyflwyno ein gweledigaeth ar gyfer y system fetro integredig trwy ganolbwyntio ar y pethau hynny y gellid eu darparu'n gyflym. Os oes gan yr arweinydd newydd bryderon penodol, rwy'n siŵr y bydd yn manteisio ar y cyfle i'w codi'n uniongyrchol gyda'r Gweinidog trafnidiaeth.FootnoteLink

Mae eich pwynt am yr ymgyrch Yfed Doeth Heneiddio'n Dda a chamddefnyddio alcohol ymhlith pobl hŷn yn un da, a gwn ei fod yn rhywbeth y mae'r Gweinidog iechyd yn awyddus i roi sylw iddo drwy'r cynllun cyflawni ar gamddefnyddio sylweddau, ond gofynnaf iddo roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi am hynny.

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Roeddwn i eisiau gofyn am ddatganiad ar yr adroddiad Augar sydd wedi dod mas yn Lloegr ynglŷn â sut maen nhw'n mynd i dalu am y ffioedd a sut maen nhw'n mynd i dalu am y system addysg ôl-16 yno. Yn sicr, maen nhw wedi argymell i leihau'r ffioedd sydd yn mynd i fynd ar fyfyrwyr, a dwi eisiau deall o Lywodraeth Cymru sut mae hynny yn mynd i effeithio arnoch chi. Felly, a fydden ni'n gallu cael datganiad yn hynny o beth? Rŷn ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn ymateb yn rhan o ymateb Llywodraeth Prydain, ond hoffwn i gael trafodaeth yn y Senedd yma cyn i'r Gweinidog Addysg wneud unrhyw fath o benderfyniad.

Fy ail ddatganiad yw—. Gwn ein bod ni wedi cael y ddadl hon yma droeon am dîm criced i Gymru, ac mae  llawer ohonom ni yma eisiau hynny o hyd, ond gwyddom y bydd anghytuno yn gyffredinol. Mae llawer ohonom ni wedi sylwi, wrth i rai o'r gemau gael eu cynnal yma yng Nghymru, ar y brandio truenus y mae Cymru'n ei gael yn rhan o Gwpan Criced y Byd, ac rwy'n meddwl tybed pa ddadansoddiad y byddwch chi'n ei wneud yn rhan o frand Cymru, ar ôl Cwpan Criced y Byd. Go brin y byddech chi'n sylweddoli ei fod yn digwydd, yn un peth, a phrin y byddech chi'n sylweddoli bod Cymru'n rhan o'r tîm criced Cymru a Lloegr honedig hwn. Felly, a allwn ni gael datganiad gan Lywodraeth Cymru ar sut y maen nhw'n creu brand Cymru yn rhan o'r Cwpan Criced y Byd hwn, sut y bydd ganddyn nhw wersi i'w dysgu ar gyfer y dyfodol, a pha un a ydynt yn ystyried newid eu meddwl ynghylch cefnogi'r syniad o gael tîm criced i Gymru?

Diolch am godi'r materion hynny. O ran adolygiad Augar, yn amlwg, ar hyn o bryd, rydym ni'n archwilio'r adroddiad penodol hwnnw ac yn llunio ein hymateb ein hunain, a'n dealltwriaeth, a dweud y gwir, o'r hyn y byddai'n ei olygu i ni yng nghyd-destun Cymru. Byddwn yn eich annog chi ac unrhyw aelodau eraill sydd â diddordeb i gyflwyno sylwadau i'r Gweinidog addysg i helpu i lunio'r ymateb ac i lunio ein syniadau o ran sut y byddem ni'n ymateb.

Mae eich pwynt am griced a brandio yn un da iawn eto yn fy marn i, yn yr ystyr bod angen i ni sicrhau, pan fyddwn ni'n cynnal digwyddiadau yma yng Nghymru—ac mae gennym amrywiaeth anhygoel o ddigwyddiadau yr ydym ni'n eu cynnal yma yng Nghymru ac enw hynod o dda, yn fy marn i, am gynnal digwyddiadau yn dda, yn enwedig digwyddiadau chwaraeon—yna mae angen i ni fod yn manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd marchnata hynny. Gofynnaf i'r Gweinidog roi rhywfaint o ystyriaeth i'r mater ac yna ymateb i chi.

Trefnydd, a gaf i gytuno yn gyntaf â'r sylwadau cynharach a wnaed gan fy nghydweithiwr Suzy Davies ynglŷn â'r ffaith nad yw'r ddogfen sy'n diwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006 ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru? Fel aelod o'r Pwyllgor Cyllid, mae gen i fynediad ato, ond credaf ei bod yn ddefnyddiol pe bai ar gael i gynulleidfa ehangach.

