Dwi wedi derbyn cwestiwn brys, o dan Reol Sefydlog 12.67. Dwi'n galw ar Adam Price i ofyn y cwestiwn brys.

A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad yn dilyn dyfarniad y Goruchaf Llys fod addoediad Senedd y Deyrnas Unedig yn anghyfreithlon? (EAQ0006)

Llywydd, diolch. Roedd dyfarniad y Goruchaf Lys yn drawiadol. Roedd yn hollol glir ac unfrydol. Roedd yn dangos bod y Prif Weinidog wedi ceisio atal y Senedd yn San Steffan, wedi ceisio atal y Tŷ Cyffredin democrataidd rhag dal y Llywodraeth i gyfrif ar fater mwyaf pwysig yr oes. O ganlyniad i benderfyniad y llys, nid yw San Steffan wedi ei addoedi, a bydd yn rhaid i'r Prif Weinidog adrodd am ei gyngor anghyfreithlon. Roedd Llywodraeth Cymru yn hollol gywir i ymyrryd yn yr achos hwn er mwyn amddiffyn hawliau democrataidd pobl Cymru a'r Deyrnas Unedig. 

Prif Weinidog, mater o ddifrifol bwys, wrth gwrs, yw dyfarniad gan y Goruchaf Lys, yn datgan bod Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wedi ymddwyn yn anghyfreithlon. Mae dweud celwydd wrth y bobl, wrth y Senedd, wrth y Frenhines yn drindod o droseddau cyfansoddiadol difrifol. Beth sy'n hollol glir yw bod y Prif Weinidog y Deyrnas Gyfunol wedi cau drysau'r Senedd gydag afiaith yr unben ag yw e, ac rwy'n falch iawn bod fy mhlaid i wedi chwarae rhan ganolog yn yr achos sydd wedi dwyn y Prif Weinidog i gyfrif. Heddiw, fe welwyd gwir ystyr adennill reolaeth. Pan fo llais ein lladmeryddion yn cael ei dawelu, byddwn yn gweiddi'n uwch nag erioed. Pan fo ymgais i droi'r ddeddfwrfa yn atalfa, fe fyddwn ni'n ei throi hi'n angorfa ein democratiaeth ni. Pan fo Prif Weinidog yn ceisio anwybyddu cyfraith sydd yn dweud nad oes hawl gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, mae'n rhaid bod yna oblygiadau, beth bynnag mae Dominic Cummings wedi bod yn trydar yn y munudau diwethaf. 

Dydy Prif Weinidog sydd yn osgoi craffu, ymddwyn yn ddall i gyfraith a threfn, gan wneud hynny dan faner Brexit dinistriol, ddim yn gymwys i wneud y swydd. Yng ngoleuni gemau budr Boris Johnson, ydych chi'n cytuno gyda fi fod angen i'r Prif Weinidog nawr ymddiswyddo ar unwaith? Rwy'n sylwi na wnaethoch chi ateb y cwestiwn gerbron newyddiadurwyr funud yn ôl; a wnewch chi ateb e nawr? Ac er mwyn osgoi sefyllfa tebyg yn codi eto, ble mae Llywodraeth sydd yn dibrisio democratiaeth yn ceisio rhedeg yn rhemp, a wnewch chi sicrhau bod eich plaid chi yn San Steffan yn cefnogi aros yn yr Undeb Ewropeaidd yn ddiamod, gan flaenoriaethu pleidlais y bobl nawr, cyn etholiad cyffredinol?

Diolch i Adam Price am y cwestiynau hynny. Dwi wedi dweud yn barod, Llywydd, nad ydw i'n gallu gweld un ffordd ble mae Boris Johnson yn gallu aros yn ei swydd ar ôl beth mae'r llys wedi'i ddweud heddiw. 

