3. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effeithiolrwydd gwasanaethau archwilio a rheoleiddio awdurdodau lleol? OAQ54483

Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am arolygu a rheoleiddio llawer o wasanaethau gwahanol, yn rhai datganoledig a heb eu datganoli. Llywodraeth Cymru sy'n pennu'r fframweithiau statudol ar gyfer y rheini mewn meysydd datganoledig, a chaiff y rhain eu hadolygu o bryd i'w gilydd.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn dilyn yr ymchwiliad diweddar gan y BBC a ddangosodd nad yw'r system drwyddedu'n gweithio a bod cŵn yn cael eu cadw mewn amgylchiadau ffiaidd a chreulon, mae eich Llywodraeth wedi dweud ei bod yn mynd i adolygu'r rheolau. Os credwch fod adroddiad y BBC yn peri gofid, dylech weld peth o'r stwff ar wefan ymgyrch C.A.R.I.A.D.. Mae'r hyn y mae'r cŵn hyn yn gorfod ei ddioddef yn gwbl frawychus. Rwy'n siŵr fod pawb yn cytuno bod y ffaith ei fod yn dal i ddigwydd yng Nghymru yn gwbl gywilyddus.

Nawr, mae'r cyfryngau a rhai gwleidyddion wedi beio awdurdodau lleol a milfeddygon am y problemau, ond rhaid inni gofio mai'r ffermwyr cŵn bach eu hunain sy'n gyfrifol am gadw'r anifeiliaid hyn mewn amgylchiadau mor wael mewn gwirionedd. Rwy'n sylweddoli bod awdurdodau lleol yn brin o arian, mae ganddynt lawer iawn o flaenoriaethau i ymdrin â hwy. Mae gweithredu system drwyddedu a system arolygu yn briodol yn galw am lawer o arian ac adnoddau. Mae gwneud archwiliadau dirybudd, er enghraifft, yn galw am arian ychwanegol, ac nid ydynt i'w gweld yn digwydd. Felly, onid ydych yn cytuno â mi mai'r ffordd orau o roi diwedd ar y dioddefaint rheoleiddiedig hwn yw gwahardd ffermio cŵn bach yn gyfan gwbl? Rwy'n gredwr cryf yn y dywediad 'lle mae ewyllys, mae yna ffordd', a does bosibl na ddylai Llywodraeth Cymru fod yn gweithio gyda sefydliadau megis C.A.R.I.A.D. i sicrhau ffurf ar waharddiad a fyddai'n effeithiol. Felly, er mwyn mynd i'r afael â chreulondeb i anifeiliaid yng Nghymru, rwy'n credu mai gwaharddiad llwyr yw'r unig ateb. A ydych chi'n cytuno?

Yn ei chwestiynau cynharach, amlinellodd y Gweinidog ystod eang o fesurau y mae hi wedi'u cyhoeddi'n ddiweddar ar hyn, ac wrth gwrs, mae'r hanesion a roddwyd am ddiffyg cydymffurfiaeth yn rhaglen ddogfen y BBC yn peri gofid mawr i ni i gyd. Roedd yn ofnadwy—yn gwbl dorcalonnus.

Amlinellodd fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, gyfres o bethau y mae hi'n eu gwneud i'r perwyl hwn. Mae'n demtasiwn bob amser i feddwl bod ateb cyflym i'r pethau hyn, ond mae iddynt bob amser ganlyniadau eraill nas bwriadwyd. Felly, mae angen inni weithio drwy'r rheini'n ofalus. Credaf fod Lesley Griffiths eisoes wedi dweud yn y sesiwn hon, Ddirprwy Lywydd, y bydd yn cyflwyno rhagor o wybodaeth i'r Senedd wrth i'r pethau hynny weithio drwy'r system.

Rwy'n credu bod pawb wedi ffieiddio ac wedi'u siomi i'r un graddau gan yr hyn a welsom ar ein sgriniau yr wythnos diwethaf, ond mae fy nghwestiwn yn glir iawn: rwy'n gofyn yn awr am foratoriwm ar unrhyw drwyddedau newydd o gwbl sy'n ymwneud â ffermio cŵn bach. Oherwydd, yn unol â'r atebion a gefais gan gynghorau Ceredigion a Sir Gaerfyrddin, maent wedi'u llethu ar hyn o bryd. Os ydynt wedi'u llethu yn awr gyda'r hyn sydd ganddynt, mae'n weddol amlwg i mi nad oes angen mwy arnynt. Gwn fod yna gais ger bron yng Ngheredigion, a gwn fod 4,500 o lofnodwyr yn gwrthwynebu'r cais hwnnw. Buaswn yn rhoi fy nghefnogaeth iddo oherwydd ni allwn barhau i ganiatáu trwyddedau neu ganiatáu i awdurdodau ganiatáu trwyddedau a hwythau, yn ôl eu cyfaddefiad eu hunain, wedi'u llethu.