Yn ail, yr wythnos diwethaf, cawsom y ddadl bwysig ar blastigau a sut y gallem ni geisio gwneud ein dibyniaeth ar blastig cyn lleied â phosibl. Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi ymateb i'r ddadl honno, ond tybed a allem ni gael, wel, strategaeth a diweddariadau rheolaidd neu led-reolaidd efallai ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i geisio mynd i'r afael â'r broblem hon. Rwy'n credu os byddwn ni i gyd yn ceisio mynd i'r afael â'r mater yn uniongyrchol, efallai y gallwn ni wneud rhywfaint o gynnydd yn y tymor canolig. A allem ni gael datganiad ar sut y byddai unrhyw strategaeth yn ymgorffori'r elfen leol? Rwy'n credu bod llawer o waith da a llawer o arfer da yn digwydd ar lefel leol nad ydym yn clywed amdanynt bob amser. Clywais yr wythnos diwethaf am fenter gan Hufenfa Rhaglan yn fy etholaeth i, sy'n gyflenwr llaeth lleol sy'n ceisio cael—neu sydd wedi cael—y contract gyda llawer o ysgolion cynradd yn Sir Fynwy i ddisodli poteli plastig gyda photeli confensiynol. Maen nhw wedi gwneud gwahaniaeth enfawr mewn ychydig dros flwyddyn yn unig. Credaf fod enghreifftiau eraill, mae'n debyg, o gwmnïau eraill, yn gwneud pethau tebyg, a gallem ni gael dull gweithredu o'r gwaelod i fyny, lle'r ydym ni'n cymryd yr arfer da hwnnw o ddifrif ac yn ei ymestyn ledled Cymru.

Yn olaf, Llywydd, rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau ymuno â mi i longyfarch tîm sgïo ysgol Brynbuga, a reolir gan y cynghorydd lleol Sara Jones, sydd wedi ennill medalau arian ac efydd mewn cystadleuaeth ddiweddar—i ferched a bechgyn, yn eu trefn—ac sy'n falch iawn ac wedi rhoi gwybod i mi am eu llwyddiant. Rwy'n siŵr yr hoffai'r Cynulliad eu llongyfarch nhw hefyd.

Diolch yn fawr iawn, Nick Ramsay. O ran y mater cyntaf, fel y dywedais wrth Suzy Davies, byddaf yn sicr yn archwilio'r materion yn ymwneud â chyhoeddi'r ddogfen ymgynghori ac yn sicrhau y bydd y bobl hynny y bydd ganddynt ddiddordeb ynddi, ac a fyddai'n hoffi ac angen ymateb iddi, yn cael y cyfle i wneud hynny.  

O ran yr ail fater o wastraff plastig a ffyrdd arloesol o leihau faint o blastig yr ydym ni'n ei ddefnyddio, yn enwedig plastig untro, gwn fod y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol, sy'n gyfrifol am wastraff, wedi cymryd diddordeb arbennig o frwd yn hyn. Mae'n bwriadu gwneud datganiad i'r Cynulliad, ond nid wyf i'n credu y gallwn ni ddod o hyd i le iddo tan y tymor nesaf, a dyna pam y gwn ei bod hi'n bwriadu cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn fuan iawn, o gofio'r lefel uchel o ddiddordeb sy'n bodoli yn y mater hwn, a hynny'n gwbl briodol.

Rydym ni wrthi'n cynnal ymgynghoriadau ar y cyd â Llywodraeth y DU ar y posibilrwydd o gyflwyno cynllun blaendal-dychwelyd a chynyddu cyfrifoldeb y cynhyrchydd. Daeth hwnnw i ben y mis diwethaf, felly, yn rhan o hynny, gwn fod y Dirprwy Weinidog wedi cynnal sesiwn friffio i Aelodau Cynulliad a chylch trafod ar gyfer rhanddeiliaid, a roddodd y cyfle i ddod â rhai o'r syniadau mwy lleol hynny am bethau y dylem ni fod yn eu dathlu yng Nghymru ynghyd, ond hefyd gwneud hynny ar raddfa fwy fel nad ydynt dod yn bethau bach yr ydym ni'n credu sy'n werth eu dathlu, ond yn bethau sy'n cael eu rhoi yn y brif ffrwd o ran y ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau. Ond, fel y dywedais, mae'r Dirprwy Weinidog yn bwriadu cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn fuan iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau am ein sefyllfa o ran y mater o blastig, ac wrth gwrs rwy'n hapus iawn ar ran Llywodraeth Cymru i longyfarch tîm sgïo ysgol Brynbuga ar y llwyddiannau y maen nhw wedi eu cael a'r medalau y maen nhw wedi eu hennill.

