4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cyllid sydd ar gael i adnewyddu tai ar gyfer pobl hŷn? OAQ54072

Gwnaf. Mae cefnogaeth sylweddol ar gael gan Lywodraeth Cymru i berchnogion cartrefi a landlordiaid, gan gynnwys pobl hŷn, ar gyfer adnewyddu eiddo. Ledled Cymru, mae £148 miliwn ar gael i awdurdodau lleol ei fuddsoddi mewn cartrefi yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn. Dŷn ni’n gwybod, yn Ynys Môn, o fewn y pump i 10 mlynedd nesaf, fod disgwyl cynnydd o ryw 30 y cant yn nifer y bobl hŷn—pobl dros 60 oed. Dŷn ni'n gwybod yn barod fod yna brinder tai addas ar gyfer pobl hŷn efo anghenion symudedd yn arbennig ac anghenion iechyd. Mae angen codi tai newydd, wrth gwrs, sydd yn addas, ac mae hefyd angen adnewyddu tai o fewn y stoc bresennol. Ac, wrth gwrs, mae angen buddsoddi hefyd mewn addasu tai ar gyfer pobl hŷn. Tra allwch chi, fel Llywodraeth bresennol, ddim rhoi ymrwymiad heibio’r etholiad nesaf wrth gwrs, ydych chi'n cytuno bod rhaid i lefelau grant gan Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol fel Ynys Môn ar gyfer addasiadau, yn sicr, gynyddu ar yr un raddfa ag y mae ein poblogaeth ni'n heneiddio?

A dweud y gwir, amser cinio, roeddwn yn lansiad yr adroddiad 'Addasiadau heb oedi' a gynhyrchwyd gan Goleg Brenhinol y Therapyddion Galwedigaethol, lansiad a noddwyd gan fy nghyd-Aelod Dawn Bowden. Cawsom sgwrs dda iawn ynglŷn â sut y gallwn gyflymu'r cynlluniau gofal a thrwsio er mwyn sicrhau—. Mae ganddynt nifer o swyddogaethau, fel y gŵyr yr Aelod. Maent yn ataliol, yn amlwg, ac maent yn helpu pobl i aros yn eu cartrefi eu hunain fel nad oes rhaid iddynt fynd i mewn i unrhyw fath o ofal cymdeithasol neu ofal GIG, ac maent hefyd yn wellhaol yn yr ystyr eu bod yn sicrhau bod pobl yn dychwelyd o'r lleoliadau hynny i fyw yn fwy annibynnol. Mae fy nghyd-Aelod Julie Morgan a minnau wedi cael un neu ddau o gyfarfodydd yn ddiweddar iawn gydag asiantaethau amrywiol sy'n darparu cynlluniau gofal a thrwsio, i weld pa ddata y gallwn wneud y defnydd mwyaf ohono i weld beth sydd angen i ni ei wneud ag ef yn y dyfodol, gan gynnwys edrych i weld a yw'r lledaeniad demograffig yn iawn gennym, a oes gennym y math cywir o addasiadau, ac a dweud y gwir, a ydym yn adeiladu'r math cywir o dai yn ein rhaglen dai arloesol fel ein bod yn adeiladu 'tŷ am oes', fel y'i gelwir, fel nad oes yn rhaid ichi ei addasu—maent wedi'u hadeiladu gyda grisiau digon llydan a phethau o'r fath.