Dyfarnodd y llys yn erbyn Prif Weinidog y DU yn unfryd ar bob un pwynt y dywedodd y Fonesig Hale oedd ger eu bron. Ailadroddodd, fel y mae'r rhai ohonoch chi sydd wedi gweld ei dyfarniad yn gwybod, bedwar cwestiwn ar wahân. A oedd cyngor Prif Weinidog y DU i'r Frenhines yn draddodadwy? Nawr, roedd y Llywodraeth wedi dadlau nad oedd, nad oedd dim yn y fan yma i'r llysoedd fod â diddordeb ynddo. A gwrthododd y llys hynny, gan ddweud bod y grym i addoedi, a ddefnyddiwyd fel yr oedd Prif Weinidog y DU wedi ei ddefnyddio, yn ymosodiad ar egwyddor sylfaenol ein cyfansoddiad. Gofynnodd y llys wedyn, os yw hynny'n draddodadwy, yna yn ôl pa safon y dylid barnu ei gyfreithlondeb? A dywedodd y llys fod dwy egwyddor sylfaenol yn y fantol yn y fan yma—sofraniaeth seneddol ac atebolrwydd seneddol, ac ar y ddau gyfrif hynny dyfarnodd y llys na ellid cefnogi gweithredoedd Prif Weinidog y DU. Os mai'r dyna'r safonau, yna a oedd y cyngor a roddodd Prif Weinidog y DU i'r llys yn gyfreithlon? Ac mae hyn mewn gwirionedd, rwy'n credu, yn mynd at union wraidd yr hyn a benderfynodd y Goruchaf Lys heddiw. Cyfeiriodd y Fonesig Hale yn uniongyrchol, Llywydd, at safbwynt y Cynulliad Cenedlaethol hwn a Senedd yr Alban—y ffaith fod popeth yr oeddem ni wedi ei wneud yma, fel y dywedodd ein CF mewn tystiolaeth i'r llys, o ran rhoi cydsyniadau i ddarnau o ddeddfwriaeth, yr oedd gennym ni ddisgwyliad dilys y byddent yn mynd yn eu blaenau wedyn i'w terfyn yn Nhŷ'r Cyffredin, roedd hynny i gyd wedi cael ei ysgubo o'r neilltu o ganlyniad i weithredoedd Prif Weinidog y DU. Mae'n amhosibl i ni ddod i'r casgliad, meddai'r Goruchaf Lys, bod unrhyw reswm, heb sôn am reswm da, dros addoedi'r Senedd. Mae'n dilyn bod y penderfyniad yn anghyfreithlon. Pan ganfyddir bod Prif Weinidog wedi gweithredu'n anghyfreithlon ac yn annemocrataidd, nid wyf i'n gweld sut y mae'r person hwnnw'n credu y gall barhau yn ei swydd yn gyfreithlon.

Prif Weinidog, gadewch i mi roi sicrwydd i chi ein bod ni, yn y Blaid Geidwadol, yn parchu rheolaeth y gyfraith a chanlyniad yr achos Goruchaf Lys heddiw. Ond gadewch i ni edrych ar wraidd y mater penodol hwn, aie? Crëwyd y cyfwng Brexit hwn —[Torri ar draws.]—y cyfwng Brexit hwn, a'r sefyllfa— 

Gadewch i arweinydd yr wrthblaid barhau â'i gwestiwn. [Torri ar draws.] Gadewch i arweinydd yr wrthblaid barhau â'i gwestiwn ac iddo gael ei glywed.

Crëwyd y cyfwng Brexit hwn, a'r sefyllfa yr ydym ni ynddi nawr, o ganlyniad i'r ffaith bod eich ASau Llafur chi wedi rhwystro—[Torri ar draws.]—ie, wedi rhwystro'r broses Brexit, yn groes i ewyllys pobl Cymru a Phrydain. [Torri ar draws.]

Efallai eich bod chi'n anghytuno â'r hyn y mae arweinydd yr wrthblaid yn ei ddweud, ond mae'n haeddu cael ei glywed. Rwyf i eisiau ei glywed.

Diolch, Llywydd. Rydych chi'n gwybod yn iawn, Prif Weinidog, pe byddai eich cyd-Aelodau wedi pleidleisio o blaid Bil ymadael Llywodraeth flaenorol y DU, na fyddem ni'n cael y sgwrs hon. Byddem ni wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd erbyn hyn mewn modd trefnus. Ond gallwn weld yn awr, o ystyried safbwynt eich Llywodraeth eich hun, nad ydych chi'n parchu canlyniad y refferendwm, gan eich bod chi wedi ei gwneud yn eglur erbyn hyn eich bod chi eisiau aros yn yr Undeb Ewropeaidd, a dyna'i diwedd hi. Yn amlwg, Prif Weinidog, yr unig ffordd—yr unig ffordd—yr ydym ni'n mynd i ddianc o'r sefyllfa hon nawr yw cael etholiad cyffredinol cyn gynted a phosibl. Ac, fel y gwyddoch, ceisiodd Prif Weinidog y DU drefnu etholiad cyffredinol ychydig wythnosau yn ôl, ac roedd eich plaid chi, er iddi alw am un ers misoedd a blynyddoedd, mewn gwirionedd, yn ddigon digywilydd i bleidleisio yn ei erbyn. Dewch ymlaen, Prif Weinidog, beth ydych chi'n ei ofni? Felly, a wnaiff eich Llywodraeth gefnogi etholiad cyffredinol cyn gynted â phosibl nawr, oherwydd dyma'r unig ffordd y gallwn ni ddatrys y sefyllfa hon mewn gwirionedd?