Mae etholwyr wedi cysylltu efo fi yn bryderus am effaith ddinistriol toriadau posib yn yr ysgol addysg ym Mhrifysgol Bangor, ac yn enwedig y goblygiadau o gael gwared â staff profiadol Cymraeg eu hiaith, a'u disodli gan strategaeth ad hoc sy'n bwriadu dod ag athrawon o ysgolion i mewn i hyfforddi a mentora myfyrwyr. Mi fuaswn i'n ddiolchgar am ddatganiad ar y mater hwn, ac yn enwedig barn y Llywodraeth am effaith dadfuddsoddi mewn hyfforddiant athrawon ac mewn addysg Gymraeg, effaith hynny ar gynaliadwyedd a llwyddiant eich strategaeth addysg a'ch strategaeth iaith Cymraeg—hynny yw, a fyddai dileu swyddi yn yr ysgol addysg yn tanseilio'ch nod chi o recriwtio mwy o athrawon ac yn tanseilio'r nod o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg?

Diolchaf i chi am godi'r mater hwn. A gaf i ofyn i chi ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog Addysg a bydd hi'n darparu ymateb?

Yn ystod y dyddiau diwethaf, mae Nazanin Zaghari-Ratcliffe wedi dechrau streic newyn mewn carchar yn Iran. Cafodd dreial ffug a bu'n rhaid iddi ddioddef pob math o boenedigaethau ers cael ei harestio yn 2016. Mae ei gŵr, Richard, wedi dechrau streic newyn gyfochrog y tu allan i lysgenhadaeth Iran yn Llundain ac mae chwaer Richard, Rebecca Jones, yn byw yn fy etholaeth i ac wedi bod yn ymgyrchu'n lleol. A allwn ni gael datganiad ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ychwanegu ein llais ac anfon neges o gefnogaeth i Nazanin a Richard ar yr amser torcalonnus iawn yma?

Diolch am godi hyn. Nid yw'n rhywbeth yr wyf i'n gyfarwydd ag ef, ond mae'n sicr yn swnio fel amser pryderus a gofidus iawn i'r teulu dan sylw. Gofynnaf i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gysylltiadau rhyngwladol archwilio hyn gyda chi ymhellach.

A gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr economi a thrafnidiaeth ar arwyddion ffyrdd yng Nghymru? Efallai eich bod chi wedi gweld rhai adroddiadau yn y cyfryngau ddoe bod arwyddion draenogod newydd yn mynd i gael eu cyflwyno i gael eu defnyddio yn y DU oherwydd y peryglon a all gael eu hachosi'n aml gan fywyd gwyllt bach ar y ffyrdd. Nawr, mae llawer ohonom ni yn y Siambr hon yn hyrwyddwyr rhywogaethau, ac wrth gwrs mae angen i ni ddiogelu bywyd gwyllt a modurwyr rhag y peryglon y gall ffyrdd eu hachosi. Rydym ni'n gwybod, er enghraifft, bod gwiwerod yn aml yn cael eu hanafu ar y ffyrdd, ac wrth gwrs mae'r boblogaeth wiwerod coch ar Ynys Môn ac o amgylch coedwig Clocaenog yn fy etholaeth i yn arbennig o werthfawr i mi fel yr hyrwyddwr rhywogaethau lleol. O gofio y bu dros 100 o farwolaethau yn 2017, yn ôl yr Adran Drafnidiaeth, o ganlyniad i fywyd gwyllt bach ar ein ffyrdd, a thros 14,000 wedi eu hanafu o ganlyniad i anifeiliaid ar briffyrdd, a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried defnyddio'r mathau hyn o arwyddion mewn mannau priodol er mwyn diogelu bywyd gwyllt lleol a modurwyr rhag y mathau hyn o beryglon?

Diolchaf i Darren Millar am godi hyn, a byddaf yn sicr yn archwilio yn union hynny gyda'r Gweinidog trafnidiaeth.

Hoffwn ofyn i'r Trefnydd am ddau ddatganiad. Yn gyntaf, gan ddilyn eich ymateb i Joyce Watson o ran sefyllfa ymgais y gymuned yn Solfach i brynu fferm Trecadwgan, mae gen i ddiddordeb mawr yn y pwyntiau a wnaeth Joyce am Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol; rwy'n credu y gwnaed y rheini'n dda iawn. Tybed a fyddai'n bosibl, yng nghyd-destun yr ymdrechion y mae'r gymuned honno'n eu gwneud, i'r Llywodraeth gyflwyno datganiad, datganiad ysgrifenedig efallai, ar y cymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i alluogi cymunedau i ddatblygu cydnerthedd a diogelu asedau cymunedol? Gallai hwn fod gan Ddirprwy Weinidog yr Economi o bosibl yn rhan o'i gyfrifoldebau menter gymdeithasol ac economi gymdeithasol. Credaf y byddai o gymorth i'r trigolion hynny, ond credaf ei fod yn astudiaeth achos, a byddai o gymorth i drigolion eraill a allai fod yn wynebu sefyllfaoedd tebyg mewn mannau eraill gael gwybod pa fath o gymorth a allai fod ar gael iddyn nhw, pa un a fyddai hynny trwy grantiau uniongyrchol neu mewn unrhyw ffordd arall.  

