3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynlluniau i ddathlu 70 mlynedd ers addysg cyfrwng Cymraeg yn y Llynfi? OAQ54143

Diolch, Huw. Bydd ardal y Llynfi'n dathlu 70 o flynyddoedd o addysg Gymraeg. Bydd partneriaid yn sector y Gymraeg yn dathlu'r cyflawniad hwnnw drwy'r fwrdeistref yng ngŵyl flynyddol Ogi Ogi Ogwr, a drefnir gan Fenter Bro Ogwr, a deallaf y bydd honno'n cael ei chynnal ar 14 Gorffennaf.

Wel, diolch yn fawr iawn am yr ateb hwn.

Diolch yn fawr am yr ateb hwnnw. Cawsom ddathliad aruthrol fel rhan o hyn, a dweud y gwir, gwta bythefnos yn ôl, yn Ysgol Gyfun Gymraeg Llangynwyd, lle cawsom gyngerdd gwych, gyda chantorion a thelynorion, ysgolion o bob rhan o'r ardal, cyn-rieni a disgyblion a llywodraethwyr, ac yn y blaen, ynghyd ag uchelgais go iawn i edrych tua'r dyfodol.

Gaf i ofyn sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, a Chyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf hefyd, i sicrhau twf parhaus addysg gynradd ac uwchradd cyfrwng Cymraeg yng Nghymru? A sut y gallai hyn helpu i gyrraedd targedau uchelgeisiol miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050?

Wel, Huw, rwy'n falch iawn o glywed am y dathliadau sydd eisoes wedi bod yn digwydd yn eich ardal leol. Ac rwy'n credu ei bod yn deg dweud ein bod wedi dod yn bell ers i'r ysgol gyfrwng Cymraeg gyntaf gael ei hagor yn etholaeth y Llywydd, yn Aberystwyth, yn 1939. Ond fi fuasai'r cyntaf i gyfaddef bod angen i ni weithio'n galetach, a chyda mwy o uchelgais, er mwyn mynd i'r afael â'r anghydbwysedd presennol yn y cynnig cyfrwng Cymraeg sydd ar gael yn lleol. Ac yn amlwg, mae gan addysg ran hanfodol i'w chwarae yn y broses o gyflawni targed Llywodraeth Cymru o gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

O ran awdurdodau addysg lleol a chynghorau sir, rydym wedi amlinellu'r hyn a ddisgwyliwn gan bob awdurdod lleol, ac mae'r fethodoleg i nodi'r cynnydd yn yr ystod pwyntiau canrannol yn nifer y dysgwyr a addysgir drwy gyfrwng y Gymraeg y bydd yn rhaid i awdurdodau lleol ei gyrraedd erbyn 2031, sef ein carreg filltir interim, yn cael ei pharatoi. Felly, er enghraifft, ym Mhen-y-bont ar Ogwr, byddem yn disgwyl gweld canran y dysgwyr mewn addysg cyfrwng Cymraeg yn yr ardal honno'n cynyddu o 8.7 y cant i rhwng 15 y cant a 19 y cant. Ac rwy'n gwybod bod gan etholaeth yr Aelod ardal awdurdod lleol arall hefyd. Byddem yn disgwyl i ffigurau yn ardal Rhondda Cynon Taf gynyddu o 19.2 y cant i rhwng 27 y cant a 31 y cant. Rydym yn cynorthwyo awdurdod lleol Pen-y-bont ar Ogwr i wneud hynny drwy fuddsoddi yn ein rhaglen ysgolion a cholegau yr unfed ganrif ar hugain yn ogystal â chydleoli gyda darpariaethau meithrin a gofal plant sy'n caniatáu i bobl ddechrau ar y daith honno drwy ddewis dyfodol dwyieithog i'w plant o'r dyddiau cynharaf pan allwn ddarparu gofal plant ar eu cyfer yn ogystal ag addysg feithrin a blynyddoedd cynnar.