Llywydd, mae arweinydd yr wrthblaid yn dechrau drwy ddweud bod ei blaid yn parchu rheolaeth y gyfraith. Y peth diwethaf i mi ei glywed cyn i mi ddod i lawr y Cynulliad y prynhawn yma oedd Prif Weinidog y DU yn ymosod ar benderfyniad y Goruchaf Lys, a oedd yn warthus yn fy marn i. [Torri ar draws.] Fe'i clywais ef fy hun—ymosododd ar benderfyniad y Goruchaf Lys. Dywedodd nad oedd yn cytuno â'r Goruchaf Lys, na allai weld sut yr oedden nhw wedi dod i'w casgliad. Nid wyf i'n credu bod hynny'n swnio lawer i mi fel parchu rheol y gyfraith. Yna dywedodd ei fod yn benderfynol y dylai'r Deyrnas Unedig adael yr Undeb Ewropeaidd erbyn 31 Hydref, er gwaethaf y ffaith fod cyfraith wedi ei phasio yn Nhŷ'r Cyffredin yn ei atal rhag gwneud hynny. Ble mae'r parch at reolaeth y gyfraith yno? Mae wedi ymddangos i mi erioed, Llywydd—[Torri ar draws.]—mae wedi ymddangos i mi erioed, Llywydd, bod pobl sy'n penderfynu bod yn wneuthurwyr deddfau yn ildio'r hawl i fod yn dorwyr cyfraith. Ceir pobl eraill sy'n mynd â chyfraniadau eraill i'w trafod, ac mae ganddyn nhw ddewisiadau eraill i'w gwneud. Ond os cewch chi eich ethol i ddeddfwrfa, lle'r ydym ni'n llunio'r gyfraith, fel y mae'r gyfraith yn cael ei llunio yn Nhŷ'r Cyffredin, yna ni allwch ar yr un pryd hawlio'r hawl i dorri'r gyfraith yr ydych chi'n cyfrannu at ei llunio. Ac mae'n ymddangos i mi mai dyna'r safbwynt y mae'r Prif Weinidog hwn wedi bod yn barod i'w gymryd dro ar ôl tro. Dyna yw sylwedd yr hyn sy'n destun trafod heddiw.

Byddai wedi—[Torri ar draws.] Rwy'n credu y byddai wedi gwasanaethu'r sefydliad hwn a phobl Cymru ychydig yn well pe byddai arweinydd yr wrthblaid wedi codi ar ei draed i esbonio wrthym sut y mae ei blaid ef yn mynd i esbonio iddyn nhw nawr sut y gwnaethon nhw roi pob un ohonom ni yn y sefyllfa hon. Sut, o ganlyniad i weithredoedd ei blaid ef, y rhwystrwyd y Senedd rhag craffu ar weithredoedd ei Lywodraeth, rhywbeth y mae'r Goruchaf Lys wedi dyfarnu heddiw ei fod yn anghyfreithlon. Ac onid oedd yn ddiddorol? Onid oeddech chi'n credu ei bod yn ddiddorol bod llywydd y Goruchaf Lys wedi gorfod mynd allan o'i ffordd i egluro bod popeth yr ydym ni wedi bod yn ei glywed gan aelodau ei blaid ynghylch sut y gallai Prif Weinidog y DU addoedi'r Senedd unwaith eto, y gallai osgoi unrhyw beth yr oedd y Goruchaf Lys wedi ei ddweud—. Bu'n rhaid iddi fynd allan o'i ffordd i egluro nad yw'r Senedd erioed wedi cael ei haddoedi a bod y ffordd honno o rwystro atebolrwydd democrataidd yn y wlad hon wedi cael ei hatal gan weithredoedd y Goruchaf Lys heddiw. Dyna oedd y pethau y dylai'r blaid gyferbyn fod wedi bod yn ymdrin â nhw y prynhawn yma, yn hytrach na cheisio tynnu sylw at rywbeth arall fel y gwnaeth ef. Y lol o awgrymu—cytundeb nad oedd ei blaid ef yn fodlon ei gefnogi.

Ble'r oedd ei Jacob Rees-Mogg, y dyn a anfonwyd i Balmoral, fel y dywedodd Goruchaf Lys yr Alban, i ddweud anwiredd wrth y Frenhines? Ble oedd ef pan gynhaliwyd pleidlais ar gytundeb Mrs May? Ydw, rwy'n credu ei bod hi'n bryd—[Torri ar draws.] Rwy'n credu ei bod hi'n bryd i arweinydd yr wrthblaid yn y blaid hon edrych ar ei blaid ei hun a chynnig rhyw esboniad o'i gweithredoedd. Dyna'r hyn y dylai fod wedi ei wneud yn y fan yma y prynhawn yma.

Mae'r Prif Weinidog yn ceryddu arweinydd yr wrthblaid ynghylch parch at reolaeth y gyfraith, ond rwy'n cofio, yr wythnos diwethaf, yr hyn a ddywedodd ef a'i Gwnsler Cyffredinol am ddyfarniad rhwymol yr Uchel Lys ar y pryd yn ein hawdurdodaeth ni, a phenderfynasant y byddai'n well ganddynt dderbyn dyfarniad y llys o awdurdodaeth arall.

