1. Pa ddyraniadau cyllideb ychwanegol y bydd y Gweinidog yn eu rhoi i'r portffolio iechyd a gofal cymdeithasol i gefnogi pobl sydd â diagnosis o nam meddyliol difrifol fel rhan o gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21? OAQ54552

Drwy gynlluniau fel cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, rydym wedi ymrwymo i gefnogi pobl â nam meddyliol difrifol. Byddaf yn cyhoeddi ein cynigion ar gyfer cyllideb 2020-21, gan gynnwys ar gyfer gwasanaethau iechyd a chymdeithasol, ar 19 Tachwedd.

Diolch, Weinidog. Rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru yn arwain y gwaith o sicrhau y gall pobl sy'n byw â diagnosis o nam meddyliol difrifol gael mynediad at y gostyngiad hanfodol hwn yn y dreth gyngor. Mae'n galonogol iawn fod hyn yn digwydd mewn partneriaeth â'r arbenigwr arbed arian, Martin Lewis, a chredaf fod hyn yn rhywbeth y bydd pobl yn ei groesawu'n fawr. Cyn y dull hwn, un o brif ddiffygion y cynllun gostyngiad hwn oedd nad oedd unrhyw un yn ymwybodol ohono, a gobeithio y bydd unrhyw un sy'n gwneud cais amdano yn cael gostyngiad wedi'i ôl-ddyddio hyd at adeg eu diagnosis. A allwch amlinellu'r hyn sy'n cael ei wneud ar lefel Llywodraeth Cymru i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o'r gefnogaeth sydd ar gael, ac yn ychwanegol at hynny, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi ac i weithio gydag awdurdodau lleol yng Nghymru i sicrhau bod y broses hon yn hawdd ei defnyddio ac yn gyson?

Diolch i Jayne Bryant am godi'r mater hynod bwysig hwn yn y Siambr y prynhawn yma. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio’n galed iawn i sicrhau bod pawb sy’n gymwys i gael gostyngiad yn y dreth gyngor am eu bod wedi'u categoreiddio'n bobl â nam meddyliol difrifol—. Ac mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn gwirioneddol gasáu'r ymadrodd hwnnw; credaf ei fod yn swnio fel ffordd ofnadwy o gyfeirio at bobl, ond mae'n ymadrodd meddygol y bydd meddygon yn ei ddefnyddio. Pan fydd rhywun yn cael y diagnosis hwnnw, byddant yn gymwys i gael rhwng 25 y cant a 100 y cant o ostyngiad i'w treth gyngor. Ac rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod pawb sy'n gymwys yn gallu cael mynediad ato, ac rydym wedi bod yn gweithio'n galed gyda'r arbenigwr arbed arian hefyd. Gwelwyd ymgyrch fawr ar y cyfryngau cymdeithasol, ac ers i'r ymgyrch honno ar y cyfryngau cymdeithasol gychwyn ym mis Ebrill, ac ymweliad Martin Lewis â'r Senedd, mae'r ffigurau dros dro eisoes yn awgrymu cynnydd o 416 yn nifer yr esemptiadau, o 4,615 ym mis Mawrth i 5,031 ym mis Medi. O gymharu, cynnydd o 385 yn unig a gafwyd yn y flwyddyn gyfan cyn hynny. Felly, credaf fod yr ymgyrch gymdeithasol yn gwneud gwahaniaeth.

Ac er mwyn rhoi hynny yn ei gyd-destun, mae esemptiad nam meddyliol difrifol yn werth £1,590 ar gyfartaledd i aelwyd mewn eiddo band D cyffredin, felly os yw pobl o'r farn y gallai fod ganddynt hwy neu aelod o'r teulu hawl iddo, mae'n sicr yn rhywbeth y dylent yn ofyn i'r awdurdod lleol yn ei gylch.

Weinidog, o'r 45,000 o bobl sy'n dioddef o ddementia, mae 17,000 o bobl yn byw mewn ardal wledig. Mae pobl â dementia sy'n byw mewn ardaloedd gwledig yn wynebu heriau ychwanegol, megis cysylltiadau trafnidiaeth gwael sy'n ei gwneud hi'n anos cael mynediad at gymorth, gofalwyr yn teimlo'n fwy ynysig a heb gefnogaeth, ac yn olaf, y ffaith bod gwasanaethau cymorth yn llai tebygol o fod ar gael. Mae honno'n senario drist i'r bobl hynny. Weinidog, pa ystyriaeth a roddwyd i anghenion pobl sy'n dioddef o ddementia ac sy'n byw mewn ardaloedd gwledig yng Nghymru wrth ddyrannu'r gyllideb i'r portffolio iechyd a gofal cymdeithasol?