Rwyf wedi ymweld â rhaglenni da iawn. Fel mae'n digwydd, roeddwn ar Ynys Môn yr wythnos diwethaf a bûm yn ymweld â'r ffatri fodiwlar newydd sy'n cael ei hadeiladu yno ar gyfer y tŷ ynni goddefol. Roedd arweinydd y cyngor yn bresennol yn agoriad y ffatri honno, a gwn eu bod yn comisiynu byngalos yn benodol gyda hynny mewn golwg—gan ystyried y cynnydd yn y ddemograffeg hŷn—gyda'r bwriad o sicrhau eu bod mor hyblyg â phosibl fel y gall pobl aros ynddynt am gyn hired â phosibl. Rydym yn edrych i weld a allwn ddefnyddio'r data a gawn gan ein hasiantaethau gofal a thrwsio i'n helpu i benderfynu pa gartrefi sy'n werth eu haddasu, pa dai y mae'n amhosibl gwneud hynny iddynt yn economaidd, beth yw'r opsiynau gorau i bobl fel y gallwn ddarparu'r math iawn o lety ar eu cyfer yn y lle iawn, a pha raglenni gwellhaol y gallwn eu rhoi ar waith i sicrhau bod pobl yn aros mor annibynnol â phosibl am gyn hired â phosibl. Felly, credaf fod hynny'n rhyw fath o ateb 'efallai' i'ch cwestiwn, ond byddai gennyf gryn ddiddordeb mewn trafod hyn ymhellach.

Mae llawer o'r bobl hŷn sy'n dod ataf wedi bod yn ddiolchgar iawn am y grantiau a gawsant i addasu neu adnewyddu eu tai, oherwydd fel y gwyddoch chi a minnau a'r rhan fwyaf o'r Aelodau yma, mae sefydlogrwydd yn eich cartref yn hynod o bwysig wrth i chi fynd yn hŷn gan y gallwch barhau i fod wedi'ch cysylltu wrth eich cymuned, mae pethau'n fwy cyfarwydd, ac mae'n helpu gyda materion iechyd meddwl, unigrwydd, teimlo'n ynysig a phopeth arall—mae'n bwysig iawn. Fodd bynnag, y broblem gyda'r arian yw y bydd y cynghorau yn aml iawn yn darparu'r arian hwnnw, maent wedi dyfarnu'r contract ac yna mae'r contract ei hun, neu'r adeiladwyr sy'n ei ddarparu, yn anfoddhaol: nid yw'r gwaith adnewyddu wedi'i gwblhau i'r safon iawn, nid yw'r addasiadau yn bodloni anghenion yr unigolyn, ac nid ydynt wedi gwneud yr hyn y dywedasant y byddent yn ei wneud. Rydych yn mynd yn ôl at y cynghorau ac maent yn dweud, 'Ond rydym wedi darparu'r arian; mae ein gwaith ni wedi'i wneud'. Beth y gallwch ei wneud, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am y maes hwn, i annog cynghorau i fod ychydig yn fwy doeth wrth ymdrin â'r sefydliadau hyn, ac i wneud pethau syml fel pennu ffioedd dargadw o 5 y cant neu 10 y cant, er mwyn sicrhau mai pan fydd deiliad y tŷ, a dim ond pan fydd deiliad y tŷ, wedi cytuno ac wedi dweud, 'Ydy, mae'r ystafell ymolchi anabl honno bellach yn addas i'r diben', neu 'Ydy, mae'r gwaith adnewyddu hwnnw'n caniatáu i mi aros yn y cartref hwn yn ddiogel', y bydd y cyngor wedyn yn talu'r hyn sy'n dal i fod yn ddyledus? Oherwydd mae hon yn sefyllfa lle mae pawb ar eu colled—mae gan y cyngor arian nad yw'n cael ei ddefnyddio'n iawn, mae'r unigolyn druan wedi dioddef straen, a hwythau'n bobl hŷn, o geisio ymdrin â chwmni ystyfnig ac nid ydynt yn cael yr hyn sydd ei angen arnynt.

Dywedais mewn ymateb i Rhun mai'r hyn rydym yn awyddus i'w wneud yw edrych ar yr hyn y mae'r dystiolaeth a gawn yn ei ddweud wrthym am y ffordd y rheolir rhai o'r cynlluniau gofal a thrwsio ledled Cymru. A dweud y gwir, fy nghyd-Aelod Julie Morgan sydd â'r cyfrifoldeb portffolio trosfwaol am hynny, ond rwy'n gyfrifol am yr agwedd dai, felly mae'n gorgyffwrdd bron yn llwyr. Felly, rydym wedi bod yn cydweithio i geisio cael y gorau o hynny.