Yr hyn y byddwn yn ei ofyn i'r Aelodau ei ystyried—[Torri ar draws.]—os caf i barhau—wrth ymateb i'r dyfarniad hwn heddiw, rwy'n credu y byddai pob un ohonom ni'n ei weld yn llawer cryfach ac ehangach ei gwmpas nag y rhagwelwyd cyn y dyfarniad. Canlyneb hynny yw bod y Goruchaf Lys wedi mynd ymhellach nag yr oeddem ni'n ei ddisgwyl yng ngoleuni arferion cyfansoddiadol blaenorol. Ac rwy'n meddwl, o ran ystyried pa mor afresymol yw'r dyfarniad, y dylem ni ganolbwyntio ychydig ar baragraffau 49 a 50 y dyfarniad, sy'n gwneud y rhan fwyaf o gwaith trwm, lle dywed y llys, mae grym uchelfreiniol yn effeithiol dim ond i'r graddau y mae'n cael ei gydnabod gan y gyfraith gyffredin: fel y dywedwyd yn y Case of Proclamations, "nid oes gan y Brenin uchelfraint, ond yr hyn y mae cyfraith y wlad yn ei chaniatáu iddo". Mae grym uchelfreiniol wedi ei gyfyngu felly gan gyfraith statud a'r gyfraith gyffredin.

Roedd Achos y Proclamasiynau yn ymwneud â'r Goron yn dadwneud deddf a basiwyd gan y Senedd, a'r hyn a ganfu'r gyfraith gyffredin bryd hynny oedd na allai'r weithrediaeth weithredu yn groes i'r gyfraith na dadwneud cyfreithiau pan oedd y ddeddfwrfa wedi cyfyngu'r uchelfraint trwy basio deddf. Nid yw hynny'n wir yn y fan yma. Mae'r Senedd wedi cael dros 400 o flynyddoedd ers hynny i gyfyngu'r uchelfraint a rheoli sut y gellid ei defnyddio. Mae wedi dewis peidio â gwneud hynny, ac eto mae'r Goruchaf Lys wedi gwneud hynny ei hun drwy'r egwyddorion y mae wedi eu dehongli heddiw.

Yn yr un modd, yn nyfarniad blaenorol Miller, ar y cytuniad ar weithrediad yr Undeb Ewropeaidd, gwelsom fod y Senedd wedi cyfyngu'r defnydd o erthygl 49—cymal passerelle—ond ni chyfyngodd ar y defnydd o erthygl 50. Ac eto, aeth y llys yn groes i'r egwyddorion dehongli statudol blaenorol i orfodi ei gyfyngiadau ei hun ar erthygl 50. Un maes— [Torri ar draws.]. Rwy'n disgrifio sut mae ei ddyfarniad yn afresymol. Nid yw afresymol yr un fath ag anghywir. Rwy'n gyfreithiwr a byddwn yn ofalus cyn mynd i'r cyfeiriad y mae'r Aelod yn gweiddi i'w berwyl.

Ym mharagraff 60 y dyfarniad, yn gwbl briodol, nid yw'r llys yn crwydro i feysydd gweithdrefn seneddol, ond mae'n rhagdybio bod y Senedd yn rheoli ei hamserlen ei hun. Ac eto nid yw'n gwneud hynny. Nid oes ganddi bwyllgor busnes y tŷ. Mae'r Llywodraeth yn neilltuo diwrnodau i'r gwrthbleidiau neu i bwyllgor busnes y meinciau cefn, ond y Llywodraeth sy'n rheoli'r agenda. Mae Rheolau Sefydlog yn dweud ei bod. Mae Rheolau Sefydlog yn dweud bod yn rhaid i bleidleisiau gael eu bwrw ar unwaith, a cheir dull i'r Senedd—Tŷ'r Cyffredin—ddiwygio hynny trwy gynnig gan y Pwyllgor Gweithdrefnau, ond ni wnaeth y Llefarydd hynny, oherwydd bod gan y Pwyllgor Gweithdrefnau fwyafrif a gefnogodd Brexit. Mae'n cael ei ethol gan y Tŷ. Felly, yn hytrach, anwybyddodd y Llefarydd y Rheolau Sefydlog, gan ddehongli rhywbeth ohonynt nad oedd yn bodoli a gwneud pethau yn y ffordd honno, yn groes i reolau Tŷ'r Cyffredin er mwyn symud y gyfraith yn ei blaen.

Mae gennym ni ddyfarniad pwysig iawn heddiw. Cael a chael oedd hi i mi ei ddarllen ers ei gyhoeddi, ond rwy’n credu y dylai pob un ohonom gymryd mwy o amser i feddwl, ac rwy’n annog pobl i ymdrin â’r mater mewn ffordd bwyllog iawn oherwydd, er fy mod i'n parchu’r gyfraith, a byddwn yn gochel rhag beirniadu barnwyr, rwy’n ofni bod llawer iawn o bobl yn gweld hyn drwy brism 'gadael' ac 'aros'.