Yr ail ddatganiad yr hoffwn ofyn amdano yw yr hoffwn wneud cais i Lywodraeth Cymru fod yn barod i wneud datganiad ar ôl i'r achos cyfreithiol presennol sy'n cael ei ddwyn yn yr Uchel Lys ar hyn o bryd gan fenywod y 1950au, yr ymgyrch Menywod yn erbyn Anghydraddoldeb Pensiwn y Wladwriaeth ac eraill—pe gallai'r Llywodraeth fod yn barod pan gaiff y penderfyniad hwnnw ei wneud i wneud datganiad ar sut y bydd hynny'n effeithio ar Gymru. Rwy'n sylweddoli bod hwn yn fater a gadwyd yn ôl, ac rwy'n siŵr bod y Trefnydd, fel finnau, yn siomedig iawn â llythyr ymateb Llywodraeth y DU a rannwyd gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar.

Rydym ni'n dal i gredu ar y meinciau hyn y dylai Llywodraeth Cymru roi ystyriaeth, yn enwedig os bydd camau cyfreithiol pellach, i ba un a allent gael rhywfaint o lais yn yr achos, oherwydd y golled enfawr i economi Cymru, nid yn unig i'r menywod unigol hynny, ond y golled enfawr i economi Cymru, o ganlyniad i'r penderfyniadau anghyfiawn iawn a wnaed ynghylch codi'r oedran pensiwn.

Felly, byddwn yn gofyn i'r Trefnydd ofyn i ba Weinidog bynnag—boed y Dirprwy Weinidog a chyfrifoldeb am gydraddoldebau neu'r Cwnsler Cyffredinol—gadw llygad allan am yr ymateb cyfreithiol hwnnw, am y penderfyniad, ac i fod yn barod efallai i wneud datganiad am beth arall y gallem ni ei wneud i gefnogi'r menywod, yn dibynnu, wrth gwrs, ar natur canlyniad yr achos.

Diolch i Helen Mary Jones am grybwyll y ddau fater yna. O ran y cyntaf, byddaf yn sicrhau bod y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros yr economi yn ymwybodol o'r cais am ddatganiad o ran yr hyn y gellir ei wneud i gefnogi'r cyhoedd a grwpiau cymunedol o ran diogelu asedau cymunedol a'r defnydd o asedau cymunedol mewn ffordd sy'n cyd-fynd i raddau helaeth â deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a blaenoriaethau ehangach Llywodraeth Cymru o ran sicrhau bod gennym ni economi gylchol, bod gennym ni economi sylfaenol, a'n bod yn gallu buddsoddi mewn ffordd sy'n rhoi'r budd pennaf i'r holl bobl yn ein cymunedau yn lleol.FootnoteLink

O ran yr ail fater sy'n ymwneud ag ymgyrch WASPI, rwy'n gwybod fod y Cynulliad wedi anfon neges gref iawn ac unedig, rwy'n credu, at Lywodraeth y DU o ran ein digalondid, mewn gwirionedd, ynglŷn â'r ffordd anhygoel o wael yr ymdrinwyd â menywod WASPI a menywod eraill a nodwyd mewn gwahanol grwpiau—menywod y 1950au, y 1960au, y bydd y polisi hwn yn effeithio arnyn nhw, ac a fydd yn cael effaith fawr arnyn nhw, oherwydd nad ydyn nhw wedi cael cyfle i gynllunio ar gyfer y math o ddyfodol y maen nhw'n ei wynebu nawr.

Fel y dywedwch chi, mae'r effaith ar Gymru yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn benodol yn ei gadw mewn cof o ran yr effaith ar yr economi, ond hefyd o ran yr effaith ar iechyd a gofal cymdeithasol menywod sy'n gweld bod mwy o angen cymorth a chefnogaeth arnyn nhw. Yn amlwg, gallaf eich sicrhau ein bod yn cadw llygad barcud ar yr achos, a gwn fod y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip yn awyddus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau cyn gynted ag y gwyddom ni unrhyw beth arall.

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Diolch i'r Trefnydd.