Un o ymrwymiadau allweddol ein rhaglen lywodraethu, 'Symud Cymru Ymlaen', oedd datblygu cynllun gweithredu penodol ar ddementia, ac fe'i cyhoeddwyd ym mis Chwefror 2018, ac mae hwnnw'n ymdrin â'r cyfnod hyd at 2022. Ac un o nodau allweddol y cynllun hwnnw oedd cefnogi pobl sy'n byw gyda dementia lle bynnag y maent yn byw yng Nghymru, ac i wneud hynny mor annibynnol â phosibl, yn eu cymunedau y gobeithiwn sicrhau eu bod yn gymunedau sy'n deall dementia, a hefyd i osgoi derbyniadau diangen i'r ysbyty a sicrhau bod pobl sy'n mynd i'r ysbyty yn gallu cael eu rhyddhau o ofal cyn gynted â phosibl. Ac i gefnogi'r broses o roi'r cynllun hwnnw ar waith, rydym wedi ymrwymo £10 miliwn y flwyddyn gan Lywodraeth Cymru o 2018-19, a thargedwyd £9 miliwn o hwnnw drwy'r byrddau partneriaeth rhanbarthol. Ac wrth gwrs, y byrddau partneriaeth rhanbarthol fydd yn y sefyllfa orau i ddeall yr heriau lleol wrth ddarparu gwasanaethau yn eu hardaloedd—felly, er enghraifft, yr heriau gwledig penodol y cyfeirioch chi atynt. A chredaf mai sicrhau bod y cyllid ychwanegol hwnnw'n cael ei ddargyfeirio neu ei ddyrannu drwy'r byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny yw'r ffordd fwyaf cadarnhaol yn sicr o fynd i'r afael â'r anghenion lleol penodol hynny.

Rydym yn clywed bod staff rheng flaen ym maes gofal cymdeithasol yn poeni bod toriadau i gymorth cymdeithasol yn tanseilio annibyniaeth a lles pobl anabl yn gorfforol ac yn feddyliol. Nawr, mae llymder yn golygu bod pecynnau gofal yn cael eu lleihau i'r tasgau mwyaf sylfaenol, ac mae gweithwyr cymdeithasol yn gorfod brwydro am gyllid i gefnogi anghenion cymdeithasol a chymunedol pobl. A ydych chi yn derbyn, felly, fod y diffyg cyllid a ddarparwyd gan Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol yn ystod y blynyddoedd diwethaf yma wedi cyfrannu at y sefyllfa yma, sy'n effeithio ar ein pobl fwyaf bregus ni? A pha drafodaethau ydych chi'n eu cael â'ch cyd-Weinidogion i gywiro'r sefyllfa?

Wel, ni allaf ddadlau nad yw'r setliadau ar gyfer llywodraeth leol dros y blynyddoedd diwethaf wedi bod yn hynod o heriol. A hyd yn oed gyda’r cyllid ychwanegol sydd gennym eleni, mae'n amlwg y bydd pethau’n parhau i fod yn arbennig o anodd o ran diwallu’r holl anghenion gofal cymdeithasol a nodwyd. Ac wrth gwrs, golyga'r newidiadau demograffig fod yr angen hwnnw'n cynyddu, ac mae cymhlethdod anghenion pobl yn dod yn fwy amlwg hefyd. Felly, os edrychwch ar y data a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan awdurdodau lleol, mae'n dangos cynnydd o 6 y cant yn y gwariant ar wasanaethau cymdeithasol yn y flwyddyn ddiwethaf yn unig. Felly, mae'n dangos y math o her y maent yn ei hwynebu, ac mae'n un o'r rhesymau pam ein bod wedi dweud, ochr yn ochr â blaenoriaethu iechyd yn ein trafodaethau ar y gyllideb, y byddwn yn anelu at roi'r setliad gorau posibl i lywodraeth leol.