Wel, mae disgwyliadau'n un peth, Weinidog, ond ym mis Ionawr eleni, dywedodd pennaeth Ysgol Gyfun Gymraeg Llangynwyd y byddai unrhyw leihad pellach yn y gyllideb yn golygu na fyddai'n bosibl cael athrawon arbenigol, yn enwedig drwy gyfrwng y Gymraeg. Nawr, rydym i gyd yn ymwybodol o bryderon cyffredinol ysgolion ynghylch toriadau i gyllid craidd, ond beth yw ein hymateb i'r honiad penodol hwn ynghylch addysg cyfrwng Cymraeg a'i oblygiadau i strategaeth 2050?

Yn amlwg, o fewn cyfyngiadau'r setliad ariannol anodd iawn y mae'r Llywodraeth yn ei wynebu, rwy'n benderfynol o gael cymaint o arian ag sy'n bosibl i'r rheng flaen ac i gyllidebau ysgolion unigol. Wrth gwrs, mae adnoddau ariannol yn un peth; mae adnoddau dynol yn her hefyd ac rwy'n cydnabod hynny. Dyna pam fod y rheini sy'n ceisio cymhwyso fel athrawon drwy gyfrwng y Gymraeg yn denu'r lefel uchaf o fwrsariaeth gan Lywodraeth Cymru i gefnogi eu hyfforddiant yn ogystal â chael taliadau croeso pan fyddant yn dechrau ar eu gyrfa addysgu.

Rydym yn gweithio ar nifer o gynlluniau arloesol, o gynyddu nifer y plant sy'n gwneud Cymraeg safon uwch—a bydd llawer ohonynt, fel y gwyddom, yn mynd ymlaen i fod yn athrawon Cymraeg yn y dyfodol—i addysg gychwynnol i athrawon, yn ogystal â galluogi athrawon sydd eisoes yn y system i wella eu sgiliau iaith drwy ein cynllun sabothol. Felly, rydym yn ceisio dylanwadu ar ein hathrawon yn y dyfodol, ein hathrawon presennol a sicrhau bod ganddynt y sgiliau ieithyddol i allu darparu addysg cyfrwng Cymraeg o'r radd flaenaf i'r teuluoedd sy'n ei dewis.

Wrth edrych ar record fwyaf diweddar Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn nhermau addysg cyfrwng Gymraeg, yn anffodus dydy'r stori ddim yn un positif. Mae'r cyngor wedi methu dros y blynyddoedd diwethaf i sicrhau bod addysg Gymraeg yn opsiwn realistig mewn nifer o gymunedau. Yn wir, mae rhai yn pryderu yn lleol fod problem sefydliadol o fewn yr awdurdod lleol lle mae'r Gymraeg yn y cwestiwn. Yn anffodus, mae hyd yn oed targedau Llywodraeth Cymru yn y ddogfen ymgynghori ddiweddaraf ar gynllun strategol y Gymraeg mewn addysg yn fy marn i yn llawer rhy isel—mae angen codi'r bar yn sylweddol. Ydych chi, felly, fel Gweinidog, yn cytuno bod y sefyllfa bresennol o gynnal dim ond pedair ysgol gynradd Gymraeg o fewn sir Pen-y-bont yn embaras llwyr?

Wel, mae trefnu a chynllunio ar gyfer ysgolion lleol, beth bynnag y bo'r cyfrwng dysgu, yn fater i awdurdodau addysg lleol, a hynny'n ddigon teg. Rôl alluogi sydd gan Lywodraeth Cymru, a rôl i annog yr awdurdodau addysg hynny i wthio'r ffiniau. Ac fel y dywedais, rydym wedi nodi ein disgwyliadau'n glir iawn o ran y cynnydd yn nifer y plant y byddem yn disgwyl iddynt gael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yn y fwrdeistref sirol arbennig honno, a hefyd, i ategu hynny, mae Pen-y-bont ar Ogwr wedi cael cymeradwyaeth mewn egwyddor i oddeutu £2.6 miliwn, drwy'r cynnig cyfrwng Cymraeg a gofal plant, ac fel y dywedais, mae hynny er mwyn sicrhau y gall rhieni wneud hynny mewn sector cyfrwng Cymraeg estynedig gan fanteisio ar ddarpariaeth gofal plant neu ddarpariaeth blynyddoedd cynnar Llywodraeth Cymru.