Llywydd, mae gen i ofn fy mod i wedi fy nrysu braidd gan gyfraniad yr Aelod. Mae'n dweud bod y Goruchaf Lys yn afresymol ac yna'n annog pob un ohonom ni i barchu rheol y gyfraith. Yr wythnos diwethaf, roedd yn brysur yn ceisio wfftio safbwyntiau'r llys uchaf yn yr Alban fel pe bai'n cyfrif am ddim byd o gwbl. Nid wyf i'n siŵr heddiw a yw wedi defnyddio'r un dull gyda'r Goruchaf Lys hefyd. Mae'r dyfarniad gennyf innau yma hefyd. Rwy'n cytuno â Mark Reckless y byddai'r Aelodau eisiau ei ddarllen. Mae'n ddyfarniad sydd wedi ei ddadlau yn eithriadol o eglur. Mae'r Aelod yn dweud bod y llys wedi mynd yn groes i arferion presennol. Gofynnwyd i'r llys ddyfarnu mewn sefyllfa lle'r oedd Prif Weinidog y DU, fel y mae'r dyfarniad yn ei egluro, wedi mynd yn groes i arferion presennol yn llwyr, ac ar draul rheolaeth y gyfraith a'n democratiaeth. Dyna'r casgliad y credaf y bydd unrhyw un sy'n dymuno astudio'r dyfarniad hwn yn dod iddo, a dyna pam mae ganddo'r difrifoldeb a'r pwys y dylem ni eu priodoli iddo.

Rydym ni'n wynebu y prynhawn yma yr argyfwng gwleidyddol dwysaf yr wyf i wedi ei weld yn ystod fy 20 mlynedd o wleidyddiaeth. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i wedi gweld o leiaf un AS Ceidwadol yn ymosod ar y Goruchaf Lys—David Davies. Dywedodd eu bod yn rhan o sefydliad sydd o blaid yr UE. Rydym ni i gyd, Prif Weinidog, yn destun dyfarniadau llys weithiau nad ydym yn eu hoffi, ond mae gennym ni lysoedd am reswm—maen nhw yno i wneud penderfyniadau. Gwrandewais yn astud ar yr hyn yr oedd gan arweinydd yr wrthblaid i'w ddweud, ac rwy'n gresynu bod yr hyn sy'n gwestiwn o ddemocratiaeth, yn gwestiwn o'r cyfansoddiad, yn gwestiwn o oruchafiaeth Senedd a etholwyd gan y bobl yn 2017, flwyddyn ar ôl y refferendwm—flwyddyn ar ôl y refferendwm—wedi cael ei leihau ganddo ef i bwynt oedd â'r nod o sgorio pwyntiau gwleidyddol. Mae e'n well na hynny. Mae e'n well na hynny; mae'n rhywun y mae gen i barch tuag ato, ond, mewn gwirionedd, nid yw hyn yn ymwneud â gwleidyddiaeth bleidiol.

Prif Weinidog, mae'n berygl galwedigaethol i Weinidogion ganfod, pan eu bod yn gwneud penderfyniad didwyll, bod y llys wedyn yn dweud bod y penderfyniad yn anghyfreithlon. Nid yw hynny'n anarferol. Yr hyn sy'n anarferol yn yr achos hwn yw bod y Llys Sesiwn yng Nghaeredin wedi dweud bod y Senedd wedi cael ei gohirio at ddiben amhriodol. Mae 'amhriodol' yn gerydd hallt. Mae'r defnydd o'r gair 'amhriodol' yn gerydd hallt i Brif Weinidog y DU. Mae'n awgrymu anonestrwydd, ac mae'n awgrymu bod y Prif Weinidog wedi rhoi cyngor camarweiniol ac anghyfreithlon i'r Frenhines. Mae hwnnw'n gam nad oes yr un Prif Weinidog y DU wedi ei gymryd o'r blaen.

Gyrrwyd coets a cheffylau drwy'r cyfansoddiad; nid yw'n addas i'w ddiben mwyach. Mae cyfansoddiad ysgrifenedig yn dibynnu ar bobl yn bod yn rhesymol a bod confensiynau yn cael eu parchu. Nid yw hynny wedi digwydd. Nid yw hynny wedi digwydd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, ac mae'n rhoi'r Frenhines mewn sefyllfa annymunol. Os bydd y Prif Weinidog yn dod yn ôl at y Frenhines ac yn gofyn i addoedi'r Senedd unwaith eto, sut y gall y Frenhines fod yn sicr nad yw'r cyngor sy'n cael ei roi iddi gan y Prif Weinidog yn anghyfreithlon? Ac eto nid oes ganddi unrhyw ddisgresiwn o ran yr hyn y dylai ei wneud. Gall gael ei chamarwain gan gyngor anghyfreithlon gan Brif Weinidog unwaith eto ac ni all wneud dim. Mae honno'n sefyllfa annymunol i'r Frenhines fod ynddi. Prif Weinidog, o ystyried yr argyfwng sydd gennym ni, onid yw'n bryd cael synnwyr? Onid yw'n bryd cyfaddawdu? Onid yw'n bryd cymodi? Ac onid yw'n bryd cael Prif Weinidog newydd i'r DU?