Os oes gennych enghreifftiau penodol iawn, rwy'n fwy na pharod i wrando arnynt a gweld beth y gallwn ei wneud. Mae'n ddefnyddiol inni wybod ble mae'r problemau. Fel y dywedais, rydym yn edrych ar gasglu data fel y gallwn ailgynllunio'r cynlluniau'n briodol. Rydym hefyd yn edrych i weld ai'r ffordd rydym yn darparu hyn ar hyn o bryd yw'r ffordd orau o'i ddarparu neu a oes methodolegau eraill ar gael. Nid yw hyn yn cael ei wneud yn yr un ffordd ym mhob rhan o Gymru, felly bydd yn ddiddorol gweld rhywfaint o fanylion y pethau a ddywedwch wrthyf.

Weinidog, mae pob un ohonom yn cytuno bod yn rhaid i ni wneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod pobl hŷn yn aros yn eu cartrefi am gyn hired â phosibl. Mae addasu cartrefi yn hanfodol er mwyn sicrhau hyn. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i leihau'r amseroedd aros anarferol o hir ar gyfer addasiadau o'r fath?

Nid wyf yn derbyn bod yr amseroedd aros yn anarferol o hir. A dweud y gwir, dros ddau dymor diwethaf y Cynulliad, mae pethau wedi gwella'n sylweddol. Nid wyf yn gwybod ai dros fy ACau cyfagos yn unig rwy'n siarad, ond rydym wedi cael y drafodaeth hon. Yn sicr, pan ddechreuais fel Aelod Cynulliad, roedd gennyf fag post eithaf mawr yn llawn o bobl a oedd yn aros am addasiadau. Yn sicr, nid oes gennyf hynny bellach gan fod y gwasanaeth wedi gwella'n sylweddol. Felly, ni chredaf mai aros yw'r broblem.

Mae Angela Burns wedi tynnu sylw at rai materion ynghylch ansawdd, ac mae rhai problemau i'w cael ynglŷn ag ar ba lefel y byddwch yn cael y cymorth. Os ydych yn unigolyn hŷn sy'n byw yn eich cartref ac mae gennych ychydig o stepiau i lawr i'ch gardd, rwy'n credu bod rhai problemau'n codi o ran sut y byddech yn gwybod sut i gael gafael ar y cymorth hwnnw. Rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn darparu'r wybodaeth gywir, fod pobl yn gwybod sut i gael gafael ar y cymorth, a bod ganddynt ffordd gymharol syml o gael gafael arno. Ond nid wyf yn derbyn bod yna oedi hir. Nid dyna y mae'r dystiolaeth yn ei ddangos i ni.

Rydym wedi buddsoddi bron i £3.5 miliwn mewn cyllid craidd ar gyfer asiantaethau gofal a thrwsio i gefnogi'r gwaith hwn, gyda'r bwriad o sicrhau nad oes gennym amseroedd aros hir. Nid yw amseroedd aros hir o fudd i unrhyw un, fel y dywedais mewn ymateb i Rhun ap Iorwerth. Mae'r rhain yn ataliol yn yr ystyr eu bod yn cadw pobl allan o wasanaethau eilaidd a thrydyddol drud, ac yn wellhaol yn yr ystyr eu bod yn cael pobl allan o'r gwasanaethau hynny cyn gynted â phosibl. Felly, o ran gwerth am arian, mae'n gwbl amlwg y dylid gwario'r arian ar hyn yn hytrach nag ar y gwasanaethau acíwt drytach. Ond os oes gan yr Aelod unrhyw enghreifftiau penodol o amseroedd aros hir, unwaith eto, buaswn yn ddiolchgar iawn i glywed manylion ganddi, am nad dyna yw ein profiad cyffredinol ni.