Ie, ac fel y dywedais, nododd Lesley Griffiths lawer o bethau yn ei hatebion cynharach, a gwn ei bod wedi ysgrifennu at grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru i dderbyn eu cynnig o gymorth ac i ofyn am adolygiad brys a heb ymdroi o'r rheoliadau bridio cŵn. Efallai, o ystyried cymaint o ddiddordeb a geir ar draws y Siambr, a'r peth trawsbortffolio—rydych newydd ryddhau datganiad ysgrifenedig, rwy'n gwybod—buaswn yn hapus, ac rwy'n siŵr y byddech yn cytuno, i drefnu cyfarfod rhwng gwahanol Aelodau Cynulliad a ni ynglŷn â'r ffordd ymlaen ar draws y ddau bortffolio.

Weinidog, dros flynyddoedd lawer, bûm yn pryderu'n fawr ynglŷn â nifer yr achosion y mae safonau masnach wedi'u dwyn yn erbyn ein ffermwyr, sy'n mynd i'r llys, ddim ond i weld yr achos yn cael ei ollwng. Ceir honiad bod ffermwr—yng ngogledd Cymru oedd hyn—wedi cymryd amser afresymol i gael gwared ar garcasau wedi'i ollwng. Aeth achos yn erbyn tri ffermwr a'u rheolaeth o ddiadell o ddefaid mynydd Cymreig i'r llys ac fe'i gollyngwyd. A gwn am ffermwr y bu'n rhaid iddo fynd i'r llys am fethu darparu gwellt ffres euraid i'w anifeiliaid orwedd arno. Roedd yr achos hwnnw'n aflwyddiannus yn y llys hefyd. Felly, nid yw'n syndod fod yna deimlad ei bod hi'n ymddangos bod awdurdodau lleol yn benderfynol o erlyn yn gyntaf yn hytrach na cheisio gweithio'n fwy adeiladol.

Yn ddiweddar iawn, aethpwyd â ffermwr yn fy etholaeth i'r llys, dros fisoedd lawer o boeni ynghylch penderfyniad—a gallaf weld Aelodau eraill yn cytuno â mi. Roedd costau'r llys yn £100,000, a chafodd yr achos ei ollwng. Mae'n rhaid newid y sefyllfa hon, gan fod ffermwyr yn cael eu cosbi'n annheg gan gost ymladd achosion troseddol. A wnewch chi adolygu effeithlonrwydd awdurdodau lleol a'u cyfundrefnau arolygu er mwyn edrych am ffordd well o weithio'n fwy cydweithredol â ffermwyr, yn hytrach na mynd â ffermwyr i'r llys gan ddefnyddio arian y trethdalwyr i awdurdodau lleol dalu treuliau llys, a gadael ein ffermwyr gweithgar, yn y pen draw, i wynebu costau llys enfawr am achosion llys aflwyddiannus?

Wel, nid oes gennyf unrhyw syniad ynglŷn â manylion yr achosion y mae Janet Finch-Saunders yn eu disgrifio. Os ydych chi eisiau ysgrifennu ataf, mae hynny'n iawn. Ond yn gyntaf oll, gwasanaeth heb ei ddatganoli a ddarparir gan ein hawdurdodau lleol yw safonau masnach, ac yn ail, mae'n anodd iawn gwneud datganiad cyffredinol am effeithiolrwydd neu ddiffyg effeithlonrwydd polisi erlyn ar sail tri achos rwyf newydd glywed amdanynt. Felly, os ydych am ysgrifennu ataf a rhoi manylion hynny i mi, rwy'n hapus i edrych arno.

Fodd bynnag, yn gyffredinol, mae awdurdodau lleol yn ochelgar iawn rhag rhoi achos llys ar waith oherwydd mae'n ddefnydd enfawr ar eu hadnoddau mewn amgylchiadau cyfyngedig. Ond rwy'n fwy na pharod i edrych ar fanylion yr achosion a nododd.