Wel, Llywydd, gwrandewais yn astud iawn ar yr hyn y mae'r cyn Brif Weinidog wedi ei ddweud, fel y credaf y dylai Aelodau eraill yn y Cynulliad hwn ei wneud, oherwydd ei swyddogaeth fel Cyfrin Gynghorwr, oherwydd ei fod wedi bod yn bresennol yn y fforymau hynny sydd wedi bod wrth wraidd y materion y bu'n rhaid i'r Goruchaf Lys ymdrin â nhw, ac, fel y dywedodd, canfu llys yr Alban nad oedd y cyngor a roddwyd yn y Cyfrin Gyngor yn gyngor wedi ei seilio ar ddidwylledd. Nawr, wrth gwrs, mae'r hyn y mae Carwyn Jones wedi ei ddweud yn iawn, rydym ni i gyd, rwy'n siŵr, yn gwneud penderfyniadau'n ddidwyll y mae'n ymddangos wedyn nad oeddent ar sylfeini mor gadarn ag yr oeddem ni'n ei feddwl. Mae'r mater yma'n un o ddidwylledd—y ffaith bod Prif Weinidog y DU, wrth roi ei gyngor, wedi dweud ei fod eisiau addoedi'r Senedd am un rheswm, er ei bod mewn gwirionedd yn eglur o benderfyniadau a wnaeth nad oedd hynny'n wir. Ac mae hynny wir yn mynd at wraidd y ffordd y mae ein cyfansoddiad yn gweithredu. Mae'n mynd at wraidd, Llywydd, ddywedwn i, y dadleuon y mae pobl ar wahanol ochrau o'r Siambr hon wedi eu gwneud am yr angen am gonfensiwn cyfansoddiadol ac am gyfansoddiad ysgrifenedig, a fyddai'n osgoi rhai o'r risgiau yr ydym ni wedi gweld Prif Weinidog presennol y DU yn gallu eu cymryd ac yn meddwl y byddai'n gallu gwneud hynny heb gosb, a heddiw mae wedi cael ei ddal. Ond ni ddylai fyth fod wedi cyrraedd y cam hwnnw a byddai gwahanol setliad cyfansoddiadol yn atal hynny rhag digwydd. Rwy'n cytuno â'i bwynt olaf; yn fy marn i, ers i mi glywed y dyfarniad a chlywed pa mor ddiamwys oedd llywydd y Goruchaf Lys wrth egluro ei chasgliad, canfuwyd bod y Prif Weinidog wedi ymddwyn yn anghyfreithlon ac mewn ffordd a gynlluniwyd yn fwriadol i wyrdroi ein democratiaeth. Sut y gall unrhyw un yn y sefyllfa honno feddwl y gallan nhw aros yn y swydd? 

Rydym ni'n amlwg wedi cyrraedd trobwynt ac mae gennym ni ddyfarniad o 11-0—efallai fod 'eithafol' yn ffordd deg o ddisgrifio hynny. Ond, yn amlwg, yr hyn sydd wedi digwydd yw na ystyrir bellach bod pwerau uchelfreiniol y tu hwnt i reolaeth y gyfraith ac maen nhw'n destun adolygiad barnwrol. O gofio bod pwerau uchelfreiniol mor enfawr, o bosibl, ac nad ydynt yn addas, neu o leiaf yn flaenorol, i unrhyw adolygiad arall, a'n bod ni wedi gweld yn eglur yn y ffordd yr oedd y Goron yn ymwneud â hyn—nawr, mae'n wir y gallai'r Goron fod wedi atal gweithrediad yr uchelfraint gan Brif Weinidog y DU mewn canrifoedd a fu, ond, yn amlwg, yn ein hoes ddemocrataidd ni rydym ni wedi mynd ymhell y tu hwnt i hynny. Felly, o ystyried yr holl feysydd annelwig hynny o ran pa mor bell y gellir ymestyn pwerau uchelfreiniol, rydym ni wir angen yr egwyddor o adolygiad barnwrol, a chroesawaf yn gynnes y dyfarniad y bore yma. Mae wir yn sefydlu y tu hwnt i unrhyw amheuaeth ein democratiaeth a rheolaeth briodol y gyfraith.

Mae'n amlwg bod angen cyfres fwy eglur o reolau ar gyfer addoedi, yn seiliedig ar gytundeb pob plaid. Mae'n ymwneud â phryd y caiff y Senedd eistedd, ac mae'n llawer mwy na gwaharddiad, oherwydd, yn ystod y cyfnod hwnnw, mae'n atal pob gweithgarwch Seneddol. Mae'n ymddangos i mi bod yr holl drafod yn dod i lawr i hyn: a ddylai'r Senedd eistedd yn ystod argyfwng cenedlaethol? Ac a ydym ni o ddifrif yn mynd i ddweud na ddylai? Gwn efallai y bydd llawer o bobl nad ydyn nhw'n cytuno â'r hyn y mae'r Senedd yn ei wneud gyda'r amser hwnnw, ond mae'n ymddangos i mi yn rhyfeddol y byddem ni'n credu ei bod hi'n addas na fyddai'r Senedd yn eistedd ar yr adeg honno o bwysigrwydd.

Pe byddech chi'n derbyn hynny, y mwyaf eithafol fyddai, ym Mai 1940, y dylai Neville Chamberlain fod wedi addoedi'r Senedd fel y gallai'r Llywodraeth ganolbwyntio'n llawn ar y bygythiad allanol a milain yr oedd Prydain yn ei wynebu. Yn amlwg, byddai hynny wedi bod yn anghywir. Rydych chi angen sefydliad y Senedd a'r Goron, h.y. Llywodraeth a'r Senedd, yn gweithredu gyda'i gilydd. Mae annibyniaeth y farnwriaeth yn ganolog i reolaeth y gyfraith, ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i chi dderbyn y dyfarniad yn llwyr, yn enwedig pan fo mor bendant. Yn breifat, efallai nad ydych chi'n cytuno ag ef yn llawn, ond nid yw dod allan wedyn a chwestiynu dyfarniad, sut bynnag y byddwch chi'n ei wneud, a cheir ffyrdd cymhleth o ddweud eich bod chi'n anghytuno, nid yw o gymorth o gwbl.

Byddwn yn dweud hyn, fodd bynnag, o gofio tôn rhai o'r trafodaethau, yn eu trafodion, roedd y barnwyr yn awyddus iawn i wahanu'r achos hwn oddi wrth fater Brexit, ac rwy'n credu y dylem ni wneud hynny hefyd. Mae'n dod ar yr adeg bwysig hon o'r cwestiwn o Brexit, ond mae hyn yn ymwneud â llawer mwy na Brexit, mae'n ymwneud ag ymarferoldeb cyfansoddiad Prydain.

Diolch i David Melding am hynna. Roedd yn dda clywed y pwyntiau hynny'n cael eu gwneud o feinciau'r Ceidwadwyr yn y fan yma y prynhawn yma. Mae David Melding yn iawn, roedd y rhwystrau a'r gwrthbwysau yn ein cyfansoddiad yn gweithio, ond roedden nhw'n gweithio ar y rhwystr olaf. Bu'n rhaid iddo fynd yr holl ffordd i'r Goruchaf Lys cyn i'r mesurau rhwystrau a gwrthbwysau weithredu yn y ffordd y dylen nhw wneud, a dyna pam mae rhai ohonom ni yn y fan yma yn credu bod honno'n ffordd rhy beryglus o redeg ein cyfansoddiad ac y dylem ni gynnwys mesurau diogelu newydd ynddo fel na fyddai Prif Weinidog byth yn cael ei demtio i wneud yr hyn a wnaeth Boris Johnson.

Clywais Prif Weinidog y DU yn anghytuno â'r Goruchaf Lys, ac nid oeddwn i'n credu ei fod yn ei wneud yn arbennig o ofalus. Ei safbwynt syml oedd bod yr 11 o bobl hyn wedi cael popeth yn anghywir a, byddai, byddai'n ufuddhau i'r hyn a ddywedasant, ond roedd yn eithaf sicr ei fod ef yn iawn ac nad oedden nhw. Rwyf i wir yn credu bod hon yn ffordd mor anghywir i Brif Weinidog fod wedi ymateb yn y sefyllfa y canfu ei hun ynddi, os ydych chi'n credu yn rheol y gyfraith, oherwydd nid wyf i'n credu bod hynny'n helpu i'w chefnogi o gwbl. Ac, wrth gwrs, mae David Melding yn iawn, mae'r dyfarniad yn digwydd yng nghyd-destun Brexit, ond nid yw'n ymwneud â Brexit. Mae'n ymwneud â'r ffordd y caiff pwerau eu defnyddio yn ein cyfansoddiad, pa un a ydyn nhw'n cael eu defnyddio'n gyfreithlon a pha un a ydyn nhw'n cael eu defnyddio mewn ffordd sy'n gwrthsefyll craffu. Ac ar bob un o'r pwyntiau hynny, dyfarnodd y Goruchaf Lys yn unfrydol, 12 ustus y Goruchaf Lys yn eistedd gyda'i gilydd—11 ustus y Goruchaf Lys yn eistedd gyda'i gilydd—yn erbyn y Prif Weinidog.

Fel eraill, er bod hyn yn digwydd o fewn y cyd-destun yr ydym ni'n byw drwyddo ar hyn o bryd, rwy'n credu bod hyn yn ymwneud â grym ac mae hyn yn ymwneud â chyfansoddiad Prydain. Nid wyf i'n credu bod hyn yn ymwneud â Brexit, cymaint ag y byddai'n well gan lawer o bobl hynny.

Rwy'n cytuno â'r hyn y mae llawer o bobl yn y fan yma wedi ei ddweud: mae hyn yn ymwneud â'r pwerau sydd ar gael i Brif Weinidog y DU, ond mae hefyd yn ymwneud ag ymddygiad Prif Weinidog y DU hefyd. Caf fy nhemtio i feddwl ei fod yn cymryd hen ddisgybl ysgol Eton i ddweud celwydd wrth Ei Mawrhydi y Frenhines; yn sicr, cawsom ni ein haddysgu yn well yn Ysgol Gyfun Tredegar ac ni fyddem ni byth wedi meddwl ymddwyn yn y fath fodd. Ac mae'n adlewyrchu'n wael ar yr wrthblaid yn y fan yma, ar y Blaid Geidwadol yn y wlad hon, nad ydyn nhw'n barod i sefyll yn gadarn wrth gyfansoddiad a chyfraith y wlad hon ond i amddiffyn Prif Weinidog diwerth. Mae hynny'n dweud cyfrolau.

Ond mae angen i ni wneud mwy na dim ond condemnio ymddygiad gwael Prif Weinidog presennol y DU. Mae wedi ceisio gwyrdroi ein cyfansoddiad ac mae wedi ceisio gwyrdroi ein sefydliadau democrataidd. Mae David Melding yn hollol gywir, mae'n rhaid i bwerau uchelfreiniol fod yn destun adolygiad barnwrol, ond mae'n rhaid i bwerau uchelfreiniol fod yn destun atebolrwydd democrataidd hefyd ac nid atebolrwydd barnwrol yn unig.

Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi, nid yn unig bod yn rhaid i Brif Weinidog Prydain ymddiswyddo pan fydd yn dychwelyd i'r Deyrnas Unedig dros nos a chyn iddo wynebu Senedd y DU, ond ein bod ni angen cyfansoddiad nawr sy'n adlewyrchu sofraniaeth Seneddau yr ynysoedd hyn? Seneddau'r ynysoedd hyn. A'r hyn y mae hynny'n ei olygu yw nid confensiwn cyfansoddiadol syml, ond cytundeb gyda Senedd y Deyrnas Unedig, Senedd yr Alban a'r Senedd hon ar ein hawl i eistedd yn ddilyffethair gan y Weithrediaeth, i ddwyn y Weithrediaeth i gyfrif ac i sicrhau, fel Seneddau, ein bod ni'n gallu cynrychioli'r bobl heb ofn na ffafriaeth ac na allwn gael ein bwlio gan Brif Weinidog sy'n credu ei fod uwchlaw'r gyfraith.

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae Alun Davies wedi ei ddweud, sef bod yr achos yn ymwneud â grym a chyfyngiadau ar y grym hwnnw a'r ffordd y caiff y grym hwnnw ei arfer. Ac wrth gwrs, mae'n iawn i ddweud bod y pwerau hynny, yn yr achos hwn, wedi cael eu harfer gan unigolyn, a bod unigolyn a'i weithredoedd yn ganolog i'r achos hwn. Mae'n ymwneud â gweithredoedd y person hwnnw, mae'n ymwneud â'r bobl anetholedig iddo eu casglu o'i gwmpas er mwyn ei gryfhau yn y camau y credai y gallai eu cymryd heb gael ei gosbi. A'r ffordd i'n hamddiffyn ni yn y dyfodol yn erbyn hynny yw trwy ddiwygio cyfansoddiadol ac, wrth gwrs, mae Alun Davies yn gwneud y pwynt sylfaenol bwysig hwnnw, sef, mewn Teyrnas Unedig ddatganoledig, mae hyn yn ymwneud â Seneddau, lluosog, nid dim ond y Senedd yn San Steffan. Ac rwyf i eisiau gweld y confensiwn cyfansoddiadol hwnnw yn ymwreiddio datganoli trwy gydnabod, 20 mlynedd ar ôl datganoli, bod sofraniaeth yn gysyniad gwasgaredig. Nid yw wedi ei chadw yn San Steffan ac yn cael ei dosbarthu i eraill i'w chymryd yn ôl pan nad ydyn nhw'n hoffi'r hyn yr ydym ni'n ei wneud â hi. Mae sofraniaeth wedi ei hymwreiddio yn y fan yma ar gyfer y pethau y mae gennym ni gyfrifoldeb amdanynt, ac mae wedi ei hymwreiddio mewn mannau eraill hefyd, ac yna'n cael ei rhannu'n ôl at ei gilydd eto at ddibenion cyffredin pan fyddwn ni'n penderfynu mai dyna'r ffordd i greu undod rhwng pobl ar draws y Deyrnas Unedig.

Felly, dylai'r parch at Seneddau, nid y Senedd yn unig, fod wrth wraidd y synnwyr newydd hwnnw o sut y mae angen i'n cyfansoddiad weithredu, ac wedyn bydd mesurau cadw cydbwysedd eraill yn rhan ohono a fyddai wedi ein hatal rhag bod yn y sefyllfa yr ydym ni wedi canfod ein hunain ynddi heddiw.

Dyna ddiwedd ar y cwestiwn brys.